Политичките последици од изолацијата

16.05.2020 13:52
Политичките последици од изолацијата

Во текот на пандемијата на коронавирусот, за многу од нас, самоизолацијата е единственото нешто што може да го направиме за да се заштитиме себе си и другите, самотијата е најдоброто на кое можеме да се надеваме, а осаменоста е она што навистина го чувствуваме. Кога кажувам „ние“, мислам на луѓето кои можат да си го дозволат луксузот на самоизолацијата и желбата за самотија. Оние кои не можат да се самоизолираат – лекарите и медицинските сестри, работниците кои на другите им ја овозможуваат самоизолацијата, често истовремено се и изолирани и осамени затоа што ја немаат можноста самите да го избираат своето друштво.

Најсложените и најпрецизните описи на изолацијата ни ги даде Хана Арент, во последното поглавје на „Изворите на тоталитаризмот“. Осаменоста, вели Арент, е нужен услов за тоталитаризам и заедничко тло на секој терор. Изолацијата и самотијата ја опкружуваат осаменоста како две поврзани, но различни состојби. Примерите кои ги наведува Арент – робовите и поданиците на модерните тоталитарни режими, се изолирани и осамени, но не се сами. Изолацијата, пишува таа „може да биде почеток на теророт, извесно е дека е негово најплодно тло и секогаш е негов резултат“. Изолацијата е невозможност на дејствување со другите, што, вели Арент, е извор на политичката моќ на поединецот. Изолацијата луѓето ги прави немоќни.

Човек може да биде сам и кога не е изолиран, или да биде изолиран, а да не е сам. Изолираната личност не може да дејствува со другите, но сè уште може да дејствува и да ги испраќа своите творби во светот. Осаменоста е целосна невозможност на дејствување, било со други или без нив. Арент ја поврзува осаменоста со состојбата на искоренетост и одвишност: немам место во светот и немам што да му дадам на светот. Таа состојба пак, е поврзана со губењето на она што се нарекува „здрав разум“ – а што е заедничка реалност која ни дозволува да се запознаеме себе, да знаеме каде завршува, а каде почнува светот и на кој начин сме поврзани со другите.

„Живееме не чувствувајќи ја земјата под своите нозе/нашите зборови се нечујни на десет чекори од нас“, со овие стихови рускиот поет Осип Мендељштам, во 1933 година ја опишал состојбата на тоталитарната осаменост, губењето на чувството за време и простор, исчезнувањето на општеството и надежта дека некој ќе нè слушне или види. Кога нема поврзаност со другите, не може да има глас. Арент пишува за изолацијата и осаменоста како услови, инструменти и производи на тиранијата. Во денешното виртуелно „овде“ ние не сме поданици на тиранинот или на производите на тиранијата, а ужасот што го доживуваме не е производ на човечка рака, иако таа рака го зголемила. Сепак, зборовите на Хана Арент за изолацијата и осаменоста денес силно одекнуваат во нас. Пред осум или дванаесет недели не беше така.

Секоја недела на Зум се среќавам со своите најдобри пријатели во Москва. Заради губењето на чувството за време и простор, временската разлика не ја пореметува многу можноста заедно да испиеме пијалак, а далечината помеѓу нас – растојание кое се мери со километри, како и часови и долари потребни тие да се поминат – стана обична апстракција. Моите пријатели во Москва се функционално еднакво блиску и еднакво далеку како и мојата пријателка, чија куќа е близу до мојата. (Нејзината куќа е блиску, но таа е слика на екранот.) Што е уште почудно, помина многу време откако моите московски пријатели и јас сме имале толку многу „заедничка реалност“, како што ја имаме сега. Сите доживуваме слична изолација, страв, беспомошност и гнев. Ги споредуваме описите на школите кои не ги учат децата, болниците кои не лечат и владите кои нè предадоа.

