Новите! 2019: шестте најдобри ракописи

 Годинава жирито на наградата „Новите!“ (состав: Мања Величковска, Алекс Букарски, Фросина Крушкаровска) како кандидати кои влегуваат во потесниот круг за најдобар дебитантски прозен ракопис ги издвои следниве шест автор(к)и:  Ана Алексовска, Христина Димоска, Ирена Јурчева, Ненад Алексовски, Александра Мачковска и Алмир Бајрамски. Денес објавуваме извадоци од нивните ракописи.

Добитникот на наградата ќе биде прогласен на 27 декември, петок, во 12:00 часот во Младинскиот културен центар Скопје.

Ана Алексовска - „Талкање“

Таму, под крошната, нешто се помрдна. Се загледав низ маглата на моите клепки. Ресички од ќебенце се беа подале кон калдрмата, оптегнати на округлата клупа. Малку се приближив да откријам што има под ќебенцето. Масата покриена со него испушти рапав звук од грлото, потоа кашлица, па краток извик и бавно, многу внимателно се исправи. Бушав и мамурен, човекот ги отвори очите. Не гледаше ништо повеќе од мене.

„Еве уште некој со тешка ноќ“ – си реков. „Што ли него му се врти в мисли? Кого тој разочарал ноќва и дали се прекорува себе?“. Бев сигурна дека го идеализирам неговиот мамурен ум но желбата да најдам утеха беше толку голема што во него видов сепак интересен дијалог со мене. Енергетски, секако. Не се осмелив да му прозборам. Седнав од спротива.

Помина малку време пред да се појават првите дуќанџии. Ги замислував секогаш како полжавчиња со своите куќарки оние продавачи во киосците на таа улица кои секое утро си го носеа на тркала својот штанд, го поставуваа на своето вообичаено место, ги заклучуваа тркалата на кутијата и како прекрасен цвет ја отвараа. Штом се разлистуваа нивните кепенци, пред нашите очи се отвараше шаренило од весници и грицки, пијачки и карти за јавен превоз. Овој утрински полжав беше сè уште во својот сон. Се движеше кроце и ритмично му потскокнуваа тркалцата од киоскот по калдрмата. И јас и мојот соговорник се загледавме во него. Како да беше некаква покана за живот. Се прашувавме и двајцата што сега ќе се случи. „Дали навистина ќе почне нов ден?“ – како да тоа зависеше од неговото отварање на штандот. Тоа ќе значеше дека ќе дојде толпата, дека за некој час повторно ќе има виулица и пулс на градот, дека сепак животот ќе продолжи да тече и дека оваа црна ноќ не задушила баш сè. Го гледавме втренчено, иднината на светот беше во неговите раце.

Поспанкото несвесен за нашите очекувања се клацкаше извесно време, сè додека не дојде до своето место, малку подоле, само неколку клупи од нас. Доколку некој ја погледнеше Вацлавске Намести тогаш од високо, можеби од балконите на старите згради кои ја обрабуваа улицата, ќе видеше една девојка во мантил и шал завиена, седната на потпирачот на една клупа во прегратка самата со себе, спроти неа, на клупата отстрана, еден завиен в ќебе уличар како го доцедува последното шише пиво врз јазикот во обид да се освести и конечно, неколку клупи подолу по улицата еден бавен дуќанџија како подзастанува, ги заклучува тркалцата на својот киоск и полека но вешто ги отвара капаците.

Дотогаш не знаев, но, штом тие киосци се расклопат од нив излегува жива музика, слична на онаа од луна парковите. Налик на честитките со звук кои штом се отворат отпочнува мелодијата за среќен роденден, или одата на радоста. Така и овој пат, човекот кој дојде да продава го отвори својот киоск и оттаму екна една весела мелодија. Колку што беше глуво претходно, толку екотот сега се чинеше уште погласен.

„Значи, почна денот...“ – си реков со воздишка, кревајќи ги веѓите разочарано, можеби.

И тогаш го упатив погледот кон мојот енергичен соговорник. Сакав да си признаеме пораз дека ете ноќта не задушила сè и дека ќе мораме да продолжиме со тоа црнило во себе. Но, тој воопшто не ме гледаше мене ниту пак сакаше да ми одговори. Човекот се исправи, го стави ќебето полуумешно, речиси во брзање, на клупата, ги рашири своите раце кон крошната на дрвото над него и – заигра.

