Нацијата како идол: Апостол Павле за народите и за нивните граници

Христијаните не се разликуваат од другите луѓе според територијата, говорот или пак обичаите. Тие живеат во своите земји, но само како кираџии; тие учествуваат во сè како граѓани, а го поднесуваат секое бреме како туѓинци. Секоја странска земја им е татковина, а секоја татковина туѓина. … Нивниот престој е на земјата, но тие се граѓани на небото. (Диогнетово послание 2 век По. Хр.)

Кога некој неупатен во учењето на Новиот завет и воопшто библијата би го истражувал историскиот тек на Балканот во послените два века голема е веројатноста да заклучи дека христијанството би го опишал како феномен кој е нераздвоив од нацијата, државата и од нејзиниот владеачки апаратус.

Доволно е само површно да се исчитаат историите на нациите настанати во текот и падот на Отоманската империја да се заклучи дека секој претендент врз дадена територија и нејзиното население за постигнување за својата цел како главна алатка ја користел црковната хиерархија и јазикот на кој се вршеле литургиите. Кога на ова би се додале заемните противречности во толкувањето кои опстојуваат до денешен ден, неупатениот би заклучил дека националниот идентитет го има приоритетот врз конфесионалниот, зашто конфесијата е очигледно иста за сите, но јазикот на кој таа се изразува е различен.

За иронијата да биде поголема, националната држава за која се залагаат различните источно православни цркви е всушност плод на западниот подем на Просветителството каде што Русоовата граѓанска или цивилна религија ја пополнува формата на христијанството со секуларна содржина, врши сакрализација на политички појави и чинови и употребувајќи религиски речник за световни концепти (нарацијата за националните херои како мачиници чиј спомен вечно ќе трае).

Земајќи го горенаведеното предвид, посебно во рамките на прашањето на името на Македонија кое Грција веќе четврт век го оспорува, две работи се истакнуваат историски и тековно. Првата е тврдењето на секоја од православните цркви со национален предзнак дека токму таа православна црква била пресудна во зачувувањето на нечиј национален идентитет.

Втората е феноменот дека кога станува збор за одбрана на националните права на една од овие држави, меѓу најжестоките изјави за јавноста и први во редовите на протестите се црковните великодостојници. Тоа ми беше повод да напишам теолошка размисла заснована врз текстот во Новиот завет запишан од Лука кога Павле ќе ја посети Атина и таму пред Ареопагот ќе ја одржи својата славна проповед против идолите на разните елински божества и ќе објасни дека Бог е еден и тој е создател на пра-предокот од кого потекнуваат сите народи.

Да допрецизирам. Аргументот кој го застапувам е теолошки и не претендира да се земе како политичка или социјална критика за проблемот поврзан со името на Република Македонија и со фактот дека Грците имаат проблем и со нашето име и со нашиот идентитет. Иако е фокусиран на конкретните примери во конфликтните ситуации меѓу православните цркви, овој аргумент е исто толку применлив на сите други христијански конфесии, кои во своите контексти често се виновни за истото, се работело за римокатолицизмот или за протестантизмот.

Аргументот има за цел преку херменвтичките и егзегетски принципи да ги потенцира главните поенти на говорот на Павле пред Ареопагот, а кој е вграден во севкупната порака на Библијата, и како таков да покаже дека црквите немаат мандат да бранат или да напаѓаат нечија националност, а уште помалку една конкретна христијанска конфесија да се изедначи со нечија националност. Ова последното го имам неретко почувствувано на сопствена кожа кога ми било укажано дека ако не сум православен христијанин не би можел ни да бидам Македонец.

Текстот кој е предмет на разгледување и толкување се наоѓа во Новозаветната книга Дела на Светите Апостоли во седумнаесеттата глава (17:22-31). Она што Лука се обидува да го постигне со овој опис има две компоненти. Со првата тој сака да ја образложи категориската разлика меѓу христијанството и многубожечките религии во првиот век на Римското царство. Втората компонента е тврдењето на Лука дека христијанството во себе ги содржи највозвишените обележја на филозофијата толку вреднувана во грчко римскиот свет.