Нашите разговори се вртат околу отсуството. Зборуваме за начините на кои не ги гледаме луѓето. Бев во градот во кој живеат мојот татко и најстарат пријателка, а не ги видов. Кога конечно, по 7 недели го видов татко ми, носевме маски и стоевме оддалечени еден од друг, така што деталите на нашите лица беа невидливи. Нашите пригушени гласови едвај се сллушаа на раздалеченост од десет чекори. Со мојата пријателка на Зум, која ја гледам појасно сè додека е во рамката, разговарам за несреќавањето, за многу непознаници: што значат тестовите, ако воопшто значат нешто, кога ќе заврши пандемијата и на што ќе личи светот тогаш.

Но постепено од под тие разговори се извлекува тлото. Се стенчува нашиот здрав разум. Или можеби се здебелува: она што го доживуваме во текот на нашите недели на изолација е работа на здравиот разум, бидејќи доживуваме слични работи, но тие работи се внатрешни, интимни, тешко е да се артикулираат, исто така, тешо е да се каже дали воопшто треба да се изразуваат со зборови. Во првите недели, разменувавме информации и впечатоци за своите животи и едни со други се информиравме за брзината и начинот на затварањето на градовите во коишто живееме. Разменувавме наши видувања за шокот или носталгијата која во нас ја предизвикува некој звук или призор од животот пред пандемијата, на пример, гласовите на пијаните луѓе што заедно одат по улицата. А потоа светот избледи.

Што сега го сочинува новото искуство? Човек кој едвај го познавам, за време на професионален разговор на Зум, ми кажува дека со недели никого не допрел и дека атрофирала неговата сексуалност. Познаничката Рут Нок, кустоска, соопштува на Фејсбук: „Штотуку сфатив дека повеќе од четири недели не сум допрела друго човешко суштество, ниту па некој ме допрел мене. Се прашувам дали подоцна луѓето ќе ги делиме на оние кои биле допрени и луѓе кои не биле“. Оние кои не се сами во самоизолацијата доживуваат кавги, сомнежи, подеми и падови во нивните односи, судири околу воспитувањето на децата – сето она со кое среќните, несреќните и променливите семејства го градат здравиот разум, кој го имаме служејќи се со конечен број на модели во карантин. Кавгите, стравовите и душевните болки секогаш постоеле, но обично биле скриени од туѓите очи. Сега приватниот живот е единствениот живот што го живееме. Како тоа влијае врз пријателството, кое секогаш во многу свои значења ја преминува границата помеѓу јавното и приватното? Каде е границата сега, кога изчезна секој заеднички простор?

А што се случува со со физичките јавни простори додека ние сме надвор од нив? На почетокот на времето на самоизолација, во почетната поплава на мемиња, песни и други културни производи, на Интернет беше поставена една епизода на „Масјања“, руски цртан филм за коронавирусот, кој постои веќе 20 години. Во него, главната јунакиња Масјања, која секогаш негодува и е саркастична се затвора дома во едногодишен карантин заедно со сопругот и децата. Заковале штици на влезната врата, оставајќи само еден тенок процеп низ кој им ја додаваат пицата што ја нарачуваат. Масјања размислува за рускиот збор „надвор“ (snaruzhi) и ја претвора во именка „naruzha“. Зборот ѝ звучи одбојно. „Naruzha е насилство, болест, политика, валканици, вируси, ароганција, криминал и други срања“, вели Масјања на почетокот на семејната самоизолација. На крајот тие ѕиркаат од куќата. „Што е она?“ прашува Масјања. „Небо? Ма тоа е срање. Ебати оваа наружа – само неволја. Можам да ви ја покажам шумата во виртуелна реалност и ќе паднете на газ“. И тогаш повторно ги заковува штиците на вратата.

