Секс-кукли: од мит до технологија

20.04.2019 11:26
Секс-кукли: од мит до технологија

Митот за Пигмалион и Галатеја е веројатно најстариот, а воедно и најпознатиот мит за љубовта помеѓу човек и скулптура. Во Метаморфози Овидиј пишува за мизогиниот скулптор, кој, не сакајќи да има врски со вистински жени, изработил скулптура на најубавата жена која можел да ја замисли, па се заљубил во неа. Тој ја допира, ја бакнува, ја облекува и ѝ носи подароци.

Илјадници години подоцна, во филмот на Крег Гилеспи Ларс има девојка Рајан Гослинг глуми маж кој исто така се заљубува во скулптура; единствената разлика е во тоа што не ја направил сам туку ја нарачал преку интернет и што не е направена од мермер туку од медицински силикон. Ларсовата одбраничка Бјанка е, имено, секс-кукла. Сè останато е тука: и Ларс смета дека тоа тело не е слонова коска/силикон туку живо тело, и тој ѝ се умилкува и ѝ носи подароци, ја кити со облека и ѝ реди ѓердани на вратот, ја нарекува своја љубов. А претпоставуваме и дека „ѝ дава бакнежи и мисли дека ги прима, ѝ говори, ја прегрнува (...) ја фрла на душек“, иако филмот по тоа прашање е многу внимателен - во страв да не ја премине границата помеѓу приказната за забавната заблуда на симпатичниот протагонист и зазорното царство на пронографијата, Ларс и неговата кукла во филмот дури живеат во различни домаќинства до евентуалното склопување на бракот.

Филмот Ларс има девојка, како и митот за Пигмалион, е инспириран од бројни случаи на релации помеѓу луѓето и човеколики предмети, а чие вистинско време дури сега доаѓа. Имено, пред нас е ерата на андроидот, првите роботи со вештачка интелигенција веќе со години живеат помеѓу нас, вклучително и најновите дојденци: роботи за секс. Така, минатата година беше обележана со големата видливост на Хармони, помладата и понапредна сестра на Ларсовата Бјанка, првиот секс-робот од работилницата на Мет Мекмален, главниот креатор зад брендот Real Dolls, чиј производ е и Бјанка.


Сепак, да се вратиме малку наназад. Куклите за секс се појавуваат на средината на 20 век, кога според урбаната легенда научниците во лабораториите на нацистичка Германија работеле на масовно производство на кукли на надувување кои би ги штителе германските војници од опасноста на половите болести и општењето со неариевски жени, но нивната предисторија е исто така интересна. Морнарите на далечни патувања носеле dames de voyage, крпени кукли кои често биле делени од целиот екипаж. Легендата за механичката кукла која Рене Декарт ја изработил и понел со себе на прекуокеанско патување исто така е интерпретирана во светло на традицијата на dames de voyage. Австрискиот уметник Оскар Кокошка, можеби попознат како еден од љубовниците на Алма Малер, е уште едно познато име за кое се врзува предисторијата на секс-куклите. После тригодишната бурна врска Малер го напуштила, а Кокошка за утеха дал да се изработи нејзина кукла со која некое време живеел – ја возел со себе во кочија, ја сместувал во ложа во опера, сликал автопортрет со неа, сè додека на една забава неговите пријатели не ја распарчиле.

Во првата половина на дваесеттиот век уште еден уметник се бавел со изработка на еротски кукли. Ханс Белмер е германски надреалист познат по своите дела кои ги конкретизираат психоаналитичките поими на копнежот, садизмот, фетишот, погледот и опсесијата – конкретно, по куклите кои ги изработил според својата шеснаесетгодишна роднина Урсула Нагушевски со цел, според неговите сопствени зборови, да го сублимира својот сексуален копнеж. Куклата ја псотавувал во сексуализирани пози и ја фотографирал. Во историјата на уметноста останал најзапаметен токму по албумот со тие фотографии (Die Puppe/La Poupée), кои самата Урсула ги однела во Париз и ги покажала на познатите надреалисти Андре Бретон и Пол Елијард кои во Белмеровите дела препознале и критика на нацистичкиот режим. Белмер повторно продолжил со изработка на кукли, кои станувале сè поразработени и се посексуализирани, па добиле и генитални отвори.


За повеќето луѓе, сепак, првата асоцијација на секс-кукли се пластични кукли на надувување кои се продавале во секс-шоповите во деведесеттите и раните двеилјадити години. Тие биле многу популарни, исклучително нереалистични и воглавно се купувале како шеговит подарок за ергенски вечери. Меѓутоа, со технолошкиот развој и искуството стекнато во филмските студиа помеѓу уметниците одговорни за специјални ефекти, на пазарот дошле силиконски кукли со внатрешен скелет и подвижни зглобови кои за многумина станале многу повеќе од шеговит подарок или сексуални играчки.