Низ нив Павле назначува дека постои заемност меѓу народите и создадениот свет зашто и потекнуваат од еден создател – Бог, што пак го претпоставува фактот дека Бог го создал светот и сите ресурси во него за севкупната духовна и физичка благосотојба на човештвото. Добивајќи живот, здив, и сите потреби (Дела 17:25), луѓето имаат дистинктивна улога во креативното дело на Бог, така што ќе ги користат природните ресурси за општо добро. Во рамките на тоа создание и неговите ресурси Бог определил специфичен контекст на време и простор, а со цел да има заедништво со сите народи (Дела 17:27; сп. 5Мој. 32:8). Идолопоклонството е погрешниот начин да се трага по Бог. Тој е конечниот судија, а потврдата за тоа е историскиот чин на воскресението на Исус Христос.

I. Побожност или суеверие

Павле се потпира на своите разгледувања во Атина опишани во претходните стихови и врз основа на нив прави заклучоци: Атињаните се многу побожни (што и тоа да значи), така што му подигнале олтар и на „незнаен Бог”. Имајќи го предвид соочувањето со масовното идолопоклонство во Атина, Павле ги поврзува двете традиции, онаа на Старозаветниот Јудаизам, на која етничи и религиски ù припаѓа, и онаа на елинската филозофија, во која културолошки и јазично се образовал. На тој начин тој суптилно и субверзивно ги предизвикува Атињаните како што и се обидува да ги придобие. Тој го користи зборот „побожност” кој би можел да се сфати и како критика и како комплимент затоа што се користи и како термин за религиозна посветеност, но и за суеверие.

„Неутралноста” на незнајниот Бог му овозможува на Павле да зборува за она божество кое тој го смета за единствен вистински Бог. Ваквиот пристап веројатно не е случаен. Лука и Павле се добро запознаени со грчката филозофија и познато им е дека самиот Сократ бил осуден на смрт токму за воведување туѓи божества во Атина.

Сократ не е осамен случај. Помладиот современик на Павле, Јосиф Флавиј на едно место коментира дека Атињаните го „казнувале со страшна казна секого кој би изговорил дури и еден збор за боговите што противречело на нивните закони.” (Ag. Ap. 2.262). Тие биле толку ригорозни така што осудиле на смрт заради истиот престап и една свештеничка. Што е уште повпечатливо е заклучокот кој Јосиф Флавиј го донесува врз основа на оваа пресуда. Според него очигледно е дека Атињаните не верувале дека боговите на другите народи се вистински богови. „Во спротивно зошто би се лишеле од можноста да ја зголемат силата на нивниот пантетон?”

Од ова станува појасно дека Павле е свесен за ризикот со кој се соочува кога епикурејците и стоиците кои го слушале заклучиле дека „тој проповеда туѓи божества”.

Она што е важно за аргументот во мојата теза е дека Павле ја подрива умисленоста на Атињаните за „посебност” по прашање на нивното потекло и супериорноста над сите други народи генерички именувани како варвари. Напротив тој нивната теза ја превртува наопаку и тврди дека не се работи за народот кој е посебен, туку се работи за Бог кој е еден и единствен а кој ги создал сите народи. Посебноста на човештвото произлегува од оној кој го создал, а не од тоа како засебни народи се позиционирале низ историјата.

Постепено Павле на Атињаните им претставува слика која го предизвикува нивното саморазбирање. Според Павле Бог е создател на светот и сите нешта кои го нарекуваат дом, а како Господар на небото и на земјата не може да се сведе да пребива во некаква човечка ракотворба. Тој е самостоен, зашто нему не му треба човечка помош. Соодветно со неговата трансцеденталност, Бог не може да се всели во ракотворени градби, зашто севкупната вселена е театарот на Божјото присуство.

II. Моногенезата на сите народи

Покрај ова, не само што Бог нема потреба од помош, туку човекот е целосно зависен од Божјата помош. Тој, вели Павле, „сам на сите им дава живот, дишење и сè.“ И изјавата за Бог како единствен создател и како извор на живот, најверојатно потекнуваат од книгата на пророкот Исаија 42:5. Во тој стих грчкиот превод на Стариот завет, Септуагинтата, е речиси идентичен со текстот на Лука во Дела на Апостолите 17:24-25. Ако се погледне и поширокиот контекст на Исаија 42 станува јасно дека клучниот фокус на ова поглавје на пророкот е фактот дека Јахве им се објавува на сите народи, а не само на Израелците. Оваа објава е поврзана со најавата дека „Божјиот слуга”, во христијанството идентификуван како Исус Христос, ќе им донесе „правда на народите” (42:1) и ќе биде „светлина на народите” (42:6).