Знаеме кои се чувствата. Надворешноста – физичкиот јавен простор, сега е полн со предавнички преговори и променливи правила на социјална интеракција, кои нè оставаат на милост и немилост на другите луѓе. Надворешноста е звукот на сирените; место кадешто одиш ако си тешко болен. Надворешноста е фронт за борби и извор на вести. Работите кои постојат во јавниот домен – претседател, Управа за храна и лекови, Центри за контрола и превенција на болеста, гувернер, градоначалник, весници – сите тие имаат поголемо и понепосредно влијание врз нашите животи отколку кога и да е порано (ако ги исклучиме природните катастрофи, војна или револуција). А нашата одвоеност од нив е поголема отколку кога и да е порано: отсечени со испразнетиот јавен простор, стануваме загрижена, но пасивна публика.

А што се случува со политиката во време какво што е ова? Пред еден месец видовме како гласачите на демократските предизбори во Висконсин го ризикуваат животот заради можноста да дејствуваат заедно со другите – да дејствуваат политички. Невозможно е макар приближно да се набројат сите политички чинови кои не се случуваат: школските одбори не се состануваат, организациите во кампусите на колеџите, кои не се формираат, протестите кои (претежно) не се случуваат, новинарите кои не одат на лице место, и што е најважно, врските кои не се градат. Се разбира, на Зум се одржуваат протести и организациски состаноци кои ги почитуваат мерките за социјално дистанцирање. Се одржуваат и „вебинари“, кои привлекуваат рекорден број слушатели, на пример, предавањето на Наоми Клајн, и постојат адвокати кои од своите домови водат многу важни случаи. Но, настаните не се случуваат во јавните простори, а тоа е исклучително важно. Досега прочитавме безброј психолошки објаснувања за тоа дека Зум заморува и фрустрира: не може да се гледаме во очи, не можеме да ги читаме изразите на лицата, интензивно и јалово сме свесни дека нешто одработуваме и не успеваме да ги усогласиме своите зборови, намерите и опкружувањето. Има и други причини заради кои виртуелната комуникација не станува политичка. Премногу е лесно да си заминете, да се исклучите, да се откажете. Не сме во иста просторија со луѓето со кои мора да се договориме и нашето излегување не повлекува непријатност или некаква физичка препрека – доволен е еден клик (кој дури не се ни слуша). Се поврзуваме технички, а не случајно (освен ако некој непоканет не се вмеша и го загрози виртуелниот состанок). Не ги формираме оние лични или ментални врски кои нè наведуваат да мислиме. Нашиот здрав разум не станува ниту потенок, ниту подебел; едноставно станува мемлив.

Хана Арент пишува дека мислењето се случува во самотија. „Осаменоста не е самотија. Самотијата бара човек да биде сам, додека осаменоста најслино се чувствува во друштво“. Разликата која јас ја правам е поедноставна и веројатно му е позната на секој што се занимава со пишување. Осаменоста, која, на пример, сум ја доживувала кога сум се изолирала за да напишам книга, ме прави тажна и глупава. Самотијата е прилика да работам сама, а сепак да можам да се хранам од меѓучовечките врски, таа самотија ме наведува да мислам. Арент пишува дека изолацијата е непријател на самотијата: кога не можеме да го видиме својот одраз во очите и идеите на другите, исчеснува нашето јаство, а самотијата се претвора во оаменост. „Она што ја чини самотијата толку неподнослива е губењето на јаството кое може да се оствари во самотијата, но во својот идентитет се потврдува само во друштво со еднкави на кои им веруваме и кои се достојни за доверба“, вели Арент. „Во таа ситуација, човекот ја губи довербата во себе, како партнер и во своите мисли и онаа елементарна доверба во светот, која е нужен услов на секое искуство“.

