Пропаст (фрагмент)

Апеж од жега. Здивот на застоен воздух ме вшмукуваше и опиваше. Блискиот надгробен споменик ми ја жароса дланката. Сурија пци беа полегнале наоколу. Отапени од глад и мрза, чекаа да заврши погребот за да се нахранат со задушнината оставена по блиските гробови. Чудни на вид поради случајните чифтосувања, овие мелези ја изразуваа сета загатливост на природата. Со издолжен труп и кратки нозе, со вина во очите и неправилни уши, грди и загубени во општата ништожност, преживуваа од човечката скрб. Сонцето ја потврдуваше запуштеноста до сосипија на Малашевските гробишта, клумнатите жални врби, скршените клупи и фенери, надгробните плочи со откорнати слики, разнесените од ветрот пластични чаши и книжиња, растурениот смет на ова сетно место, наместо пиетет оддаваа само достага. Двата попа се разидуваа во пеењето и се потеа под изветвените раса. Имав чувство дека и мама се препотува во официјалниот костим што го немаше облечено десетина години, зашто немаше каде да оди со него, освен на својот последен сон. Драперијата на ковчегот изработен од деланки и струготини се беше усукала, шминката ѝ беше размачкана, а таа самата личеше на несреќен човек што моли, на крајот, да го остават на мира. Се измачував да не мислам, да се скријам во сопствениот страв, но попусто. Забележував детали, тие просто ме повикуваа, го вклештуваа моето внимание принудувајќи ме да присуствувам.

Нашиот живот сетики се состои од подробности, кои за да ги восприемиме и осмислиме, треба да ги заборавиме. Она што не сме го заборавиле, всушност сме си го измислиле самите. Животот тежи од подробности, заборав и од нашите измислици за кои наивно веруваме дека се спомени. Човечкото постоење не е ништо друго освен очекување да се случи нешто што после треба да го заборавиме, да го наружаме, да го претрупаме со значења. Спомените се наше домислување на самите себе, копнеж да се приврземе, да се задржиме во нив откако ќе ја вклучиме нашата интелигенција и тага. Сè друго е биолошка нафака, наша сенка во времето...

Се давев во запурнината, телесните течности ми клокотеа под црниот костум доволно дебел за да го носам преку зима, но да го облекувам и преку лето. Бев искиснат и ако некој ме лизнеше, ќе откриеше дека сум и солен. Претерав со дезодорансот, мирисот на „Жилет“ се мешаше со лесните воздишки, со слаткастиот опој на овенато цвеќе и човечки страв. Се плашаев од мама, од оној израз на строгост, на неповратна отуѓеност, која засекогаш ми ја одземаше. Ја исплакав со обилно потење утрово, толку неподвижна што секое помрднување бараше напор, а секој напор предизвикуваше зашеметеност. Болно бев приврзан за мајка ми, но не чувствував тага, затоа што не ми беше мачно ни за мене самиот. Секоја смрт на близок човек е дел од нашето постојано умирање. Со заминувањето на човекот што се сака, губиме нешто и од нас, од нашата љубов, нашето споделување и сигурност. Останува празнина и таа не може да се исполни со ништо. Како откорната штица од ограда што треба да нè крие и чува. Кога мама издивна во онаа одвратна болница, во која не стасуваа пари ниту за чаршафи ниту за лекови, деталите околу мене избледеа. Требаше наново да ги домислам. Некој пушти вода во заедничкиот клозет, влечките на мама бесмислено ѝ стрчеа на нозете, а таа веќе нè беше напуштила. Почувствував нечовечка самотија. Погледнав низ прозорецот, но таму немаше никој. Само небо. Избелено, истриено до кинење небо, се натовари на моите плеќи.

Продолжував да мислам и тоа беше уништувачко. Не посмеав дури ни да се издишам, зашто бев испил две пива „Мажите знаат зошто“ во барчето на Ивана и уште едно на постојката пред гробиштата. Жена ми се наведна кон мене шепнејќи ми во лепливото уво:

– Дали е можно, дали е можно...
– Што? – прашав јас.
– Си пиел.
– Мака ми е за мама – се обидов да се извлечам.
– Си почнал од сабајлина... и тоа на ден како овој.