Во евангелијата гледаме дека Исус нагласува дека Израелскиот народ нема право на никаква гордост по прашање на нивната национална припадност и посочува дека повикот на Израилот не бил по некаква нивна заслуга, туку повик на милост а чија цел била преку тој народ сите други народи да го слушнат Божјиот глас. На сличен начин Павле ја побива географската и расната гордост на Атињаните, кога вели дека сето човештво има еден извор, зашто Бог ја создал секоја нација да живее на лицето на земјата од еден човек. Атињаните немаат основа за нивната гордост замислувајќи си дека наводно изникнале од почвата на Атика и дека Грците се супериорни над варварите.

Она што е од исклучителна важност за овој есеј е причината поради која Павле воопшто спомнува категории како што се народи, времиња и граници. Тоа е Божја даденост да се трага по него. Концептот на „трагање по Бог” е библиски термин (Иса. 51:1; Пс. 26:8 LXX; 104:4 (LXX); Пог. 16:8 (LXX); 28:5 (LXX);). Зборот што Павле го користи во својот говор претпоставува човечки копнеж да го види и да го искуси Бог. Всушност може да се каже дека Павле дава парафразиран цитат од книгата на пророкот Исаиаја 55:6: ζητήσατε τον θεόν και εν τω εύρίσκειν αυτόν Ιπικαλέσασθε ήνίκα ό' αν έγγίζη ύμΐν. (превод: Барајте го Господа, додека можете да Го најдете; викајте Го додека е близу.)

Со други зборови, времето и границите што му се дадени на одреден народ се само средство за што повеќе припадници на тој народ да можат да ја достигнат целта - да го запознаат Бог на најавтентичен начин – а тоа е преку својот мајчин јазик и својот културен и временски контекст.
Од ова погоре е јасно дека нема место за каков било етнофилетизам. Напротив, секој обид на луѓе кои себеси се нарекуваат следбеници на Христос, христијани, поточно Христова црква, да го негираат правото на постоењето на друга нација, во суштина се противи на Божјото провидение да им се објави во дадено време и во дадени граници.

Кога црковните водачи се првенствено свртени кон нацијата како дефиниција за идентитетска гордост и супериорност, тогаш тоа станува идол. Она што би требало да биде средство за пронаоѓање на Бог се претворило во цел, замена за вистинскиот Бог. Како таков идолот веднаш станува предмет на присвојување и извор на арогантност во однос на оние кои тоа не го поседуваат. За да го илустрираме ова во светлина на Балканот доволно е само да се потсетиме на изјавите „Бог и ….” некоја балканска нација која тврди дека е постара од амебите или „автохтона” нација.

Колу само ова е далеку и противречно на пораката на Новиот завет и конкретно на книгата Дела на апостолите. Во дваесетиседмото поглавје на оваа книга записот е во стилот на грчко-римските записи на патувањата по море низ Медитеранот, а всушност претставува нарација која недвосмислено покажува дека „грчкото море” им припаѓа на проповедниците на евангелието. Поточно, Павле е претставен дека присвојува културолошка територија која многумина тогаш би ја сметале како инхерентно елинска.

Спротивно на проповедниците на евангелието, инсистирањето на некаква непрекината генеалогоија на постоење и натпреварување кој народ е автохтон на едно подрачје не е ништо друго туку потклекнување на христијанството пред искушението на каков било вид на расен, национален или културен супремацизам.

Уште повеќе, инсистирајќи на јасната определба на христијански цркви чиј предзнак е првенствено национален ја изневерува главната определба на Новозаветната и на раната црква да биде субверзивен елемент кога е во прашање каква било национална, расна, класна и културна стратификација на човештвото. Доволно е да се прочита посланието до Филемон во Новиот завет за да стане јасно дека без еден збор за насилно уривање на воспоставениот робовладетелски систем во Римското царство, тој во црквата е укинат. Кога христијанството станува доминантната религија во четвртиот век главните црквони мислители како Григориј Нисиски недвосмислено пишувале против ропството како за неприфатливо.