Мојот уличар заигра на музиката од киоскот и на усните му прочитав насмевка. Тромаво го зафрлаше своето торзо в лево, па в десно, обидувајќи се да ја следи мелодијата.
Занемено го гледав, воодушевена од волјата за живот и неговата способност да почувствува толку едноставна радост.

Некое време останав така сè додека не престанаа сите звуци од околината, сиот студ и сета магла, и останав само јас на таа клупа. Засрамено, туркајќи се низ толпата која веќе надојде, појдов кон дома.

„Глупости, ќе завршувал животот.“ – се прекорував. „Има да се живее!“

Христина Димоска - „Конференција“

Следното утро Санела се разбуди пред него. Полека се извлече од креветот и почна да се подготвува за на работа. Ги зема листата и другите белешки за тој ден и тивко излезе од станот. Реши тоа утро да оди порано за да може да ги заврши обврските и да се посвети на конференцијата. На факултетот како и секогаш професорите веќе беа пристигнати и будни, додека студентите со полузатворени очи полека се влечкаа кон училниците. Типично утро за тоа место. Санела ги поздрави сите со една голема и широка насмевка, полека качувајќи се кон својата канцеларија. На скалите ја пресретна својата колешка Лејла.
Таа беше малку постара од Санела, со долга виткана коса и наочари.

„Лејла, добро утро“, ја поздрави со својата типична насмевка.
„Добро утро колешке“, ѝ возврати таа. Двете професорки продолжија полека да се качуваат по скалите.
„Знаеш, организирам конференција и ми треба твојата помош.“ Санела не губеше време, веднаш се фати за работа. 
„Навистина?“, се изненади Лејла. „А која е темата?“
„Па темата е колку е тешко да се организира конференција.“
Лејла ја накоси главата, несигурна како да реагира на тоа што го слушна од својата пријателка. „Добро...“ рече таа. „И... како можам јас да помогнам?“
„Па знаеш сакав да најдам некои податоци за тоа колку конференции се одржуваат во нашата држава, кои се потешкотиите кога се организира конференција и така, мислев ти можеш да ми помогнеш околу изворите.“
Лејла се насмевна. „Не сум сигурна дека постојат такви извори за токму таа тема. Но ќе се обидам да пронајдам нешто.“
„Ти благодарам многу!“ се израдува Санела. „Сега уште треба да зборувам со Горан.“
„Зошто ти е компасот?“, се насмеа колешката.
„За да ми покаже каде треба да одам“, возврати Санела.

Откако веќе подолго време стоеја пред канцеларијата на Лејла и разговараа, решија дека веќе е време за работа, па се разделија. Санела најпрво влезе во канцеларијата, која беше празна. Ги остави своите работи на бирото и излезе. Реши пред да ги почне часовите да зборува со својот колега. Неговата канцеларија беше на крајот на ходникот од десната страна. Тропна на вратата и кога го слушна неговиот груб и помалку налутен глас влезе внатре.

„Колешке, па тоа сте вие?“ човекот го смени смуртениот израз на лицето и својот глас кога ја здогледа. „Јас помислив дека се некои од студентите што немаат поим за простор.“

Горан беше еден од оние долгогодишни типични професори со наочари на главата, без коса, во костим и секогаш со малечка стара актовка во едната рака, а книга во другата. Во секоја втора реченица ја вклучуваше фразата „поим за простор“ поради што неговите колеги потајно го нарекуваа компас. Прекар кој студентите му го дадоа уште пред неколку години.

„Колега, имате ли малку време?“ Санела ја затвори вратата зад себе и се доближи до неговото биро.
„Секако, како можам да помогнам“ се насмевна тој.
„Па вака, јас сакам да организирам конференција“, направи пауза.
„Добро, и?“ Компасот се вклучи за да ја насочи.
„Ми треба малку помош“, продолжи таа.
„А која е темата?“ ја запраша.
„Темата е потешкотии кога се организира конференција.“

Се чинеше дека нејзината идеја го развесели.

