За дедо ми, Милан Ѓурчинов

02.08.2018 00:58
За дедо ми, Милан Ѓурчинов

За дедо ми деновиве се изначитав текстови. Некои ме трогнаа, некои баш и не ми личеа на него, а некои дури не ги ни разбрав. За неговото творештво не можам да кажам многу, но затоа како негов внук, имав многу јасно, привилегирано прозорче кон неговата личност. Токму затоа ги пишувам овие редови, посебно што дедо самиот прв ќе се согласеше дека творештвото и онака не може да се одвои од личноста. Ова е мој, личен и емотивен осврт врз човек кој тешко се опишува со зборови, и кого го сакав колку поради неговите совршености, толку и поради несовршеностите.

Прва ми паѓа на ум следнава сцена. Кога имав 16 години, отидов да учам трета година средно во Италија. Првото враќање дома ми беше во ноември. Една вечер се собравме во најтесен круг: моите, двете баби и, секако, дедо. Во саат-два, требаше да им раскажам три месеци живот во странство. Си спремив „дневен ред“, со потточки.

Е, испадна дека сум правел сметка без крчмар. Баш претходниот ден, за моја несреќа, на телевизија да ти се давала „емисијата на годината“. Политичка дебата. На РТС. (Канал кој, заедно со московска РТР Планета, цело детство мислев дека го чуваат на кабелска само поради некои „јаки“ врски на дедо.) И нормално, таа вечер мораше да почне со емисијата. Дедо да ја раскаже, ние сите да слушаме. Пет минути. Десет. Петнаесет. Сè додека мајка ми не подвикна:

„Па добро бе тато, може ли нешто да каже Кристијан!? Па нели за него се собравме сите!“

Дедо крена глава. Поглед изненаден, речиси стаписан. Тој – идентично како и јас – си спремил свој дневен ред. Само на неговиот, моите случки од Италија беа некаде подеднакво „високо“ колку неговата емисија на мојот. „Е, ајде“, рече воздивнувајќи, „нека каже“. При што се сврте кон мене, веројатно за првпат целата вечер, и додаде: „само Кристијан, те молам, во кратки црти...“

Кој било друг да ми го направеше ова, ќе му бев лут со месеци. Но не и нему. Бидејќи знаев дека за него не постоеше вообичаениот концепт „дедо и внук“. Ниту која било друга општествена конвенција. За него постоеја два типа разговори: размена на идеи и губење време. Што не значи дека не ме сакаше. Ама најмногу си го сакаше – и ценеше – своето време. А мене ме чекаше да пораснам.

И пораснав, колку-толку. После Италија, продолжив на факултет во Англија. Тука веќе почна да ме гледа како потенцијален соговорник, што сепак значеше дека и натаму треба да му го заслужам вниманието. Во спротивно тој пак ќе ме остави да зборувам, ама или ќе си гледа во страна, или буквално низ мене, како да не сум таму. Овој момент на „заслужување“ сфаќам дека вака напишан нема многу смисла. А сепак, сакам да мислам дека јас го сфаќав. Каков дедо сакав повеќе? Дедо кој постојано ќе ме држи на повисок стандард, или дедо кој ќе ме остави да му раскажувам секојдневни бруцошки догодовштини и ќе се смешка недоветно? Па, веројатно сакав некаква комбинација од двете.

Само што овој вториот дедо, „нормалниот“, го имаме сите. Во илјадници примероци, олицетворен насекаде околу нас, во едно општество полно со смешкачи и климачи со глава. А, само јас имав дедо кој, на секое доаѓање од Лондон, веднаш ќе ме прашаше: „и до каде е сега овој наш Корбин?“ Клише-одговор на ова ќе беше да му кажам: „ниту е наш, ниту можам да знам до каде е, јас сум студент, прашај ме за индексот“. Ама дедо не сакаше клишеа. А не ги сакам ни јас. И така, анализата на состојбата на британската левица можеше да започне...