– Мака ми е за мама – повторив јас, но не ми беше мачно, зашто не ме болеше ниту за мене самиот. Се плашев од неа, од полуотворените очи, со кои како да ме гледаше, од восочната поза на ситното тело, од мачниот факт дека неа ја нема, кога ја има пред моите очи. Ме надвладуваа реата и штуроста на Малашевските гробишта, трпението на уличните пци чешкајќи ги болвите, сите измачувачки дребулии што ме силуваа овој момент да го претворам во спомен. Неколку бабички од кооперацијата, последните живи пријателки на мама, липаа. Стегаа шамичиња меѓу искривените прсти, ги бришеа очите, плачеа во себе. Поучно е да се оди на гробишта, зашто само на ова упокојно место човек ја разбира сета минливост на животот, неговата бесмисла, ја дофаќа својата суета, поразот на глупавите амбиции. Каков страшен мускул е животот, а каква пак стрпливост има смртта!

Превод од бугарски јазик: Бранислав Мирчевски
Извор: „Пропаст“; Или-Или, 2019 г.

Оливера Ќорвезироска за романот „Пропаст“

***

„Пропаст“ е роман за промените во цела Источна Европа. Се очекуваше ваква книга да се појави во Полска, Чешка, Унгарија или дури и во Германија, но наместо тоа, се појави во Бугарија. И ако за Западна Европа и остатокот од светот таа беше изненадување, не беше никаков шок за бугарските читатели, оние кои го познаваат и го почитуваат Владимир Зарев и неговите единаесет романи во изминатите неколку децении. Неговата најпродавана „Пропаст“ (2003) го доживува своето 14 издание. Романот низ европските метрополи предизвика бројни осврти, особено во водечките медиуми од германското говорно подрачје, а за самиот автор е снимен документарен филм насловен Бугарскиот Балзак во кој критичката мисла го споредува со Томас Ман, Достоевски, Маркез и Булгаков. Поодделни осврти го доближуваат до Апдајк по начинот на кој се градени и профилирани неговите ликови.

„Пропаст“ е социјална и лична драма, роман за економската и духовната деструкција на Бугарија за време на метежната транзиција од комунизмот кон демократијата. Кога во 1989 година се одигра драстичниот прекин со минатото, како и во многу други европски земји, она што се случи во Бугарија беше налик на некаква домашна перестројка – внатрешен партиски државен удар во кој комунистите го детронизираа долгогодишниот диктатор. Во раните деведесетти години главниот лик во Пропаст, Мартин Сестримски, средовечен романисиер понижувачки е редуциран до физичка и креативна импотенција: трајно невработен, веќе немоќен да пишува, полека се лизга кон алкохолизам. Во извесна смисла Мартин Сестримски ја отелотворува бугарската интелигенција како целина: тој е крајно интелигентен, со фино негувано чувство за иронија, но и покрај тоа или можеби токму заради неговата образованост и чувствителност, тој лесно паѓа плен на новиот „каубој капитализам“; во очајот да направи брза печалба како сите околу него, тој лесно паѓа како плен на подземјето.

Владимир Зарев е современ бугарски писател роден 1947 година во Софија. Работи како универзитетски професор по бугарска литература а од 1973 година е уредник на одделот за белетристика на списанието „Современик“. Романите му се преведувани на многу светски јазици, а романот Пропаст (12 изданија во Бугарија), стана бестселер во Германија и во САД. По романот е снимен филмот „Времето е наше“.

Добитник е на државните награди „Иван Вазов“ и „Елин Пелин“.

Во 2017 г. ја прима Државната награда „Св. Паисиј Хилендарски“ за исклучителен придонес ва развојот на националната културна идентификација и духовни вредности.

Фотографиите се од бугарскиот филм „Времето е наше“ (2018), направен според романот „Разруха“ (Пропаст).