Осаменоста на нашата самоизолација е сочинета од вознемиреност и страв. Тоа се осаменички состојби. Можно е да се биде храбар со другите, но во стравот, како и во болеста, секој од нас е сам. Живот во постојана паника, живот во постојана принуда, од една страна, и крајна неизвесност, од друга страна, тоа исто така се услови на живот во тоталитарна држава ( во која повторувам – ние не живееме) и тие услови речиси го оневозможуваат размислувањето за што било освен за преживување. Се разбира, се бориме против тие препреки. Моите колеги во медиумите завршија извонредна работа со асимилирањето и ширењето на поинакви начини на размислување за реалноста, од фактите за вирусите, антителата и имунитетот на стадото (би било добро за тоа сите да учевме во средно училиште), до комлицираните и специјализираните идеи, како што е стапката на позитивни на вирусот или израмнувањето на кривата. Таа работа ни овозможи, нам, лаичката публика да ги разбереме систематските пристапи воразбирањето на пандемијата.

Досега вирусот сериозно ги разниша претпоставките на научниците и тоа на повеќе начини. Една од нив е можноста на асимптоматско ширење, појава која истовремено изгледа толку неверојатна и толку застраѓувачка што е научниот консензус доцнеше зад очигледните докази. Гледами и како научниците ги менуваат своите претпоставки за имунитетот. Но не се грижам многу за теоретичарите на медицината и здравството. За разлика од повеќето од нас во овој момент, тие имаат и цел и заедница: имаат свет на кој му се потребни и кои ги информира. Научниците ќе бидат добро.

Многу повеќе се грижам за осамените воспитувачи и осамените политичари, осамените писатели и осамените економисти, осамените архитекти и осамените филмски автори, осамените организатори и осамените уметници и за сите оние други осамени луѓе чијашто работа е да ја замислуваат иднината. Арент пишува дека единствената работа која умот може да ја работи во состојба на осаменост е „логичкото заклучување врз основа на премиси чијашто точност е очигледна“. Притоа на ум ја имала крутата затворена логика на тоталитарното мислење. Нашиот здрав разум, таков каков што е, ни кажува дека ваквите општествени, политички, економски и медицински околности никогаш порано не се случиле, а нашиот одговор сепак, е барање решение во голата логика. Сега, кога би требало да размислуваме за светот на взаемна поврзаност и заеднички ресурси, ние се оградуваме, индивидуално и колективно и ги зацврстуваме границите на националната држава. Кога би требало да размислуваме како взаемно да го поддржиме преживувањето и да ја преиспитаме претпоставката дека џиновскиот монолит наречен економија бара во него да вложиме повеќе труд и средства отколку во општото здравје и индивидуалната благосостојба, ние трошиме незамисливи монетарни и интелектуални средства во настојувањето да го одржиме претходниот економски статус кво. Кога би требало да биде појасно отколку кога и да е – дека сме добро онолку колку што е добро нашиот најболен член, ние дозволуваме здравствотода функционира како бизнис, со минимални интервенции. Се разбира, нешто од тоа се случува затоа што нашата сојузна влада ја водат пореметен, зол нарцис и неговите помагачи, но тоа не е единствената причина. Сега сите сме осамени и, барем во извесна мерка, тажни и глупави.

Идејата дека мора да го менуваме светот за да ја преживееме оваа криза и да напредуваме по неа се наметнува сама од себе. Во чудесниот есеј, објавен неодамна, Арундати Рој ја нарече пандемијата „капија“. „Можеме да одлучиме да поминеме низ неа влечејќи ги со себе труповите на нашите предрасуди и омрази, нашите алчности, нашите банки на податоци и мртви идеи, нашите мртви реки и зачаденото небо. Или можеме лесно да поминеме, со малку багаж, подготвени за замислиме поинаков свет“. Наоми Клајн забележува дека идеите кои изгледаа радикално само една недела пред пандемијата да ги погоди Соединетите држави, една недела подоцна станаа здраворазумски; меѓу нив се здравствена заштита за сите, покрив над главата за сите, образование без долгови и Зелен њу дил. Но тие идеи не можат да бидат накалемени со еден потег – за нив треба да се размислува. Ме плаши помислата дека во време во кое мислењето е исклучително потребно има толку многу осаменост, а толку малку самотија.

Фотографии: Keiichi Ichikawa

Извор: The New Yorker

 

 

ОкоБоли главаВицФото