Но, дедо беше необичен дури и кога правеше обични нешта. А пообично нешто од фудбалот, здравје, без разлика што толку го сака(в)ме и двајцата. Тој навиваше за Челси, секако поради сопственикот Абрамович, Русин. Јас баш и не го сакам Челси, ама ете пред некоја година навистина беа најдобри. И така, април месец, јас вратен од Англија за Велигден, дедо ни доаѓа дома на ручек. Челси, веќе прогласен за шампион, игра со големиот ривал Манчестер јунајтед. „Ајде“, му велам на дедо, „честито титула, ќе те дружам денес, да навиваме заедно за шампионите“.

Одмолча неколку секунди, по што значајно се накашла и почна да зборува, со забележливи и намерни паузи помеѓу зборовите. Мртов сериозен, ми рече: „види, ти што сакаш прави, јас денес баш сакам да победи Манчестер!“ Секако, немаше потреба да прашам чуму му беше овој вонсериски мајтап, бидејќи веќе знаев. Како во фудбалот, така и во животот, немаше да биде интересно да бидеме на иста страна. Кога човек го гледа светот низ призма на спротивставености, сè му станува дијалектика. Мора да има некаков судир, макар и кога се гледа фудбал. И на крајот, победи Манчестер...

Се разбира, дијалектичката животна филозофија на дедо се манифестираше низ многу поважни нешта од фудбалот. Без да претендирам на каква било сериозна анализа на неговата марксистичка мисла, ќе издвојам само еден друг наш разговор, повторно од трпезариската маса. Заморен од неговото бесконечно ламентирање за ерозијата на хуманистичките вредности „во ова денешно време“, му реков:

„Добро бе дедо, аман веќе со тие апстрактни „вредности“! Ајде да гледаме постапки, мерливи работи, кој што направил, кој украл, кој не украл!?“

Ми направи „фаца“ како штотуку да изел нешто многу, многу кисело. „Никогаш не им верувај“, ми рече со вообичаениот, намерно значаен тон, „на луѓе што само ветуваат подобро утре. Не постојат добри и лоши намери. Постојат добри и лоши идеи. Идеи засновани врз – вредности.“

Одеднаш се сетив дека всушност никогаш немам чуено дедо за некој просто да каже дека е „добар човек“. Фразата секогаш гласела „да, тој/таа е добар човек, левичар.“ И тука целосно се согласувавме, барем на хартија. Сепак, во пракса морам да забележам дека, со својата (на моменти слепа) русофилија и југоносталгија, дедо честопати недоволно го разграничуваше марксизмот од многу помалку симпатичниот ленинизам, што веројатно претставува една неизбежна контекстуална оптовареност на сите големи интелектуалци на неговото време.

Секако, јас не сум дедо ми. Помалку сум убеден во своите мислења и сакам понекогаш и да се премислувам. Ниту пак верувам во апсолутни вистини. И, ако еден ден имам внуци, верувам дека ќе сакам да слушам и за „малите нешта“ во нивните животи. А сепак, има едно нешто за кое толку непогрешливо се согласувавме, кое сега ми се чини поважно од сè друго заедно.

Во книгата „Аnnette“, посветена на баба ми, дедо гласно прашува: „Дали малограѓанштината управува со нашите вкусови и критериуми?“ Прашање кое јас бездруго ќе си го поставувам на секој следен семеен собир, веднаш штом ќе почнат муабетите за нови фризури, златни обетки и дебелината на корите на питата. Само, него ќе го нема, да се накашла значајно и, збор по збор, да нè избави од морето баналности.

Е па дедо, фала ти што ми покажа дека можам и јас да ја обликувам околината, а не само таа да ме обликува мене. Дека животот не е интересен ако не постои несогласување и полемика. Дека да се мисли со своја глава, всушност значи – да се живее.

Веќе ми недостасуваш.