Постанорексичната перформативна уметница која ги истражува политиките на телото

12.08.2019 11:54
Постанорексичната перформативна уметница која ги истражува политиките на телото

 

Марина Марковиќ не е само уметница која се бави со перформанс, туку и самата е перформанс. Во прв план од нејзината „постанорексична“ уметничка практика е женското тело и насилството кое над телото го вршат различни актери – општеството, семејството, поединците. Марина низ своите дела го преиспитува процесот на постанување жена, од демонизирање на секојдневните предмети за дотерување во серијата дела Pressure me, преку сериите дела кои ги принудуваат гледачите да се соочат со реалноста на анорексијата (Anorexia Diary, Chewing and Spitting i Anorexia: Before and After), до перформансот кој ги поместува границите на телесноста (Pressure Mе). Добитничка на многубројни награди и изложувала ширум светот. Моментално живее и работи во Њујорк.

Дуализмот на телото и умот е едно од централните прашања на западната философија. Мажите отсекогаш се сметале за способни за рационално размислување, неоптеретени со телото, додека жените се доживувани како безнадежно ограничени со телесноста. Во книгата Unbearable Weight: Feminism, Western Culture, and the Body, Сузан Бордо тврди дека оболените од анорексија ја гледаат таа болест како триумф на волјата над телото, како натпревар во кој умот ја носи „победата“, додека слабото тело претставува „апсолутна чистота, хиперинтелектуалност и надминување на ткивото“. Како постанорексична уметница често го ставаш сопственото тело во служба на уметноста – на пример во делото Pressure Me, кое покажува колку е тешко да се разграничи помеѓу општествената и сопствената контрола над телото. Целта на таквата уметност на издржливоста (која, да речеме, потсетува на раните дела на Марина Абрамовиќ) е да ги испита границите на телото. Ја забележуваш ли сличноста помеѓу тој вид на перформанс и анорексијата како обид да се овладее со телото? Што се однесува до твоето тело, каде е почетокот и крајот на уметноста?

Искуството на аноресијата го поставило телото (моето тело) во центарот на мојата уметничка пракса и тоа оттогаш станало и субјект и објект, но и мост помеѓу интимното и јавното, приватното и општественото. Целото мое портфолио е своевиден интимен дневник, од дела во кои сум се бавела со рестрикциите, консумеризмот и искривената медиумска слика за телото, до серија дела за идеалната женска убавина која ја наметнува општеството. Сум обработувала теми кои лично ме тангираат/мачат/болат, но така конструирајќи ги низ делата да имаат поширок контекст и ангажираност. Во раните дела телото го третирав како објект во најбуквална смисла, а во скорешните ставив фокус на телесните практики и корпореалните искуства во кои ги преиспитувам процесите на де/субјективизација (одново) изведувајќи активности родово означени како женски внатре во општеството.

Во седумгодишниот проект Pressure Me низ различни медиуми (видео, перформанс, скулптура, инсталација итн.) се обидував да го прикажам и истражам општествениот притисок врз женското тело со бавење со сите болни ритуали на секојдневието кои жените ги спроведуваат над сопствените тела со цел постигнување/достигнување/приближување до општествено конструираниот идеал на убавината. Важен сегмент од проектот Pressure Me беа низа перформанси (New York 2012, Beograd 2013, Bern 2013, Ženeva 2014) на мапирање на телото со розе тетоважи во форма на кројачко метро, каде ја врзав својата половина, гради и колкови на „идеални мерки“ (90-60-90) во намера така материјализирани да ги уловам и принудам заедно со мене да се шират, деформираат, изобличуваат, за на крајот да се укинат или опредметат. Политиките на телото во моето творештво се директно изведени од економијата на женското тело и комплексниот систем на принуда и слобода како во јавната така и во приватната сфера. Јас женското тело го гледам како конструкт (социјален, психолошки, физички, сексуален, дискурзивен), односно производ на репресијата на различни општествено-политички механизми, така што, користејќи го своето анорексично тело, пин-ап тело или кое било, сакам да ја истражам неговата флуидност (нестабилност можеби?) под притисок и тоа кои сѐ модели се можни.



Во феминистичката теорија анорексијата е препознаена истовремено како општествена/културолошка и како болест на поединецот. Твоите дела Аnorexia Diary, Chewing and Spitting i Anorexia: Before and After ги принудуваат гледачите да се соочат со реалноста на оваа болест. Според твоето мислење, каква улога имаат општеството и културата во развивањето на анорексијата? Дали балканското општество на поинаков начин го промовира култот на слабото тело, или во тоа е слично на Западот?