За оваа револуција првенствено е заслужен веќе споменатиот скулптор и макетар Мет Мекмален кој на крајот од деведесеттите ги патентира Real Dolls – најпознатата и најскапата марка силиконски кукли, која ќе стане заштитен производ на компанијата Abyss Creations, водечка компанија на тој (сè покомпетитивен) пазар. За релативно мала но доста активна интернет заедница, Real Dolls станале партнерки со кои живеат. Тие, во најголем дел мажи, на своите силиконски одбранички им купуваат долна облека, перики, ги фотографираат, ги водат на возења со автомобил и на плажа, се дружат со други сопственици и нивните кукли, емотивно се врзуваат за нив. Поткултурата на сопственици на силиконски кукли во широката јавност ја популаризирале Бенита Маркусен која во својот фотографски проект документирaлa понекогаш потресни и трогателни, но најчесто зачудувачки моменти во животите на ваквите парови, и Ник Хот, кој го снимил документарецот Guys and Dolls, но на интернет форумите е лесно да се пронајдат и фотогалерии кои ги поставуваат самите сопственици на кукли. Ако не се во заблуда како Ларс, а не се однесуваат кон куклите ниту како кон обични предмети, што всушност се случува?

И со површна анализа на дискурсот кој го слушаме во Хотовиот филм, забележуваме одредени теми кои се повторуваат: на куклите нивните сопственици им припишуваат сопствена волја и моќ на делување. „Уживам како ме гледа“, „ох, таа чита“, „ќе си недостасуваме еден на друг“ се само некои од изговорените реченици. Тие се сепак свесни дека куклите всушност не гледаат, не читаат и оттаму нивните сопственици не им недостасуваат. „Мислам дека задремува“, шепка во камерата еден од сопствениците во филмот додека влегува во спалната соба. „Да, сè уште спие. Морам да го ѝ го променам лицето од отворени очи во затворени очи“. Куклата е таа која спие, но за да може да спие, сопственикот мора да го промени нејзиното лице.

Куклите во такво општествено опкружување навистина функционираат како субјекти: тие делуваат, произведуваат емоционални реакции од лутина, како во случајот на еден сопственик кој ја истепал куклата бидејќи му создала многу проблеми кога си го скршила грбот (внатрешниот скелет), преку заљубеност, до, секако, сексуално возбудување. Тие поседуваат нешто што Алфред Гел го нарекува општествена моќ на делување, а што во 1998 го опишал во својата семинална студија Art and Agency. Со цел да го објасни делувањето на сликите и скулптурите, Гел од Пирсовата семиотика го презема концептот на индекс, кој го користи за сите ликовни појавности (наместо, да речеме, поимите скулптура или уметничко дело – меѓу другото, тешко би ги сместиле нашите кукли во овие категории).

Него сликата не го интересира како симболичка појава, како порака која треба да се дешифрира, туку го интересира она што сликата го произведува во сопствениот општествен контекст. Низ процесот на одземање на моќта на делување индексите се укажуваат како субјекти, вршат општествена активност. Гел како пример го наведува својот однос со автомобилот: тој исклучително ја цени неговата стабилност и фактот дека никогаш не „одлучил да произведе“ некој потежок дефект во незгодна ситуација, туку само тогаш кога имал доволно време да се позанимава со тој дефект. Доколку автомобилот, вели Гел, би „одлучил“ да застане среде врнежлива ноќ на патот, тоа би било повеќе од обичен проблем – тој би се почувствувал особено предаден од своето возило и би бил лут и повреден. Автомобилот се сфаќа како субјект со сопствена волја. Чекор понатаму е земањето за пример нагазна мина која убила непријателски војник. Кој е во тој случај субјект, вршител на дејство? Генералот кој издал заповед, војникот кој ја поставил мината или самата мина? Куклите несомнено и тоа како делуваат во своето мало општествено окружување – од каде доаѓа таа моќ? Внатре во истата општествена ситуација куклата и сопственикот стојат во дијалектичка контрадикција: куклата е и субјект и објект. Taa одлучува да оди на спиење, но само ако сопственикот ѝ го промени лицето; сака да го прегрне сопственикот, но само ако тој ѝ ја намести раката.