Всушност, кога која било христијанска конфесија го нагласува зачувавањето на етничката компонента како една од најважните за својата историска улога таа црква престанала да биде Христова. Напротив, станала поддржувач на идеи кои ако би ù биле предочени, би ги отфрлила како непријатели на христијанството. Иронично во ваквиот случај се работи за просветителските заложби кои биле еден од најзначајниот фактор за настанувањето на современите национални држави. На пример, пред француската револуција Римо-католичката црква била голем противник на национализмот. По таа револуција, а особено после болшевичката револуција, идејата за црквата како чувар на националниот идентитет е прифатена како мандат со кој најдобро може да му се спротивстави на комунизмот.

Исто е и со Источно православните цркви. По прашање на Балканот, Источното православие претставено од популациите кои живееле на територијата на Отоманското царство во распаѓање, на национализмот гледа како на најдобар кандидат за формирање држави според уренкот на националните држави веќе формирани во Западна Европа. Јазикот на кој се богослужело во црквите станал главната алатака за придобивање територија за определена нација. Така се формирал митот дека грчката, бугарската, српската а подоцна и македонската црква биле главниот фактор во зачувувањето на еден народ и на неговиот јазик.

Наместо Бог да биде мотивот за еден народ да живее во определно време и граници, мотивот е самиот народ. Со други зборови средството станало цел. Црквата и народот станале ентитети кои постојат за себе и кои, немајќи повозвишени цели, мора да изнаоѓаат начини, најчесто варијации на нацинализам и расизам, за да го оправдаат своето постоење. Тоа е според библијата недвосмислена дефиницаја за идол.

Токму затоа, црквите почнале да наликуваат на противниците од кои им се кревала косата на главата. Да го земе за пример Волтер, големиот непријател на христијанската црква. Тој ги напуштил „старомодните”, христијански идеи за универзалното братство на човештвото менувајќи ги со просветителски расизам. Или пак слично на него религиозенот скептик Дејвид Хјум кој наумил на ваков начин да го најави времето на разумот:
Немам доверба во црнците, а општо за другите видови на луѓе (а ги има четири или пет) сметам дека се природно инфериорни во однос на белците. Никогаш немало цивилизирана нација со која било друга боја освен белата, дури ни некакви поединци не се покажале еминетни било во дејство или во мисла. … Таква униформна и константна разлика не би се случувала, низ толку многу земји и времиња, ако природата не ги формирала изворните разлики меѓу овие разни раси на луѓе.

Просветиелските приврзаници на полигенезата наспроти монгенезата на народите во некои прилики биле насочувани кон екстремни расистички ставови како на пример дека Африканците се различен вид наспроти Европејците. Мрачните последици од таквото размислување по прашање на ропството и правата на домородните народи е добро евидентиран историски феномен. Ваквите идеолошки гледишта се вдомиле во сите научни друштва формирани во екот на просветителството и раниот дарвинизам. На пример, Антрополошкото друштво на Лондон, основано 1863 негувало слободоумен етос наспроти црквата и било платформа за длабока расистичка агенда.

Наспроти нив за проповедниците од редовите на конзервативното христијанство во рамките на Англиканската црква, примарната примена на Дела 17:26 била да се повикаат луѓето кон одговорност по прашање на нивните морални должности кон другите човечки битија, без разлика на нивната раса, класа или нација. Џон Чарлс Рајл, бискупот на Ливерпул и еден од најважните конзервативни Англикански свештеници од 19-от век во својата проповед на овој текст како главна поента го нагласува следното:

Последна поента која произлегува од текстот е поента за должноста. Зар не сме сите од „една крв”? Тогаш така треба и да живееме. Треба да се однесуваме како членови на едно големо семејство … да негуваме љубезност и добронамерност кон сите. Црномурестите Африканци, највалканите жители на некоја сиромашна лондонска четврт, имаат право на нашето внимание. Тие се роднини и браќа, ни се допаѓало или верувало тоа нас или не.
На ова многу веродостојно се надоврзува забелешката на бројни Новозаветни коментатори дека листата на народите во Дела 2:5-11 е ехо на листите кои го славеле владеењето на Рим над целиот населен свет како доказ дека вистинското царство му припаѓа на Исус а не на кајсарот.

Да го сумираме погоре напишаното. Тврдејќи дека Бог му обезбедува сè она што му е потребно на човештвото за опстанок и за живот, Павле нагласува дека сите народи, во сите времиња на постоењето на светот потекнуваат од еден предок, и дека полиетничкиот свет има моногенеза.

