Бдеење за Горан, за моето другарче

Велат дека треба да се бдее во првата ноќ и да се раскажува за починатиот.

Не можам да верувам дека пишувам за Горан како за починат. За Горан Стефановски! А не можам да бдеам пишувајќи. Болката ме остави без зборови. Го гледам како ме гледа во мигов со благ насмев. И се чуди. Како што можеше само тој да се чуди. Со сочна, питома насмевка. Горан се смееше и со блесокот во очите. Сега тој не ми верува дека можам да останам без зборови. Јас, филозофот. Тоа ми го вели сега, заминат во невидливото. Во тоа толку присутно неприсуство. Затоа што тој не знае, како сите заминати, колкава е нашата болка при разделбата од нив. Горан не знае дека во мигот кога ја прочитав веста дека починал ми се стори дека светот се испразнил! Еден мил човек си замина! И светот е празен. Со кого ќе зборувам во никое време? Кому ќе му кажувам за јанѕите на пишувањето?

Му говорам нему. Ми се присторува дека разговараме прв пат во животот, сега, додека бдеам во ноќта. Сега, на крајот на неговиот земен живот. Со несигурни зборови трагам да го кажам вистинското. Како тогаш, кога се запознавме. Кога говоревме повеќе од љубопитност, отколку од познавање. Сега не знам кои се правите зборови затоа што во ниеден од нив не може да се збере долгото пријателство. Секој збор е премногу дребен за величината на тој подарок. И секој збор е погрешен од болка. И од страв дека ниту еден нема да е вистинскиот. Дека токму за него нема да имам вистински зборови, како што треперев тогаш од срамежливост, додека го слушав како зад мене со некого зборува на англиски.
Тогаш беше летото 1970. Горан имаше осумнаесет години, јас деветнаесет.Ние бевме наградените матуранти во натпреварите на скопските гимназии. Горан беше освоил прво место во Македонија по англиски, а јас по руски. Наградата беше патување во Париз. Со автобус. Со години паметеше дека во автобусот постојано сум го читала Љермонтов. На руски!

Лани, во една зимска вечер, кусо пред полноќ, во келнскиот воздух ги помирисав зимските миризми на моето детство во Скопје. И ме фати длабока тага по детството, по младоста! Само нему можев да му напишам куса порака по мејл. Да не му кажам ништо за тагата. А тој сепак да ја насети. И да ми се јави веднаш. И да си раскажуваме за пријателите во Скопје, од младоста, скурилни, апсурдни, надреалистички приказни. Горан знаеше да ја почувствува вечноста во мигот. Така беше кога ми раскажуваше за зимски ноќи во Скопје, кога со другарите талкале низ празните скопски улици, чекајќи на последниот автобус. А од кафеаните и од отворените прозорци на куќите се ширела миризмата на сарма и на ракија, на печени костени.

Во исто време ги почнавме студиите на Филозофски. Тој англиски, јас филозофија. По предавањата јас му раскажував за Вук Павловиќ, тој за Бркиќ. Како и многу негови блиски пријатели, и јас имав среќа да ги читам неговите драми уште во ракопис. Горан умееше својот восхит за творештвото да го дели со сите што му беа ближни и драги. Со благодарност и радост ги прифаќаше сугестиите. Всушност, не разменувавме мислења. Мислевме и домислувавме една мисла.

Како студентка, во распустот, во долгите, здодевни летни пладниња, ако прочитав некоја книга која ќе ме допреше и потресеше ( а тоа кај нас обајцата многу често беше Кафка, Бекет или Томас Ман!) веднаш се качував на автобусот за Тафталиџе. И одев кај Горан, во Мексичка. Мојот поглед уште на вратата му кажуваше дека имам да му кажам нешто важно. Од прочитаната книга!

Лани, во зимата, во тој долг разговор меѓу Келн и Кентербери, зборувавме за нашиот заеднички младешки копнеж по Европа. За нашата заедничка жед по големата литература. Таа не беше само западната. Горан извонредно ја познаваше и руската и литературите на сите други словенски и балкански народи. Времето го мереше со прочитани книги. Нам ни беше сроден и копнежот по непознатото. Јас му кажував дека тој кај мене се разбудуваше уште кога како дете, длабоко во ноќта, ќе го чуев писокот на возот. А Горан ми откри дека копнежот да замине во непознатото за него бил звукот што се создава кога железничарите, стоејќи на перонот, со голем железен чекан ги удираат тркалата на вечерниот воз. А патниците спијат во своите вагони со кревети. Тогаш посакувал да е со тие во возот. Тие што патуваат кон Париз, кон Лондон, кон Прага, кон Хајделберг... Тој копнеж добро го познавале поетите на германскиот романтизам. Горан беше македонскиот Хелдерлин.

"Ти си поголем Англичанец од Англичаните", му реков еднаш. "Како што и ти си поголема Германка од Германците", ми возврати. Горан навистина ја имаше благородноста на некој англиски лорд. Можев лесно да си го замислам во некој замок во Корнвол. Неговата љубов и восхит кон англискиот јазик и кон англиската литература го преобразија во поголем Англичанец од родените Англичани. Го знам тој восхит, затоа што е и мој. Оној за германскиот, за германската литература и уметност. А, притоа, Горан толку ја сакаше Македонија, македонскиот јазик и македонската литература, традиција, фолклор. Тој ја сакаше Македонија на најубавиот начин. Неговата љубов за Македонија не беше онаа патетичната, самовљубената. Тој ја сакаше Македонија која ја откривал во пустите села, во кои има само уште една кооперација, а нема лекар."Драга моја", ми рече еднаш," размислувам на старост да си купиме со Патриша куќа во некое такво село во Македонија. Таму треба да живееме ние, во такво село. И да пишуваме за последните тројца селани во него."

Пред некоја година ми се јави и ме праша што пишувам. Му кажав дека имам мака да почнам да пишувам роман за детството. А во исто време и роман за стареењето. И дека затоа го оставам ракописот недовршен. "Знам, тешко е", рече,"оти за да пишуваш за тоа треба да си буричкаш во утробата." Ова лето му се јавив да му кажам дека конечно го напишав романот. Тогаш, пред некоја година, почнавме на шега да раскажуваме кога првпат сме забележале дека старееме. Одамна се немавме видено и не можев да верувам дека и тој може да старее. Горан имаше во себе неверојатна детскост. Кога ќе му го кажев тоа, ми велеше дека не може да се твори без детскост.

А кога ни се родија внуци, си посакавме долго и полека да старееме. Тој беше пресреќен, прекрасен дедо! Последната фотографија што ми ја испрати оваа година беше од летниот одмор, во јули. Насмеан, во раце го држеше најмалиот внук. Ми вети дека по одморот ќе ми се јави, оти ќе бил подолго во Скопје. И ќе работел. Колку често ми се случуваше во последните недели да ја видам неговата последна порака во мобилниот. И да си речам, ќе го побарам! Ама знаев дека работи на нов ракопис и не сакав да му пречам.Чекав тој да ми се јави, како секогаш.

Сега има толку нешта што не му ги кажав! Се собраа вечерва како виор во мене и се стврднаа во грутка во грлото.
Верувам дека во Христа се сите живи, дека нема мртви. Тоа му го кажав во последниот разговор. Но, смртта е последната тајна. Таа е апсолутно непознатото за сите живи. Горан копнееше по непознатото. Тој сега го следи ударот на чеканот врз металот во ноќта и патува онаму, како што во молк е обвиено тоа, за кое Ниче велеше дека по него копнее духот во нас, кој е секогаш млад - по вечноста како живот!

Збогум, Горан, другарче мое!