Божествената Мајка и квалитетите за влез во повисок статус: Мудрост, Сила, Хармонија, Перфекција (II)

III. Влијание на патријархатот во формирањето на филозофските поими

Во филозофијата на Ведантата (и во интегралната јога, низ визурата на Шри Ауробиндо како современ толкувач на Ведантата) е прифатен концептот на три тела и плус психички-духовно битие. Кои се овие три тела? Ако се согласиме со дефиницијата дека тоа што се состои од компоненти е тело, како појава, феномен, а тоа што не се состои од компоненти, битствувачкото, неусловено од што било, како ствар по себе, е битие, тогаш физичкото тело, виталот и менталот, се тела. Бидејќи и физичкото тело и виталот и менталот се составени од компонети, не се единечни. Значи, во оваа смисла, и умот како ментал што се компонира и декомпонира, исто така е „тело“. Само она единечното, битствувачкото, не составено од компоненти – битието, не е тело, врз основа на оваа дефиниција.

Во таа смисла, дуалистичкиот концепт материја – дух (или тело – ум) е симплифицирана разлика која води кон исклучување. Телото (физичкото, материјалното?) често се поврзува со природата и со женскиот принцип, а умот (битието, духот?) со културата и машкиот принцип. Со телото (физикалноста?) е поврзана сексуалноста (анималноста?), со умот (духот?) трансцендентноста и универзалноста (духовноста?). Целиот концепт не обезбедува успех во претставувањето на стварноста, бидејќи стварноста не е така круто дуалистичка. Кога нема поврзување, испреплетување, флуид, игра на природата и културата и фузија (што се обезбедува низ виталот и низ еден многуслоевит, повеќедимензионален Ум, кои недостасуваат во нашите биполарни претстави за стварноста), следи расцеп, конфликт и исклучување.

Значи, освен што умот строго не се изедначува со духот (или битието), во Ведантата тој (обичниот ум) се смета за едно од трите тела (покрај физичкото тело и виталот). Според Шри Ауробиндо, во Ведантата се разликуваат барем три нивоа на умот: обичен ум - Mind, надум - Overmind и гносис или Supermind, Gnosis. Поимот Надум е близок до она што ние го нарекуваме Интуиција (поим од женски род?). Додека, пак, Gnosis е ниво за кое ние луѓето не можеме да имаме ниту претстави ниту поими, значи тоа искуство може да биде само директно и не може да биде јазик (бидејќи за јазик се потребни означувач и означено – две , а овде нема две туку едно). Најблиску до Gnosis, и пак, никогаш не знаејќи колку сме блиску, сè додека не сме во директно искуство, сме преку Интуицијата!

Можеме, конечно, да заклучиме дека нешто е многу погрешно во самата структура на филозофијата, токму во самите основни начела како филозофот ги креира основните поими и своите поими на ликовите. Но во истата филозофија, во која нешто многу силно не чини, можеме да најдеме лек. Жената е, на крајот на краиштата, токму тој лек за филозофијата, за историјата и за целата цивилизација, воопшто (Bahovec, 2001: 116-117).

Човекот денес има насушна потреба да ги открие и да ги реафирмира вредностите кои беа занемарувани и потиснувани во филозофијата, во историјата и во целата цивилизација на патријархатот. Човекот има потреба да го надополни изгубеното. Тој процес ни отвора нови димензии, богатство од нови аспекти во нашиот живот, нови длабочини, нè ослободува, ни отвора нови пространства, добива разни форми, изблици, бара патишта да се избие – револуционерни и бурни, или тивки и скриени.

IV. Митот за пештерата

Реинтерпретацијата на митот за пештерата, која го изложи феминистката Лис Иригаре, во своето дело Спекулум на другата жена, може да ни даде одговор на многу загатки ако се стави во контекст на четирите димензии опишани од Пјотор Успенски, во делото Tertium Organum и Четирите статуси на Шри Ауробиндо, опишани во неговото дело Божествениот живот.

