Живот со рок на траење

Ги оставате цигарите, алкохолот, масната храна, шеќерот, ги гасите профилите на социјалните мрежи, ги одјавувате сите претплати, интернетот и кабловската телевизија, се ослободувате од автомобилот и потоа веќе никогаш не ја предизвикувате судбината во сообраќајот, давате отказ, го продавате или откажувате станот, го пакувате сиот неопходен имот и со некаква заштеда се селите на планина.

Внимателно сте избрале место далеку од индустриските зони, загадувањето, секојдневниот стрес и секако, надвор од зоната со висок ризик од земјотреси, вулкани, поплави и биолошки непријатели. Одлучувате остатокот од животот да го водите во склад со природата, во најздраво опкружување. Работите колку што е неопходно за да имате храна и сместување, вежбате, спиете уредно, го дишите најчистиот воздух, јадете најквалитетна храна, мирни сте и безбедни.

Ако сте одлучиле да направите сѐ што е можно за да го продолжите животниот век до максимум, колку навистина ќе живеете? Ако ги отстраните сите потенцијални хазарди по здравјето и безбедноста, дали ќе доживеете 74 години, колку што е очекуваниот животен век на овие простори? Многу е веројатно дека ќе го доживеете европскиот просек, а ако навистина со децении издржите во намерата да траете што подолго, можеби и 87 години, колку што е најдолгиот просечен очекуван животен век, во Монако, барем според податоците на Светската здравствена организација.

Дали може подолго? Покрај сѐ што ви стои на располагање за да го заштитите своето тело, а и малку среќа да не ве покосат никакви зарази, сосема непланирано да не се случи некоја војна или вашето место да не го погоди астероид, можете да живеете и многу подолго од познатите просеци. Но, не повеќе од 120 години.

Има само неколку контроверзни случаи во кои се забележани поединци кои живееле толку, но сепак, тоа зборува дека такво нешто е можно. Но, дали може да се живее 140 години? За жал, не. Денес нема забележани случаи дека некој припадник на човечкиот вид на планетата Земја може да живее толку.

Зошто постои вакво ограничување во траењето на животот? Дали имаме рок на траење? Дали тоа значи дека во нас, во начинот на кој функционира нашиот метаболизам или во нашите гени, постои системско ограничување кое никому од нас не му дозволува животен век подолг од 120-140 години? Идејата дека животниот век е програмиран, односно забележан во нашиот организам, не е нималку нова во медицината.

Но, таа е во постојан конфликт со една друга идеја - дека должината на животот не ја одредуваат гените, туку опкружувањето и тоа не само преку ризиците кои би довеле до ненадејно „неприродно“ усмртување, туку дека траењето на организмот зависи од животната средина, интеракцијата со другите единки и општо, од условите за живот.

Само неколку векови порано, животниот век на човекот бил помеѓу 40 и 70 години. Во некои несреќни држави како што се, на пример, Сиера Леоне или Сомалија, животниот век денес е помеѓу 47 и 50 години. Најпосле, очекуваниот животен век на овие простори и во развиениот дел од светот се разликува значително.

Од друга страна, разликите во траењето на животот кај живиот свет се очигледни. Додека инсектите живеат само неколку недели, желките живеат многу подолго и од човекот, иако немаат ни болници, ни социјална заштита. Одредени растителни видови живеат и до 1000 години, а некои единки, конкретно стеблата, и многу подолго.

Можно е животниот век на секој вид да е ограничен со хабитатот, односно местото кое го зазема во екосистемот. Најдолговечните инсекти ќе изумрат кога ќе помине нивната сезона и, да речеме, кога ќе дојде зимата. Друга опција е дека животот на сите организми е забележан во нивната ДНК. Иако нема експлицитен одговор, во потрага по генот кој би можел да го носи кодот на смртта, дознаваме како и зошто воопшто живеат нашите организми.

Во 1964 година двајца американски истражувачи од Харвард, Ричард Локшин и Карол Вилијамс, прочувале инсекти и предложиле механизам кој денес е општоприфатен во медицината и биологијата - концептот на програмирање на клеточната смрт. Станува збор за тоа дека одредени клетки, кај сите повеќедецениски организми, во одредени, точно зададени услови, извршуваат самоубиство, за на тој начин да му овозможат на организмот да продолжи да функционира и да се развива.

Оваа идеја подоцна го поттикнала откритието на процесот на апоптоза, што е ден од двата начини, заедно со автофагијата, на кој се самоубиваат клетките во телото. Иако програмираната клеточна смрт денес е исклучително проучена, познат е мошне сложен генетски механизам според кој, кога ќе дојде време за тоа, клетките се самоубиваат по кратка постапка, нема директни докази дека слична информација, кај смртта, постои и за целиот организам.

Во потрага по кодот на смртта, најчесто била осомничена една генетска секвенца на четвртиот човечки хромозом, заради која хромозомите ги спречуваат клетките бесконечно да се делат и да живеат.

Секако, идејата за тоа е многу постара од историјата на изучувањето на гените и клетките. На пример, во нашата традиција програмираната смрт претставува мошне чест мотив. Идејата дека секој поединец си заминува „кога му е пишано“ е мошне присутна особено во народните приказни, а дека тоа е стара идеја, сведочи и славната „Списа за народите“ од Константин Порфирогенит, каде се зборува дека Словените кои во 7 век го населиле крајбрежјето на Византија, веруваат во судбина.

Еволутивно, најчесто се смета дека механизмот како што е апоптозата постои во живиот свет барем две милијарди години, од времето кога се создавале повеќедецениските организми. Инаку, програмираната смрт во клетките игра исклучително важна улога - без неа не би имало диференцијација на клетките, не би се создавале органи, нерви, а би било невозможно да се контролираат клетките на ракот кои се „одметнати“.

За разлика од некрозата, кога заради напад на микроорганизмите на телото доаѓа до смрт на голем број клетки од повеќе различни ткива, апоптозата, како програмирана клеточна смрт, не е предизвикана од никаков напад, ограничена е на поединечните клетки самоубијци.

Поимот апоптоза потекнува од грчкиот збор „опаѓање“, но таа е активен процес. Програмираната клеточна смрт е запишана во клеточниот геном и лесно може да се активира. Тогаш доаѓа до синтеза на соодветните ензими и протеини, а клетката се самоуништува. Тоа се случува на разни начини, често зашто во клеточната плазма расте нешто што ги уништува органелите. Притоа во организмот не се појавува никаква воспалителна реакција.

Неодамна дефинитивно беше потврдено дека овој процес може да тргне наопаку ако нешто не е во ред со генот познат како п53. Овој ген е исклучително важен зашто во клетките претставува „чувар на геномот“, бидејќи го регулира клеточниот циклус и спречува појава на рак.

Да замислиме дека го нема овој ген - дека е можно да се живее бесконечно. Примамлива идеја, зарем не? Или не? Ако го нема кодот на смртта, ако нема природни ограничувања и ако навистина го совладаме начинот човекот сосема да го заштитиме од болестите и стареењето, ќе бидеме повеќе, тоа е несомнено.

Ако луѓето се раѓаат со истото темпо со кое Хомо сапиенсот се ширел на планетата во последните 40 000 години, на земјата би живееле петнаесет пати повеќе луѓе од денес - околу 110 милијарди луѓе. Тогаш не би било потребно да се умре за да се замине во пеколот.

Слики: Kreh Mellick

Извор: http://naukakrozprice.rs/