Можно разрешување на оваа тензија би можеле да пронајдеме во теоријата на проширениот ум. Класичната илустрација на оваа теорија ја наведуваат Енди Кларк и Дејвид Чалмерс во прилогот The Extended Mind од 1998 г. Двајцата луѓе од нивниот пример, Инга и Ото, сакаат да ја посетат изложбата во Музејот на современа уметност во Њујорк. Ото пати од Алцхајмерова болест па ги запишува во бележникот сите важни информации кои веќе не може да ги држи во главата. Кога треба да одат на изложба Инга се присетува на адресата додека Ото ја пронаоѓа во бележникот. Авторите тврдат дека нема значајна разлика помеѓу когнитивните процеси на Инга и Ото освен фактот дека едниот се одвива во биолошките граници на телото додека другиот вклучува предмет од околината. Како и кај детските игри со кукли, и кај куклите за возрасни сопствениците делегираат интернализирани општествени односи, но и потреби, стравови и фантазии во околината и делумно ги вклучуваат во сопствените сфери на делување.

Доколку тензијата помеѓу индексот и корисникот, куклата и сопственикот е лажна, значи доколку таа се разрешува во делегирањето на сопствените когнитивни процеси во околината, се наметнува прашањето кои промени на тој план ќе ги донесат секс-роботите. Вештачката интелигенција веќе одамна не е само поим од научната фантастика а секс-роботите веќе ја имаат напуштено лабораторијата.


За разлика од секс-куклите кои се периферно подрачје на интерес на сексолозите и на понекој филмаџија или антрополог, секс-роботите во последните неколку години станале тема за која се напишани многу оп-едови и организирани конференции. Доколку земеме предвид дека се работи за индустрија која вреди преку 30 милијарди долари, дека вештачката интелигенција се развива по експоненцијална линија и дека моментално во светот се активни околу 8,5 милиони роботи, тоа и не е необично.

Во расправата за секс-роботите во фокус се многу повеќе прашањата за развивањата на односите, создавањето врски, проблеми во програмирањето на идеалните партнери, борбата против самотијата, сексуалната работа. Арeн Скваер, сопственикот на секс-роботот Саманта, минатата година ја довел на популарното британско утринско шоу This Morning. Држејќи ја Саманта за рака во текот на интервјуто, раскажувал како, освен ноќе во кревет со него и неговата сопруга, Саманта и дење соделувала во семејните активности. Со оглед на тоа што е возможно да биде програмирана на семеен режим, ѝ допушта дружење со децата, кои ја прифаќаат Саманта како „семејна пријателка“ (како што и Ларсовата Бјанка им чита приказни на децата во градинка). Идејата за производство на роботи со вештачка интелигенција кои би помагале во борбата против осаменоста и маргинализираноста на постарите лица не е нова и компаниите кои произведуваат роботи за секс силно се потпираат токму на таа реторика: „Ние не произведуваме секс-роботи, ние креираме придружници“, тврдат во Abyss Creations.

Доколку го делите со мене чувстото на истовремен зазор и интерес, не сте сами. Секс-куклите, а особено секс-роботите, за добар дел од луѓето сè уште спаѓаат во јаз, кој добил и свое име: uncanny valley, чувство на нелагодност при средбата со кукла или андроид кој наликува на човечко битие, но во некои детали сепак се разликува. Но, заедно со тоа матно зазорно чувство, кон идејата за роботи за секс многумина упатуваат и многу јасно дефинирани приговори. Можеби најартикулираниот пресек на тие приговори го донесува извештајот составен од невладината Организација за одговорна роботика која преку мултидисциплинарен пристап нуди разгледување на седум прашања. За почеток, дали воопшто луѓето би сакале секс со роботи? На тоа прашање многумина се обиделе да одговорат но резултатите од истражувањата се разликувале во толкава мера што е јасно дека основниот проблем всушност е во начинот на поставување на прашањето, и дека сме сè уште далеку од вистински одговор. Во тој контекст е интересна анкетата која Ентони Фергусон ја изложува во својата книга за секс-куклите, а според која многу малку сопственици на секс-кукли би сакале нивната кукла да може да говори (иако не би имале ништо против тоа да може да се движи). Од друга страна, во тие десетина години колку што изминале од пишувањето на неговата книга токму сопствениците на елитни силиконски кукли станале главниот пазар за роботи.