Тоа е одлично смислено“ се воодушеви тој. „Но јас како би можел да ти помогнам?“
„Не знам од каде да почнам“ одговори уште повеќе охрабрена од неговата реакција.
„Немате ли поим за простор, колешке?“ ја праша. „Почнете од почеток. Поделивте ли прашалници?“
Санела се тресна по челото.
„Сосема заборавив“
„Ете, почнете од таму. Направете прашалници и во нив вклучете ги сите прашања кои сакате да ги одговорите. Потоа пронајдете што е можно поголем број експерти кои одржувале конференции и испратете им ги да ги одговорат. Потоа земете ги одговорите, поминете ги низ методологијата и добиените резултати пренесете им ги на студентите. Направете од тие резултати книга и продавајте ја на факултет. Патем ќе заработите и некој денар“, ѝ намигна тој.

Санела се насмеа. „Во право сте колега, ви благодарам за покажаниот правец. Веднаш ќе се зафатам за работа. Очекувајте покана за конференцијата“, излезе од таму речиси судирајќи се со некои студенти кои беа дојдени да го видат професорот.
„Имате ли вие поим за простор?“, го слушна неговиот строг глас додека ја затвораше вратата. „Кутрите деца“, си помисли и се насмевна. Сега со новите информации и пронајдениот правец, се упати кон канцеларијата на Христина.

Ирена Јурчева – „Белата е најстрашната боја“ 

За цимерот, љубовта, митутите и годините
Триесет нијанси на белата боја

Eднаш имав еден чуден цимер кој секогаш ја мереше минутата и прецизно ја цепкаше на делчиња, а наеднаш голташе цели горчливи години. За еден час можеше да направи неколку работи, а во еден ден да заврши сѐ што треба. И така, не можејќи да седи и ништо да не прави, расплинет на многу обврски и проекти, лесно се впушташе во нов оган, па и сам си наоѓаше обврски. Постојано броеше колку слободни часови и минути му остануваат до крајот на денот и неделата, месецот.

Работната маса му беше преполна со тевтери и ливчиња на кои си пишуваше дневни и неделни планови. Често велеше дека кога ќе си ги напише обврските и приоритетите на ливче, како да се до половина исполнети. Не знам како тој човек понекогаш успеваше да преспие половина ден, а потоа брзо и организирано да заврши сѐ во најкраток можен рок. На повици, конкурси и огласи за работа секогаш испраќаше биографија последниот ден.

Работеше како наставник по ликовно и дневните подготовки за часот мораше да му бидат беспрекорни. Сум го забележал како додека држеше приватни часови по цртање, часот требаше да биде осмислен од првата до последната минута. Не смееше никому да задоцни и се извинуваше по сто пати за една минута доцнење!

Тоа момче си имаше и друг проблем со времето. Тоа всушност тие невидливи жили што го врзуваа за сѐ и секого – луѓе, места, минато, предмети... Знаеше да ги голтне (или подобро кажано да го голтнат!) годините и толку да му го затнат грлото, а тој да не сака да ги искашла, па да остане така борејќи се за воздух. На пример, раскинуваше со една девојка година и пол. За трите долги врски што ги имал често кажуваше дека втората половина од времето била само неодлучно и бавно раскинување. И не само тоа. Мојот лесно заљублив, а тешко запирлив цимер, знаеше да заглави и во долги флертови со пријателки и да се удави во слатки исчекувања на неостварените љубови, и тоа понекогаш траеше со месеци, па и години! Чудна беше таа негова опсесија со краткорочните планови, а уште почудна неговите истрајност во карактерот кога станува збор за луѓето и љубовта.

Неколку години подоцна случајно го сретнав во град и ми се пофали дека отворил свое училиште. Седнавме на пиво и во контекст на еден муабет за љубовниот живот, рече:
„Ех, не ти кажав, имав самостојна изложба посветена на сите жени со коишто сум бил. Ја крстив „Триесет нијанси бело“.“

Многу добро знам дека меѓу сите тие бели ликови, актови, или што и да претставил на изложбата, сакал само една - бисерно-белата.