Целта на оваа полиетничност, која подразбира определено време и простор на постоење, а кое недвосмислено подразбира организирана култура заснована врз основниот начин на меѓучовечка комуникација – јазик, е замислена од Бог дека човек, поточно човештвото нема да живее само од леб, туку од секој збор кој излегува од Божјата уста. Основниот порив на човекот, организиран во заедница, во народ, да трага по смисла во животот, е исползуван од Бог како инструмент за негово пронаоѓање, или поточно на примање на неговата само-објава. Човекот има потреба од Бог, а не обратно. Во крајна инстанца, само Бог може да му „служи” на човекот, а не човекот на Бог. Служењето на човекот е да го слави Бог со својот живот.

III. На сите народи им треба покајание

Во завршниот дел на својот говор на Ареопагот Павле конечно ја нагласува важноста на покајанието. Ниту една од гореванедентие констатации нема важност според него ако нема покајание. За жал од она што го слушаме, сме го слушале и сме го читале од водачите на традиционалните цркви на Балканот би се заклучило дека Бог има посебна наклоност кон еден народ, кон неговата „славна” историја и дека таа благонаклност се должи на ингениозноста (или избраноста) на тој народ.

Како Платоновото верување дека луѓето се поделени во три класи – владетели, војници и маси кои меѓусебе се разликуваат како златото, железото и бакарот да е генерализирано и аплицирана на народите. Речиси како народот да му прави услуга на Бог што му дозволува да биде вклучен во таа ингениозност. Оваа констатација ме потсеќа на една од главните реплики во филмот „Мојата голема, дебела Грчка свадба”, „има два вида на луѓе, Грци и оние кои би сакале да бидат Грци.” „Грци” тука може да се замени со кој било народ на Балканот. Големиот дијагностичар на современото грчко општество, публицистот Никос Димоу зборува за два симптоми на модерната грчка душа. Првиот симптом е митопејата (создавањето митови).

Проблемот е што Грците си создаваат митови за себеси, но дека истовремено се несреќни бидејќи се инфериорни во однос на сопствените митови, на пример, митот за Грците како избран народ, односно за препреденоста на Грците и наивноста на другите. Вториот симптом на модерната грчка душа е тенденцијата на Грците постојано да ги демитологизираат другите, а да се митологизираат себеси. Парадоксот се состои во тоа што „не ни се допаѓаат нашите соседи... бидејќи наликуваме на нив.“

Друго што може да се заклучи е дека кој било од дадените народи е беспрекорно праведен и правдољубив, и дека е жртва на некаква неправда. Нема потреба од покајание. Бог е со тој народ затоа што тој едноставно заслужува таква поддршка. Колку само ова е далеку од пораката на Библијата и посебно на текстот во Дела на светите апостоли 17 на која овие цркви, или поточно црковни достоинственици, се повикуваат.

Бог е единствениот судија на светот, и целиот свет би бил осуден на пропаст ако не се случело отелотворувањето на Божјиот син, богочовекот Исус Христос кој по смртта на крстот Бог го воскреснал.

Воскреснатиот од мртвите ќе му суди на целиот свет. Затоа на светот му треба покајание. Проповедањето национализам и етнофилетизам го залулкува народот дека Бог е на нивна страна и лишувајќи ги од пораката за покајание ги изложува на судот кој ќе биде конечен.

Не само што пораката на Павле на Ареопагот ги задолжува христијаните сите луѓе и народи да ги сметаат за еднакви, туку преку нагласувањето дека Бог ќе му суди на целиот свет, притоа определувајќи се не за генеричкиот збор „космос” туку за зборот со партикуларно значење „населеното подрачје на земјата” или „оикумене”. Овој збор е корен за современиот термин „екологија”. Според Павле севкупната територија на населената земја, со севкупната жива флора и фауна е создание кое е еден ентитет чии членови заемно зависат едни од други. Одговорни сме за секоја излишно уништена тревка, а камо ли за секој човечки живот!

Конечно, христијаните во 21 век треба да се освестат за суштинската порака на крстот. Тој симбол не е симбол на сила, како што често сака да се прикаже со спојување на мечот и крстот, туку симбол на крајна безусловна љубов и самопожртвуваност. Празниот гроб од друга страна сведочи за воскресението, Божјиот суверен акт со кој го објавува своето ветување дека целиот свет ќе биде обновен или воскреснат.

