Прва класа

22.10.2010 09:27
Прва класа

Прва класа

Московски воз што патува кон предградијата со вили; сите вагони се само од прва и втора класа. Се движи мошне брзо, рамно, но наеднаш забавува – и во еден од вагоните од првата класа се случува нешто невидено: кондуктерот внесува некаков си искинат селанец, сиот измачкан со глина.
- Простете господа, работник од патот, поради итна препорака се праќа во Биково. Не успеал, глупакот, да се качи на локомотивата… Само до Биково…
Сите за миг се збунуваат поради таквата неубава појава, но брзо се соземаат, се воздржуваат. Возот повторно јури со полна брзина, и во вагоните е исто како и претходно, пушат, разговараат, гледаат низ прозорците… Меѓутоа, на сите им е некако мачно – изнасилено разговараат, пушат со пренагласена безгрижност… А за селанецот и нема што да се каже: стои покрај вратата, спремен да пропадне во земја поради сите тие шапки, одела, огромни и полни тела, ситни лица. Не знае каде да го насочи погледот, со ракавот го брише испотеното чело, држејќи ја во левата рака тешката торба со секакви точила, навртки и клешти…
И се издолжува таа бесмисленост, таа мака, цели триесет и пет минути.

(1930)

Убиец

Дрвена куќа со меѓукат во Замоскворечието. Чисти стакла, обоени со убава сина боја. Пред неа толпа и огромен автомобил, службен. Од отворените врати на приодот се гледа врвот на еден килим, сив, со црвена патека. И сета толпа гледа во тој правец со восхит, се слуша певлив глас:
- Да, мили мои, го убила! Млада вдовица, од богато трговско потекло… Го љубела, велат, до смрт. А тој само се надевал на нејзиното богатство, шетал со која ќе стасал. И ете, го поканила кај себе на разделба, го нагостила, го напоила со вино, постојано му повторувала: „Дозволи ми да ти се нагледам!“ А потоа и му забила, додека бил опиен, нож во душата…
Се отвори прозорец од меѓукатот, нечија рака во бела ракавица му даде знак на автомобилот. Моторот завреви, луѓето се подиставија. И ете – таа се покажа: најпрвин цврстите нозе, потоа полите од наметката од самур, а потоа и целата, дотерана – движејќи се складно, почна да се спушта по скалилата. Бела и јадра, црни очи и црни веѓи, откриена глава, мазно исчешлана, со прав патец насредина, блескаат долгите обетки. Спокојно лице, чисто, на усните нежна насмевка – упатена кон сиот насобран народ…
Влезе во автомобилот, седна, по неа седнаа властите, човекот во удобна шинела строго и незадоволно погледна кон љубопитните; тропна вратата, и автомобилот веднаш се придвижи…
И сите, гледајќи по неа, со восхит:
- Ах, летна, замина!

(1930)

Музика

Се фатив за кваката, ја повлеков кон себе – и во истиот миг засвире оркестар. Зад отворениот прозорец наназад се движеа полиња осветлени од месечината – куќата се претвори во воз. Јас ја влечев ту посилно ту послабо – и необично лесно усогласувајќи се со мојата желба, ту потивка ту погласна, ту посвечено ширејќи се, ту волшебно замирајќи, звучеше музиката пред која музиката на сите Бетовени од светот стануваше ништожна. Веќе сфатив дека тоа е сон, но ме застрашуваше неговата необична живост, и јас направив очајни напори да се разбудам, и будејќи се, станав од креветот и го запалив светлото, но во тој миг сфатив дека тоа повторно е ѓаволска игра на сонот, дека лежам и дека се наоѓам во темнина и дека морам на кој било начин да се ослободам од таа опседнатост во која несомнено се чувствуваше некаква туѓа, иако истовремено и моја, сила која беше нечовечки моќна, бидејќи човечкото замислување на обичниот, дневен живот, без разлика дали станува збор за фантазијата на сите Толстои и Шекспири заедно, сепак, може само да замислува, да мечтае, односно, да мисли, а не да создава. А јас создавав, токму така, правев нешто сосем невозможно: создавав музика, воз во движење, соба во која се будев и палев светло, ги создавав толку лесно, толку прекрасно и со толкава опипливост како што може да создава само господ, и ги видов моите творби не помалку јасно отколку што ја гледам сега, на јаве, при дневна светлина, масава на која пишувам, мастилницата во која штотуку го брцнав перото…
Што беше тоа? Кој твореше? Јас, кој, еве сега, ги пишува овие редови, кој размислува и осознава за себе? Или некој друг кој постои во мене, таинствен дури и за мене самиот и неискажливо помоќен во споредба со мене, во тој секојдневен живот на човек кој осознава? И што е опипливо, материјално, а што е нематеријално?