„Никогаш повеќе нема да се вљубам, рече тој, оти... ќе умрам... ќе се задавам. Ќе си ги грицкам јас моите слатки мигови. Не сакам никому да му должам ни минутка, а самиот себеси си должам многу неповратни години.“

Ненад Алексовски - „Сантос Блуз“

Успешно ја одбранив усно мојата магистерска работа.
Бев среќен и горд на себе, ама чувствував и некаква празнина, затоа што знаев дека ќе ми недостасуваат тие моменти кои ги поминував тука на универзитетов. Одењето пет минути од зградата на академијата кон излезната порта на универзитетскиот кампус, беше како одење пет минути низ спомени од четири години – од лева страна еве ја кантината, тука ја чекав Марија да заврши со работа во нејзината канцеларија, тука ги проверував моите презентации и есеи пред да одам кај Марио, тука и често се расправав со продавачките во кафетеријата, бидејќи не знаеја како се прави силно и вкусно кафе, а имаа добри кафе-машини, еве ја „Гејт Еден“ зградата од десната страна, тука одев на предавања и дебатирав со професорите додека другите студенти полуактивно дремеа и чекаа да заврши предавањето, пред мене еве го платото каде што се собираа студентите на пауза пред Кафе Циркус и уживаа во кафето на Ени, на крајот од платото беше зградата на социолошките студии каде што неколку месеци одевме со Марија на сесии кај советниците за брачни проблеми, во обид да го спасиме бракот, наспроти таа зграда, пак, беше осамената клупа на која често седев и праќав пораки од мобилниот на Јово, Жилбер, Дадо, Лена, и Питер за да ги организирам за активностите и пробите на „Покет Брехт“ и „Ахтунг Ахтунг Европа“... излегов низ капијата и поминав покрај паркингот каде што скоро секогаш се расправав со идиоти кои едноставно немаа јасна претстава за времето и просторот, и се губеа во истите додека погрешно и опасно се паркираа.

Се јавив на сестра ми да ѝ кажам за магистратурата, да ја прашам како е по дома, како се родителите, и такви слични прашања.
Исто така, им се јавив и се пофалив и на Бобо и Хана, моите најдобри пријатели во Македонија, и ги поздравив нивните деца-палавковци Кирил и Михаил.
Ѝ испратив порака и на Шпела, со која комуницирав скоро секој ден.

Попладнето отидов на карпите кај Дингли, ми требаше чист и остар морски воздух, а сакав да бидам и на мирно и тивко место – во станот беше гужва, Јово, Декса, Алекс, и Анук го завршуваа скриптот на нивниот нов краток филм кој планираа да го испратат на интернационалниот Валета Филм Фестивал. Секогаш доаѓав во Дингли кога ми требаше мир и тишина, тука природата истовремено е и прекрасна и моќна со своите стрмни остри карпи и литици сто метри над морето. Тука природата ти дава енергија и, на некој начин, те штити од стресот на материјално-конзумеристичката патетична малтешка реалност. Тука, на карпите кај Дингли, и се пцуе најубаво, тука можеш и слободно да за’ржеш на
сѐ и сешто... ама, тука, на карпите кај Дингли, можеш и да ја видиш најубавата констелација на природните убавини. Бев напнат и уморен, а требаше да ја работам третата, ноќна смена во Хостин. Не можев да се наспијам и одморам убаво, секогаш имаше многу луѓе кои доаѓаа во станот. Не можев и тукутака да ги растерам, станот не беше само мој...

Александра Мачковска - „Вокабуларис“

„Брзо, донесете мастило, кулата гори!”, извика еден млад Збор од внатрешноста на конструкцијата.
„Што се случува таму горе?! Од каде тој оган?!”, праша друг, средовечен, Засилен Збор, застана на окното на прозорецот и погледна нагоре кон пламените јазици.

Црвени тули и греди паднаа покрај него, кога се слушна глас од малку погоре: „Бегајте Зборови! Спасете се! Вавилонската кула се руши! Се појави Мисла која предизвикува страшен пустош! Некој нека ги викне Човек и другите зоолози! Ситуацијата е лоша… Зборови почнаа неразбирливо да зборуваат, има збунетост, неред! Сите симнувајте се...porta aiuto...siamo tutti in pericolo...”
„Ништо не го разбирам,” му дофрли младиот Збор на својот пријател кој сега се држеше на сајлите на скелето.
„Вели дека се појавила опасна Мисла. Да го викнеме Човек и да донесеме мастило and try to extinguish the fire!”, рече средовечниот Засилен Збор и направи брз потег кон неговиот пријател, кој му одговори: „Je ne te comprends pas,” но сепак, ја испружи раката и му помогна да влезе внатре. 