Според описот на заробениците во пештерата, тие се оковани во синџири со главите и гениталиите свртени само во еден правец, „кон она напред, она спроти... Врзани со синџири кои ги спречуваат да се свртат кон потеклото но/и заточеници во просторот-времето на проектот на неговото претставување“ (Иригаре, 2003: 137). Значи, тие се отсекогаш таму, во таа „пештера“, и се движат само по една линија, линеарно, гледаат само напред, во следната точка што се наоѓа пред нив, дури, не можат да видат малку подалеку и од таа следна точка, односно линија. Ги води нагонот за преживување. Тие суштества живеат во прва (една) димензија, на линија (Успенски). Не гледаат ни лево ни десно, ни назад (во потеклото) туку само напред во екранот, ѕидчето кое е како копрена, кое не можат да го преминат – ограничувањето во првата дименија. На тоа ѕидче, се проектираат слики-претстави од оние другите, полукави и понапредни, исто така, заробени во пештерата – суштества кои живеат од другата страна на ѕидчето-копрена и, кои, сепак, разликуваат две димензии. Тие ги манипулираат првите и управуваат со нив. Овие се нивни робови. Но и вториве не се слободни, бидејќи не можат да гледаат одгоре, ниту оддолу, немаат висина, немаат длабочина, бидејќи немаат трета димензија. И тие се изманипулирани, но од сопственото незнаење, од немањето увид во третата димензија. Во втората димензија, според Успенски, нема геометриски тела, волумени, туку само површини. Кога некое тело-волумен ја сече втората димензија, секогаш се добива линија, или права, во визурата на овие суштества. За суштествата од втората димензија не постои волумен, туку само површина, екран. Големото чудо, фасцинацијата со проекциите на екранот – симулациите, е како Божество за суштествата од првата димензија, фетиш со моќ кого обожаваат, бидејќи е недостижен премин во втората димензија – површината, територијата.

Ако се направи паралела со Четирите статуси на Шри Ауробиндо, веќе добиваме многу појасна слика и толкување на овој така интерпретиран мит за платоновата пештера. Првиот статус е примордијалниот мрак, каде што владее пасивност и инертност (во првата димензија „врзани со синџири кои ги спречуваат да се свртат кон потеклото“), во вториот статус владеат предаторски односи, алчност и агресивност (да се поседува површината, територијата и да се држи во ропство остатокот од светот), тука законите се направени за да го штитат посилниот (во физичка смисла) и полукавиот (би додала). Во третиот статус веќе се појавува светлина и Сонце (што во пештерата само се насетува оддалеку, но никогаш директно и јасно не се гледа), значи се јавуваат нови односи меѓу луѓето – заемна соработка наместо натпревар; сочувство, емпатија, грижа, наместо насилство и елементи на љубов. Во третата димензија, се гледа појасно, бидејќи нештата може да се набљудуваат и „одгоре“ и „оддолу“ и од безброј други агли, низ безброј дискурси или аспекти на стварноста, како диверзитет и богатство, плуралност во слоевитоста на креацијата. Додека четвртиот статус е духовен статус, каде што владее безусловна љубов и духовно знаење.

 V. Историското време на дискриминација на жената vs „златното“ митолошко доба

Таа јаболка е мал свет за себе, чие семе потопло од другите делови, шири топлина околу себе, која го чува нејзиниот глобус; и според тоа, тој никулец е мало сонце на тој мал свет кој ја грее и храни вегетативната сол на таа мала маса. (Сирано де Бержерак)

Клучно е да се влезе во повисок статус – во третиот статус и да се создадат услови за вистинско ослободување на човекот (четврти статус, четврта димензија). Веројатно, за таа цел, ќе треба да си ја објасниме причината која доведе до големата дисхармонија во човештвото, а особено меѓу двата пола, ако некогаш воопшто постоела исконска хармонија, во некое златно митолошко доба. Бидејќи вечните вистини на Ведите потекнуваат од времиња (митолошкото Златно доба ?) кога човештвото сè уште не било заразено и загрозено од полова (и каква било друга) дискриминација! Во таа смисла, може да се спомне и делото Gino/ Ecology на феминиската Мери Дејли и нејзината потрага по исконската женственост и женскиот идентитет од времето illo tempore.