(25 мај 1924)

Проколнатата куќа

Еден од оние зимски влажни денови, студени и темни, кога се чини дека на светот нема поодвратен град од Москва. И веќе се стемнува. Чекорам нагоре по улицата Никитска и гледам: пред мене, до старата двокатна куќа, на тротоарот и на улицата се црнеат насобрани луѓе. Што се случило? Оддалеку се гледа дека има нешто посебно во тоа како луѓето гледаат во куќата, се доближуваат до излогот на продавницата за часовници на нејзиниот долен кат и се договараат за нешто, не обрнувајќи им внимание на капките што паѓаат од покривот и снежните барички под стапалата. Го забрзувам чекорот и прашувам, што се случило? Се чини, налетав на убиство: часовничарот, кој живеел сам над својата продавница, само што го нашле мртов – легнат на подот со скршена глава, сиот испрскан со крв… Кој го убил – никој не знае: некој огромен црн маж утрото, во седум часот, протрчал тука со секира во раката. Зошто – исто така не е познато: од предметите во продавницата ништо не е земено, а пари, велат, часовничарот немал… Зачудено гледам во таа одамна позната куќа: зошто никогаш досега немав помислено дека во ваква куќа задолжително мора да се случи убиство? Тие обелени ѕидови, тој ’рѓосан натпис над излогот, тој мрачен и загадочен израз на темните прозорци горе… Се доближувам до излогот: во мрачната продавница се гледа старински часовник, тесен, висок, од црвено дрво, чие бронзено нишало (со облик на двајца вљубени кои се прегрнуваат) бавно заблескува, тивко и рамномерно се ниша лево-десно… Потоа гледам во заклучената врата на продавницата, под која на улицата истекла темната течност, и се присетувам дека често наутро, поминувајќи оттука, гледав како часовничарот, еден постар и неупадлив човек во бунда со излитен дабров околувратник, ја отвора својата продавница, и на него исто така капеше од покривот и натписот…
Самрак, барички, валкани снежни навеви, а долж празната улица морничаво светат ретките улични светилки…

(1930)

На Алпите

Влажна, топла, темна ноќ во доцната есен. Глуво доба. Село во Горните Алпи, мртво, одамна заспано.
Автомобилот ја зголемува брзината со хоризонтално нанапред насочените светла. Осветлени од нив, вдолж патот проминуваат купишта чакал, метално-карстното лисје на иглолисните свенати елки, потоа некакви зафрлени камени куќарки, по нив осамениот фенер на малото плоштадче, светлите очи на бессоната мачка кои срипуваат од патот – и црната фигура на младиот католички свештеник кој чекори во големи и груби чевли, веејќи ги полите на својата наметка… Чекори, долгнавест, малку поднаведнат, со главата настрана, единствениот кој не спие во сета таа дива планинска тишина, во тоа глуво доба, осуден да го мине целиот живот во неа – чекори, каде, зошто?
Плоштад, фонтана, фенер кој изгледа како да е единствениот во целиот свет и за кој како да не се знае зошто свети во таа долга есенска ноќ. Фасада на црквичка од камен. Старо соголено дрво покрај фонтаната, со купишта поцрнети, мокри лисја под себе… Зад плоштадот повторно мрак, патот минува покрај страшните гробишта чии крстови како намерно со своите испружени раце да ги ловат светлите снопови на автомобилот.

(1949)

Иван Буњин (22.10.1870 - 8.11.1953), е роден на семејниот имот во Вороњеж, централна Русија. Негово прво објавено дело е „Антоновски јаболки“ (1900), а со повеста „Село“ (1910) го привлекува вниманието на критиката. Други негови познати дела се расказот „Господинот од Сан Франциско“ (1915), романите „Љубовта на Митин“ (1924) и „Животот на Арсењев“ (1930), како и збирката раскази „Темни дрвореди“ (1938). Во 1918 година емигрира од болшевичка Москва во Одеса, а две години подоцна заминува за Франција каде што ќе остане да живее до крајот на животот. Неговите дела во периодот 1929-1954 г. не се издавале во тогашен СССР. Нобеловата награда за книжевност ја добива во 1933 година.

Превод од руски јазик: Ѓорѓи Крстевски

Цртеж: Сергеј Ејзенштајн

ОкоБоли главаВицФото