Второто прашање кое извештајот го поставува се однесува на (не)возможноста на остварувањето релација со робот: заклучокот е дека роботите не се во состојба навистина да почувствуваат емоција, туку само ја реплицираат, и дека секој можен однос помеѓу роботот и човекот е всушност сè уште фикција која подразбира одложување на неверувањето. Но, што ќе правиме тогаш кога роботите ќе почнат без мака да го минуваат Туринговиот тест? Организацијата за одговорна роботика се запрашува и околу поширокото влијание на роботите врз општеството и околу, веќе не само потенцијалните, етички дилеми: дали борделите со секс-роботи би биле (по)прифатливи?; дали секс-куклите можат да се користат во спречување на педофилијата? Овие две прашања одамна имаат излезено од сферата на интелекталните шпекулации – во Хјустон неодамна беше забранет бордел со кукли и роботи, додека слични институции постојат во Европа (и цветаат во Јапонија). Паралелно поприлично медиумски пропратени беа случаите во кои на царините беа пресретнувани секс-кукли и роботи со детски ликови, иако законите во тоа подрачје ништо јасно не пропишуваат.


Феминистичката критика е воглавно едногласна во осудата на идејата за секс-роботите: таа трга од тезата, со која особено се сложувам, дека роботите за секс дополнително ја зајакнуваат објективизацијата на жените која веќе се остварува преку порнографијата и проституцијата. Така, Кетлин Ричардсон тврди дека развојот на роботите за секс додатно ќе ја намали емпатијата (првенствено кај мажите) која единствено е можно да се развие низ обостран однос – доколку секс-роботите станат сеприсутни очекувањата изградени низ интеракција со нив ќе се пресликаат и врз жените. Поглед во фабриките за кукли (и роботи – засега роботите се всушност роботски глави со тело на кукли), силно ја потврдуваат ваквата изјава. Додека феминистките ги критикуваат проституцијата и порнографијата како комодификација на женското тело, кај куклите за секс комодификацијата од симболичка е преточена во реална: пред очите навистина имаме стока, која пак симболички е претставена како женско тело. Притоа, полово одреденото тело станува единствената одредница на женското искуство. Во погоните на Real Dolls моделарите му покажуваат на новинарот силиконски градник со гради со коментарот „ова е најблиску што некои мажи можат да се приближат до бидувањето жена без операција“. Како што Асја Бакиќ напишала во својот текст за вештачката интелигенција, мажите од генерација во генерација се информираат преку содржините кои самите ги создаваат, па зошто би било поинаку во светот на секс-роботите?

Додатен проблем во учењето за воспоставување односи со луѓето преку искуства со програмирани вештачки интелигенции, се јавува на рамниште на сексуалната согласност, поим кој ги обележа последните неколку години, особено во контекст на #metoo движењето. Мет Мекмален тврди дека никогаш не би програмирале робот кој би одговарал на фантазии за силување, но како е можно да се програмира тоа да не се случи? Друга, пак, компанија, која на пазарот пласирала роботи за секс, True Companion, своите роботи ги програмирала со неколку различни особености. Една од нив е и Фригид Фара, „срамежлива“ кукла која не е одушевена доколку без најава ја допрете по „интимните“ делови, па компанијата морала да се брани од напади дека произвела робот за силување. Нивната намера, тврдат, била сосем поинаква: сакале да создадат симулација на емотивно поврзување пред самиот секс.

Геловата матрица, во која постои тек на општествена агенсност на предметите, индексите, во кои ги проектираме сопствените когнитивни идеи, почнува да се распаѓа со развитокот на вештачката интелигенција. Кога куклите би можеле да бидат совршени партнерки бидејќи ги отвораат очите тогаш кога сопственикот ќе им ги отвори, а јадат, како во сцената од Ларс има девојка, кога сопственикот зема храна од нивната чинија, андроидите со вештачка интелигенција во тој систем сепак внесуваат пукнатини. Контролата над она што роботот ќе го рече веќе не е во рацете на сопственикот – тие се однапред програмирани, но исто така и учат од интеракцијата со другите. Прашањето е дали фантазијата пука по тие рабови или системот ќе ја кооптира и зајакне за колективно да го прескокнеме јазот uncanny valley и да се најдеме во општество во кое секс-андроидите, сонувале ли тие електрични секс-овци или не, претставуваат секојдневие.

Она што можеме да го дознаеме е одговорот на прашањето дали во таквата технолошка иднина ќе доживееме женска еманципација: технологијата сама по себе нема да ни ја пружи. Како и порнографијата, и куклите и вештачката интелигенција се производ на општеството во кое живееме: не е општеството мизогино заради порнографијата, туку порнографијата е мизогина заради патријархатот. Доколку не ја промениме матрицата во која секс-роботите настануваат не можеме од нив да очекуваме да се побунат – тоа мораме ние да го направиме за нив.

 

Извор: www.voxfeminae.net

Слики: Benita Marcussen, Laurie Simmons

ОкоБоли главаВицФото