Жената во митолошкото Златно доба (матријархатот?) е јадрото на семејството. Таа го создава амбиентот во домот. Тој амбиент зрачи со топлина и љубов, духовна сила и храна за сите членови во семејството. Навистина, автентична женска креација е амбиентот! Можеби жената со раѓањето деца потполно се реализира со тој креативен чин, а, понатаму, грижата за децата, нивното воспитување, ја окупира сета нејзина енергија и сила. Собата, домот е нејзиниот свет.

Од друга страна, мажот историски се формирал како социјално и културолошко битие (надворешниот круг); жената била повеќе природно битие (во внатрешниот круг), ако мора да се направи една таква дистинкција. Таа ориентација „кон внатре“ развива инстроспективност и знаење за внатрешните светови. „Моќта на жените се огледа и во нивната клучна улога во пренесување на верата преку семејната и општествената сфера на живеење. Жената е длабоко религиозно суштество, а својата предаденост кон верата ја црпи од интимното спознание и поврзаноста со божественото.“ (Јакимовска-Тошиќ, 2017: 107-123). Во креацијата на жената специфика е ткаењето и везот, како метод за средување на примордијалниот хаос во ред. Со фини нишки од чувства и средени импресии, низ фузија на петте елементи, во тој мал свет меѓу четирите ѕида!

ТАА е нишката низ лавиринтот во кој загубената заедница не можела да го најде излезот без неа. Таков е патот по кој ТАА стигнува до себеси. ТАА обитува таму каде што секое тело почнува да го бара она што некогаш го изгубило. Не се плаши да тргне во потрага на изгубеното себе во Другиот. Ја боли, но не нејзината рана и нејзиното умирање, туку раната и смртта на заедницата. ТАА е мртва само доколку се усмрти заедницата. И тешко кој може да ја разбере во целата сеопфатност ваквата нејзина раскрилена прегратка. Тешко кој може да ги разбере политиките на пријателството, што ТАА ги воспоставува помеѓу раѓањето и умирањето. ТАА плови низ сопственото анти-време со корабите кои ги гради со својата лирска храброст, станувајќи невидлив кормилар на разумот и угодноста на неугодното во културата, на радоста во тагата, на раѓањето во смртта, на љубовта во омразата, на храброста во кукавичлукот, на говорот во тишината, на здружувањето во раздруженото, на траењето во миговноста. (Гешоска, 2018)

Но зашто таа хармонија, внатре-надвор, жената во внатрешниот свет, а мажот во надворешниот свет, се поремети и како почна дискриминацијата? Уште повеќе, од каде таа дури и омраза кон жената, нејзино третирање како суштество од втор ред во заедницата? Таа дури била прогласувана за неинтелегентно битие, неспособно да се служи со разумот! А, во какво суштество имала шанси да се развие, кога со векови ù било скратувано правото на образование (па и ден денес е така на многу места во светов!) и ѝ биле наложувани строго утврдени функции: прокреативни, да се грижи за домот и децата, за старите лица итн.?

(...) евидентно е дека човештвото во своето „рано детство“ било свесно за еднаквоста на половите, и веројатно, таа еднаквост во предисториската култура постоела и во практиката, како што постои донекаде и во некои денешни примитивни култури. Спорно е прашањето зашто дошло до нарушување на оваа хармонија, нарушување кое, сепак, не е во согласност со човековата природа, и зашто толку тврдоглаво опстојува со милениуми до денешен ден. (...) Евидентно е дека со напредокот на цивилизацијата, човекот почнал да се одвојува од природата, почнал да ја чувствува како нешто туѓо и непријателско, и тоа изгледа ја запечатило судбината на жената, и таа, од почитуван носител на најсветата мистерија на природата – создавањето живот, станала нешто туѓо, нечисто, некакво „нужно зло“ кое е потребно само за одржување на видот“ (Јачева – Улчар, 2002: 156-157).