Иако Anorexia звучи како некоја модерна епидемија, условена со медиската слика, култот кон слабото тело, модните диктати - таа е како био-психо-социјален проблем многу постара. Имено, во 11 век се случил можеби најголемиот понор на анорексија (Anorexia Mirabilis), кога екстремно голем број калуѓерки се изгладнувале до смрт во верата дека се Христови невести. Во книгата на Роберт Бала Holy Anorexia се наоѓаат житија на светци (St. Cathrine of Siena, Marie of Oignies, Columba of Rieti) врз основа на кои може да се заклучи дека анорексијата тогаш била една од практиките на отпор кон патријархатот. Девојчињата немале апсолутно никаква можност за избор и животот им бил во целост предодреден (мажење, семејство, мајчинство...) и единственото бегство од таквиот живот бил манастирот (што е апсурдно бидејќи црквата е еден од центрите на патријархалната моќ). И Anorexia Mirabilis и Anorexia Neurosa се манифестираат преку симптоми на екстремно гладување, поништување на сексуалноста и телесноста, самоконтрола, самоказнување и самоповредување. Разликата помеѓу вековите е во различните цели – тогаш тоа било тежнеење кон духовна чистота, а сега желба за „идеално тело“. Го напоменувам сето ова бидејќи е многу важно да се разбере дека анорексијата низ вековите го менувала само своето алиби, како и дека секогаш била/останала вид борба за автономија на телото (преземање власт врз телото, односно преземање на телото назад од општеството), како што вели теоретичарката Марија Ратковиќ.

Јас прв пат имав анорексија на 13 години, тогаш условена со мноштво фактори (емоционална нестабилност, преран влез во пубертет, дисморфичен синдром, односи во семејството итн.) која години подоцна на факултет се обидов да ја рекреирам во вид на уметнички проект. Мојата идеја, покрај тоа да егзистирам како жива Барби и егзибиционистички body art во движење, беше да го документирам целиот процес на креирање ново тело. Делото Anorexia Diary, 2007 го опишува секој ден од болеста низ фотографии на телото, таблица со калориска вредност на храната која би ја изела или не, медицински извештаи, интимни исповеди... Отккако „мојот проект“ излезе од контрола и тежината ми падна на 28 килограми (со сите пропратни елементи на телото и психата), минав 9 месеци на Институтот за ендокринологија каде ја документирав борбата за „здраво тело“. Доста дела од тој период се изработени по принципот пред и после на рекламните фотографии (Before and After, 2008), каде под лентикуларното стакло ги преклопував фотографиите на здравото и анорексичното тело и на тој начин дозволував мојот облик да зависи од аголот на набљудување.

Можеби Chewing and Spitting, 2011 е проект во кој најмногу го проблематизирав, покрај личното и општественото и идеолошкото искуство на пореметување во исхраната. Во тој перформанс хранев луѓе пред камера. Сакав да го истражам патолошкото однесување во врска со консумацијата на храна: од пореметувања во вистинска, клиничка смисла на зборот (девојки-учеснички на перформансот заболени од анорексија и булимија, chewing and spitting), преку излечени или полуизлечени лични фасцинации/стравови врзани за храната, до вообичаени ритуали и секојдневни „патологии“ на „здравите“ учесници и учеснички на перформансот. Самото пореметување chewing and spitting, при кое личноста ја џвака храната но не ја голта, е симптоматичен за современата доба на глобална потрошувачка, која инсистира на хедонизам и задоволство во консумирањето (храна, стоки), но со наметнување на медискиот конструкт на идеално тело. Голем број девојки (а од неодамна и момци) со кои денес работам во советувалиштето за пореметувања во исхраната ме нашле преку моите дела, и тој факт ми дава поттик да продолжам да правам дела кои се бават со темата контрола на телото, лишување и уживање, консумација и консумеризам.



Како постојната нееднаквост помеѓу родовите (т.е. патријархатот) и контролата над женското тело влијаат врз психичкото здравје на жените?

Низ целокупната своја уметничка практика настојувам да разоткривам различни социо-политички механизми на притисок, односно биополитичкиот императив кој хетеропатријархатот им го наметнува на жените. Објективно, неутрално и нормално се атрибути врзани за доминантната политика така што која било нерегуларност е девијантна и аномалична. Дури и науката пречесто во историјата е злоупотребувана од хетеропатријархатот, па кој било отпор кон „идеалната слика“ наметната од општеството, традицијата, семејството потпаѓал под дијагнозата женска хистерија. Долгогодишното бавење со корпо-реалното (она што Елизабет Грош го нарекува „состојба на телесно постоење“) ми овозможило поблиску да ги истражам поимите задоволување на потребите, задоволство и уживање (jouissance) во животите на жените, како и нивната нераскинлива врска со поимите контрола рестрикција, одбивање, казнување, отуѓување, но и (не)послушноста, како и различните форми општествени награди. Токму таа невротичност и напнатост помеѓу овие блиски, но и општествено спротивставени концепти ги објаснува различните форми на јавни и интимни видови на потчинетост и доминација. Дисциплинирањето на женското тело се поставува директно и индиректно, низ институциите на масовните медиуми, семејството и тн., со цел константно да создава чувство на неадекватност како и амбивалентен однос на жените спрема своето тело, истовремено чувство на срам и гордост, презир и задоволство.