Воскресението противречи на сето она што Атињаните го вреднувале. Тие се чувствувале супериорни во споредба со варварите, зашто изникнале од самата почва на Атика, - од каде и потекнува многу употребуваниот термин денес е дека една нација е „автохтона” – а истовремено сметале дека враќањето во телесен живот по смртта е деградација на духот. Не е ни чудо дека го исмеваат Павле кога проговорил за воскресението од мртвите. Есхил, еден од најважните елински писатели, ги става следните зборови во устата на богот Аполон: „Кога душманската прав ја излока крвта на човекот, еднаш откако е тој мртов, нема воскресение.” Бесмртноста на душата е едно нешто, но воскресението на телото било сметано за апсурдно и непожелно.

Кога разните христијански конфесии се фокусираат на земните работи, како што се глорифицирањето на нациите во чиј контекст опстојуваат, тие всушност го оспоруваат фактот на воскресението. Вербалната војна меѓу одредени великодостојници на православните цркви околу присвојување на ликот и делото на антички владетели со пагански верувања зборува за оваа превртена слика. Крстот во тој случај се претвора во меч. Крстот, смртта и воскресенито на Исус станале извртена теза на црквата чиј идол е нацијата.

Налик на „Големиот инквизотор” на Достоевски етнофилетизмот во христијанството му вели на Исус дека тие ја модификувале неговата порака за да одговара на потребите на нацијата. Но треба да се потсетиме дека Павле и на Атињаните кои сметале дека му судат на Павле пред Ареопагот, врховното законодавно и судско тело на Атина, тој во име на Христос има авторитетот да му „заповеда” на сето човештво да се покае. „Заповедајќи” им покајание и повикувајќи ги Атињаните да се свртат од нивната религиозност, Павле нештата ги врти наопаку. До овој миг тој стоел пред Атињаните кои сметале дека го имаат неговиот живот во свои раце зашто проповедање нови богови во Атина, („Исус” и „Анастасија” или „воскресение”), за кои тие сметале дека се две божества (17:18-19), како што видовме погоре се казнувало со смрт. Напротив Павле им објавува дека ова „ново божество” е всушност единствениот вистински Бог и е судија на целиот свет.

Токму новото божество кое Атињаните го ставиле на судење, имено, „човекот кого Бог го постави”, е вечниот суверен судија (17:31б).

Накратко Павле им порачува, наместо времето да се губи во бесмислено идолопоклонско натпреварување кој прв населил една територија, за Атињаните, а со нив и за целото човештвото сега е најдобро време за покајание.

Најдобрата поука која христијанските цркви, а особено нивните водачи, може да ја извлечат од оваа проповед на Павле, запишана од Лука, е да се покаат за идолопоклноството на етнофилетизмот, да расчистат со митот дека како традиционална црква „спасиле” определна нација и наместо тоа, да го проповедаат покајанието кое се заснова врз воскресението.

Почнувајќи од себеси и покажувајќи го тоа на дело во своите животи. На крајот на краиштата овој текст од Новиот завет ги потсетува сите таканаречени црковни великодостојници дека тие не се гласот на народот, како што често сакаат да се прикажат, туку гласот на Бог за народот, или барем тоа би требало да бидат. А за да бидат глас Божји не треба да бидат во дослух со земните сили на народите, туку во дослух со Бог. Божјата порака е јасно определена во животот, делата, проповедањето, смртта и воскресението на Христос.

Конечно, црквата има кристално јасно определен библиски мандат, даден лично од Исус Христос при неговото вознесение во Галилеја, онака како што е запишано од Светиот Апостол Матеј 28:19-20: „Одете и научете ги сите народи, крштевајќи ги во името на Отецот, и Синот, и Светиот Дух, и учејќи ги да пазат се што сум ви заповедал.“

Проповедањето за воскреснатиот Христос бара надминување на личните, семејните, регионални и етнички граници, на поделбите на „автохтони” и „неавтохтони” народи. Ова проповедање ќе биде разбрано само од оние чии умови и срца разбираат зошто им е дадено времето, границите и јазикот, а тоа е „за да Го бараат Господа, та не би ли некако Го усетиле и нашле, иако Он не е далеку од секого меѓу нас” (Дела на светите Апостоли 17:27).

Ќе им текне ли конечно тоа и на оние кои според звањата се најповикани тоа да го проповедаат и достојно да го живеат?

 Слики: Alberto Gálvez