Се претпоставува дека тоа се случило со „неолитската револуција“, со која човекот од номатски живот, слободно движење и не врзување (непоседување) за земјата, преминал во земјоделски живот, кога оградил територија и рекол: „ова е мое“, па како земјоделец ги зголемувал обработливите површини и ги сечел шумите...

Евидентна е високата цена која човекот ја плаќа заради задушување на елан виталот – отуѓувањето од природата во корист на „прогресот“ и „цивилизациските придобивки“. Во тој историски процес (и, би рекле, премин од природа кон култура) како најголема жртва сè повеќе станува менталното и психичкото здравје, а „вината“ за сите проблеми во патријархатот се проектира во жената. Но, ако токму психичкото здравје (кое е услов на секое друго здравје – на виталот, на умот и на физичкото тело) и хармонијата, се прифатат како приоритети во семејството и во општеството, потребни се мир и тишина за контемплација, за средување на хаосот (првиот статус, примордијалниот мрак), нитка по нитка, за уредување на внатрешниот простор, домот, во кој постојано се вградува безусловна љубов. Ако сè се одвиваше како што треба (значи, во тоа Златно доба, како синоним за идеален имагинарен нормативен концепт), пред сè, ако оваа духовна димензија беше разбрана од другите членови на семејството и заедницата, како што во стварноста и во историското време не се случи, сатисфакцијата од безусловната љубов ќе беше духовната полнота (четвртиот статус ‒ безусловна љубов и доближување до духовно знаење).

Ако се вратиме на идејата за јадрото-амбиент во домот, денес, откако жената се избори за своите права, образованата жена, ќе биде уште посилно и покреативно јадро во семејството, видиците се прошируваат, па и дострелите на сите членови на семејството. Универзалните вредностите во меѓучовечките односи кои како систем на вредности беа занемарени во патријархатот како грижата, сочувството, емпатијата, топлината, соработката, солидарноста, нежноста, суптилноста, интуицијата, разбирањето, довербата, несебичноста итн, преку клетката семејство, пошироко ќе влијаат врз преобразбата на општеството, за влегување во повисок статус, во похумано општество, општество во кое ќе се врати достоинството на човекот, ќе се води грижа за околината, за видовите, за целата планета... Бидејќи „...сè е резултат на вибрантни контакти меѓу сила и друга сила“, кога оваа сила зрачи од јадрото, брановите носат нов квалитет!

Можеби Абориџините во Австралија сè уште живеат во тоа време, пред жената да биде дискриминирана, значи пред времето на класни поделби, пред мажот да стана фактор на моќ, супериорен како во општеството така и во семејството. Тоа е така, можеби затоа што Абориџините не развија потреба за поседување (земја), себичност и посесивност, пак заради блискоста со природата и земјата. Кај нив не се прекина таа нишка, тој контакт со планетата Земја. Затоа сите нешта кај нив имаат душа и се мали и големи светови, како концентрични кругови, без да се јадат и уништуваат меѓу себе, да се убиваат и мразат, да се делат и на крај да не можат да се смират, бидејќи не можат да ги остварат сите свои желби, туку да коегзистираат некако налик на овие светови-кругчиња од сликата Ceremonial ground at Kulkuta, на абориџинскиот уметник Anatjari Tjampitjinpa.

Anatjari Tjampitjinpa, Ceremonial ground at Kulkuta, 1981
 

(Продолжува)

Кон првиот дел

Слики: Татјана Миљовска, од серијата Сонце и Расцутување, лето 2018; Anatjari Tjampitjinpa, Ceremonial ground at Kulkuta, 1981.