Сфаќајќи дека се во непосредна опасност, Засилените Зборови бргу се симнаа на дното на зданието. Откако пожарот беше изгаснат, сѐ што остана како спомен од тој ден беше нивниот неразбирлив разговор и околу три илјади години старите остатоци од споменикот во центарот на градот.

(...)

„Вокабулар“, напишано со големи, засилени букви на корицата од книгата во нејзината кошница, беше последното нешто што таа го виде.

Гумите зачкрипеа пред хотелот во најпрометниот дел од градот. Тапиот звук беше доволно гласен да се чуе и внатре во возилото. Автомобилот нагло застана пред светлиот, црвен тепих на влезот од високата зграда и двајцата мажи можеа да видат црвен велосипед и девојка која лежи на прекривката на тротоарот пред хотелот.

Вратите на црниот автомобил веднаш се отворија и возачот Стојан, облечен во полна униформа, и неговиот патник излегоа од автомобилот. Отидоа до неподвижното тело со умешна вештина, разменувајќи неколку вознемирувачки зборови помеѓу себе на патот.

Љупка беше слабичка во своите фармерки, со убава, долга, темна коса која болскотеше паѓајќи од рабовите на нејзината зелена капа, а светкавиот ефект беше единственото нешто што ја правеше да изгледа живо. Таа носеше внимателно спакуван ранец, но се покажа дека не беше премногу внимателна со својот велосипед.

„Господине Петар, таа се појави од никаде,” извика Стојан. Човекот беше блед, но неговите очи беа живи, очајно испитувајќи го лицето на Петар за знаци на симпатија.

Изразот на Петар беше сериозен и темен и тој стануваше сѐ позагрижен додека се молеше девојката да се освести.

„Стојан, тоа што е битно сега е таа да не биде повредена и да ѝ биде добро”, рече тој и посегна да ѝ ги провери виталните знаци. Ги поттурна свилените кадрици и стави два прста на нејзиниот врат. Кога се осигура дека чувствува чукање, рече: „Има пулс. Фала му на Бога! Стојан бргу викни брза помош!”

Штом ја слушна наредбата од својот претпоставен, Стојан погледна во својот скап часовник. Беше 8:40 наутро. Загрижен и дезориентиран, тој брзо ги ставаше расфрланите книги во непознатиот ранец сакајќи да биде од помош, зборувајќи во исто време: „Шпицот е сега господине, на брзата помош ќе и треба вечност...”, почна да разгледува наоколу во решителен обид да пронајде подобра алтернатива.

Алмир Бајрамски - „Состојби“

Треска

Полека ги отворам очните капаци и изненадно пред мене е поглед во синобел спектар и жолт призрак кој припекува одозгора, и кој потајно се крие зад листовите на високите дрвја. Местото кое е пред мојот видик сѐ уште не е јасно одредливо. Пробувам да си го разјаснам видикот, но сликата се тресе. Одеднаш насетувам бран, потпомогнат од ветрот, како се доближува со голема брзина накај мене, небаре е во обид ми ја потсреди сликата, да не се тресе, да се отрезнам. Пробувам да го одбегнам. Но, веќе е доцна. Удира во мене. Паѓам во бессознание. Телото удира во песокот. Камењата во близина отскокнуваат, небаре на местото врз кое паѓам, за миг снемува гравитација, сето тоа предизвикано од мојата телесна тежина. Станувам. Доаѓам во нормала. Ми студи. Видикот постепено се стабилизира. Но, уште ми се меша сликата, се тресе. Надоаѓа наплив на нервоза. Внатре во мене. Во обид да дознаам каде сум, каков сум, што сум. Извикувам самогласка на цел глас. Небитно која, пет се. Одѕив на ехо. Уплашени гаврани. Сфаќам. Далеку сум од дома. Крајбрежно чувство. Пејзаж. Надоаѓа ноќ. Ме фаќа паника. Уплав. Го барам велосипедот, што по обичај го оставам потпрен на некое од дрвјата во близина. Го наоѓам на друго место, подалечно. Чудно. Се качувам. На пат за дома. Легнувам, наводенет, станувам мокар. Сфаќам за луцидноста. Го спремам велосипедот пак за назад. Но овојпат вистински.

Илустрации: Francesco Ciccolella