Мене секогаш посебно ме тангирал феноменот на самодисцилина, самонадзор и самоказнување, односно начините на кои ги присвојуваме и усвојуваме надворешните притисоци како наши лични. За едно дело од серијата Pressure Me (мултимедијална видео-инсталација, 2014) спроведов јавна анкета со цел да дознаам кои се сите тие интимни, болни ритуали кои секојдневно ги изведуваме сами врз себе за да ги донесеме своите тела во посакувана состојба, а во кои толеранцијата на бол е мотивирана од општествена награда. Резултатот беше вџашувачки голем број од стотина различни активности (како чистење на лицето, косата и телото, отстранување влакна, кубење, стегање, стиснање), кои ги рекреирав пред камера и така оголени ги отуѓив од нивните функции, оставајќи на публиката да ја разложи материјалната и општествената компонента на делување врз телото. Многу неврози кај современите жени и потекнуваат од константното обидување/неуспевање да се досегне зададената слика, односно конфронтацијата со нормите и „идеалот на жена“.

Во делото Pressure Me секојдневни предмети за дотерување, како што се четки, депилатори, ленти, жилети, хулахопки и шминка, претворени се во демонски предмети на потчинетоста и апсурдни симболи на постојаното тежнеење кон убавина. Во своите дела користиш хиперфеминизирани слики и бои (богата палета на розова) на начин на кој делумно изгледа како критика а делумно како опсесија. Можеш ли да ни кажеш нешто повеќе за улогата на стереотипно „женските“ бои и предмети во својата работа и живот? Исто така, постои ли опасност таквата естетика наместо субверзивност да поттикне потполно спротивен ефект т.е. да придонесе кон објективизирање и фетишизација на жените? Кои стратегии ги користиш за да ја избегнеш таа замка?

Јас сум жена која е маскирана во жена, така што мојата хиперфеминизирана естетика воедно е и спротивставување на конструктите на „природното“ и „хетеронормативното“ женско и нагласување а културолошките условености на родот и испитување на пасивноста на женскиот идентитет. Секогаш во својата работа тргнувам од Другоста, пренагласувајќи ги конструктите и перформативните активности родово означени како женски внатре во општеството. Во розовата палета повторно се сумирани патријархалните и капиталистичките модели на обликување на женскоста, желбата за род и отпор кон родот, желбата за потрошувачка и отпорот кон потрошувачката. Секоја од нејзините „женствени“ асоцијации е набиена со потенцијал да се изврти во сопствената негација и иронија. Кога ќе ставам глава од барбика на фотографијата од своето изгладнето тело помеѓу пописот на калориите, медицински извештаи и слаткасто испишани розови изјави „свињо дебела“ во girly розовиот дневник за анорексија, или кога со конец во нежнорозова боја извезам, по повторно розовиот сатенски корсет, изјави на девојките за болот, фрустрацијата и притисокот на нивните тела, или кога го мапирам целото свое тело со розови тетоважи во форма на кројачко метро на „идеални мерки“, јасно е дека розовата боја како„женствена“ естетика ја користам како глазура за да прикријам/маскирам сѐ болно, брутално и ранливо и да ја натерам публиката да ја проголта таа содржина. Апсолутно сум свесна дека таков визуелен јазик може да го отежни читањето на моите дела (па мојата работа одвреме-навреме се перципира како шовинистичка), и воопшто не се трудам да побегнам од неговиот субверзивен потенцијал.

На што работиш моментално? Во кој правец мислиш дека ќе се развива твојата уметност во иднина?

Моето последно дело The Void (’15 min video loop) можеби најсликовито го објаснува понатамошниот правец на мојот уметнички развој, бидејќи секое ново дело произлегува од претходното. Имено, во прашање е ултразвучна снимка на пулсирачка матка без никаква наративна прогресија, дијалектички спротивставена на звучната слика, женското повеќегласје, гласовите од семејството (прабабите, бабите, тетките, мајките) кои говорат за примарните улоги и должности на жените. Овој повеќегенерациски хор на, за мене најдрагите, жени менува тон совети, опомени, прекор до сакани и наредби, и секој од нивните дискурси е репрезентативен за патријархалниот модел во кој се израснати. Речениците кои се заеднички за сите и кои одново се повторуваат се: „Кој ти рекол дека можеш да бираш“, „Не е твое да бираш“ и „Така мора“. Наспроти притисокот кој доаѓа однадвор, тука е и внатрешниот притисок на моето триесетипетгодишно тело. Со ова дело направив исчекор во донос на разгледувањето на индивидуалните, приватни сфери внатре во серијата Pressure Me и го поместив фокусот на економијата на женското тело внатре во економијата на општеството/семејството. Во новите дела сакам да го прикажам притисокот не само врз женското тело туку и врз самата улога на жените во општеството, и да дискутирам за практиките на отпор кон патријархатот, укажувајќи на тоа колку прашањата на слобода и принуда се неодвоиви за жената. Темата на мајчинството е и понатаму актуелна, како поради фактот што тоа е моќно оружје на жените за добивање валидација и симболички капитал во хетеропатријархалната приватна сфера, така и поради фактот што ниту кај себе самата не можам целосно да сфатам што е моја слободна волја, а што општествена/биополитика принуда.





Извор: https://bonamag.ba

Слики: фејсбук страната на уметницата