Трудот е изработен како семинарска работа по предметот Родови претстави во современата култура и медиуми на Културолошките студии при Институтот за македонска литература. Објавен е во последното електронско издание на Филолошки студии: http://philologicalstudies.org/dokumenti/2018/issue1/02_Milovska.pdf

Литература:

Абаџиева, Соња. 2001. Длабоко дишење. Скопје: Скенпоинт.
Sri Aurobindo. 2005. The Life Divine. Pondicherry: Sri Aurobindo Ashram Press.
Sri Aurobindo. 1992 . The Mother. Pondicherry: Sri Aurobindo Ashram Press.
Sri Aurobindo. 1992. Dictionary od Sri Aurobindo`s Yoga (compiled by M.P. Pandit). Twin Lakes,
WI.,USD: Lotus Light Publications.
Bahovec , Eva. 2001. Egzistencijalistički feminizam. vo Malojević I. & S.Markov (ur.) Uvod u rodne
teorije. Novi Sad: Mediteran Publishing.
Бојаџиева, Маја. 2002. Имагинарни жени: излегување од сенката. во К. Колозова (ур.) Истражувања
од областа на родовите студии“ (Зборник- Том 1). Скопје: Евро-Балкан Прес.
Гешоска, Искра. 2018. Гласот на сенката (1) (оглед за македонската жена). https://okno.mk/node/70295 (пристап 19.03.2018).
Zahariević, Adrijana. 2001. Radikalni feminizam. vo Malojević I. & S.Markov (ur.) Uvod u rodne teorije.
Novi Sad: Mediteran Publishing.
Иригаре, Лис. 2003. Спекулум на другата жена/ Спекулум: Незаобиколниот волумен, во К.Колозова
(ур.) Хрестоматија на класични текстови од областа на родовата теорија. Скопје: Евро
Балкан прес.
Јакимовска-Тошиќ, Маја. 2017. Женскиот принцип во библискиот и во раскажувачкиот корпус на
средновековната македонска литература. во IX Macedonian-North American Conference on Macedonian Studies, The University of Chikago, USA, 12-14 November 2015. Balcanistica (Volume 30:2).
Јачева – Улчар, Елка. 2002. Третманот на жената во народниот живот и во народната книжевност на
Македонија. во К. Колозова (ур.) Зборник : Истражувања од областа на родовите студии ( Том 1). Скопје: Евро –Балкан Пресс.
Камџијаш, Светлана. 2016. Ерос во спиралата меѓу сиромаштијата и изобилието. во За Љубовта -
Зборник на трудови од Меѓународната научна конференција „За љубовта“. Ј.Мојсиева-Гушева & Е.Џукеска (ур.). Скопје: Здружение за компаративна книжевност на Македонија & Здружение на класични филолози „Антика“.
(https://zkfmantika.wixsite.com/zkfmantika/blog/category/%D0%97%D0%B1%D0%...)
Капра, Фритјоф. 1999.Тао на физиката. Прев. Драган Јакимовски. Скопје: Табернакул.
Маљевич, Kазимир. 1996. Бог није збачен. прев. Петар Ћуковић. Подгорица: ALETHEIA.
Мојсиева-Гушева, Јасмина. 2013. Мајчинството како парадигма за безгранична љубов, во Филолошки студии 11/2013 Avelable at: http://philologicalstudies.org
Ouspensky, P.D. (Pjotr Dimitrievich). 1922. Tertium Organum – The third cannon of thought (A key to the enigmas of the world). Trans. Nicholas Bessaraboff & Claude Bragdon. 2nd ed. New York: Alfred A. Knopf.
Поп-Дучева, Светлана. Женските морални искуства како основа на современите етички пристапи традиционалната западна етика. Докторска дисертација при УКиМ во Скопје.
Popović, Dragana. 2001. Rod i ekologija. vo Malojević I. & S.Markov (ur.) Uvod u rodne teorijе. Novi Sad: Mediteran Publishing.
Ќулавкова, Катица. 2003. За необичноста на фалусот или женското меѓу илузијата и делузијата, во К.Колозова (ур.) Хрестоматија на класични текстови од областа на родовата теорија. Скопје: Евро Балкан прес.