Куќи без книги

27.10.2020 11:04
Куќи без книги

 „На овој народ во очите му се гледа секоја непрочитна книга.“ Се работи за реченица која во едно од своите интервјуа ја изјави, и подоцна ја парафразираше на својата Фејсбук страница, познатиот хрватски книжевник, мој колега и човек кого до тој миг на повеќе нивоа го сметав за близок. Иако номинално не беше насочена кон мене, реченицата ме навреди и ме разлути. Се работеше за еклатантен пример за презир кон неуките и неписмените луѓе какви што во овие краеви сѐ уште ги има во голем број. На народот кој не чита, на понискиот општествен слој од кој двајцата потекнуваме. Затоа не морав долго да размислувам за емоционалните извори од кои потекнува оваа изјава. Ги познавам од сопственото искуство. Оваа особена доза интелектуален снобизам и елитизам, поентирана во сликата на „припростиот поединец“ во чиј живот книгите не значат речиси ништо, е изречена од место на траума, страдање па дури и опресија. Како и повеќето надарени за учење деца, тој во општествената средина во која израснал бил презиран, па дури и физички казнуван.

Мојот колега веќе не живее во калта и сиромаштијата на хрватската провинција, родниот крај од каде се извлече со упорна и вредна работа и учење. Денес е егзистенцијално осигурен, го живее животот на високата средна класа. Насилството и неретко ударите од оние кои читањето го сметале за знак на неработност и мрзливост не ги заборавил. Затоа, после сите успеси „во големиот свет“, враќа во облик на навреда. Но куќите без книги во кои јас и тој пораснавме веќе не се наша реалност, формиравме микросвет дијаметрално спротивен на оние во кои пораснавме. Наспроти наследството, наспроти општественото исклучување и маргинализацијата.

Вториот случај беше во моето физичко опкружување. Во станот во кој живеам како потстанарка поканив на ручек еден свој колега и пријател, левичар и уверен антифашист. Откако седна на каучот и се раскомоти, ја погледна полицата со книги и спонтано рече: „Некако мислев дека имаш повеќе книги.“ Во неговиот израз на лицето се читаше благо разочарување и чудење. Ме преплави чувство на срам и изложеност. Започнав да му објаснувам дека тоа не се сите мои книги, дека дел од нив се наоѓа на островот Корчула во куќата на мајка ми и дека овде немам место за онолку книги колку што навистина би сакала. Залудно се трудев, мојата аргументација звучеше како извлекување, се бранев. Разговорот потоа потече во друг правец, но ми остана нелагодноста. Не можев да се ослободам од неа целиот ден. Ја набљудував мојата неголема полица со книги, со поглед преминував преку насловите и се прашував која сум всушност јас и што тие книги, уште повеќе оние кои ги нема тука, говорат за мене.


Нешто подоцна се сетив дека во прашање беше срамот на класното пребегување, оној истиот кој и самата несвесно го конструирав со децении, станувајќи докрај свесна за него дури неодамна кога ја поземав книгата на Дидиер Ерибон „Враќање во Рајмс“, сјаен автобиографски роман/социолошка студија во која, читајќи, постепено откривав многу причини за сопственото страдање. Во споменатата книга (се охрабрувам на барем еден цитат) Ерибон пишува: „Склоноста кон студирањето, љубовта кон книгите и желбата за читање не се подеднакво дистрибуирани диспозиции и склоности, туку, напротив, се во тесна корелација со општествените услови и припадноста кон одредено општествено опкружување.“

Куќите без книги во кои пораснав и во кои ја минав младоста се дел од мојата психолошка анамнеза: мојата траума. Многу работнички, среднокласни семејства во кои пораснале моите пријатели и познаници го поседувале тоа фантатично парче мебел – витрина или полица за книги, помала или поголема. Дури и оние кои не уживале посебно во читањето поседувале барем помала полица, со по неколку редови книги. Во просветениот социјализам пролетеријатот бил поттикнуван на култура, но мојата самохрана мајка имала „попаметна работа“: книгите не биле на списокот на основните намирници за живот за нашето мало семејство. Само неколку книги стоеја збиени на горната полица на ормарот со облека, десетина: собрани дела на Франсоа Саган, „Книга за секоја жена“ во издание на Знање од 1981 и кич романот „Анџелика и демонката“ од Серж и Ан Голон. Никогаш не сум ја видела мајка ми да земе в раце некоја од овие книги, долго време ми беше целосно нејасно зошто ги набавила. Многу години подоцна сфатив дека во прашање била желба слична на мојата – за образование и припаѓање на повисока општествена класа, но во случајот на мојата мајка таа желба останала само во зачнување.


Дури на праgот од полнолетството, кога отидов на студии во друг град, започнав себеси да си купувам сериозна белетристика и публицистика: колекцијата растеше со време, но по неколку години сфатив дека морам малку да внимавам на количината книги што ги носам со себе. Секоја селидба и наем на нов простор за живот ме потсетуваа на тоа дека сѐ уште не ми е дозволено да поседувам онолку книги колку што би сакала. За мојата домашна библиотека да биде мобилна, бев присилена непрестано да ја надгледувам и ограничувам. Кога често се селите, сите свои работи ги носите со себе во станови со различни капацитети и тука искрснуваат различни практични проблеми.

Мојот страв од тоа дека моето неадекватно образование ќе биде проѕрено во класата во која сум се провлекла е постојан извор на нелагодност, го носам каде и да одам: на приватни дружења, на јавни читања и промоции, го чувствувам кога ме интервјуираат и ме прашуваат за моите идоли. Непрестано се трудам да ги сокријам дупките во знаењето, но трудот главно е залуден и фрустрирачки. Стравот дека погрешно ќе го изговорам името на некој книжевник или научник е болен трн во чевлата кој уште го чувствувам при секој чекор. Научив да внимавам, во своите излагања и интервјуа ретко наведувам цитати и референци, ги избегнувам. Моите колеги и колешки од светот на книжевноста често користат цитати и референци: забележувам дека во прашање е своевидно интелектуално сидро, автор(к)ите кои ги цитираат не се само нивни книжевни идоли туку и маркери на општествената класа на која ѝ припаѓаат. Антонио Грамши, Карл Маркс, Жак Лакан, Мишел Фуко, Џорџ Лукас, Данило Киш, Мирослав Крлежа, Иво Андриќ, Борислав Пекиќ, Вирџинија Вулф, Теодор Адорно, Хана Арент и бројни други – тоа се имиња од кои се плашам. Во младоста и во формативните години со нив растев и го спознавав светот и општествените односи. Затоа имам чувство дека никогаш докрај не сум ги разбрала нивните дела и тези: чувството дека од некоја бизарна причина тие мене не ми се дозволени. Како што во младоста не можев да имам сопствена соба, работна маса и полица со книги, на крајот ниту сопствен стан, во кој денес, бидејќи толку сепак ми овоможува мојата каква-таква заработка, би можела да ја сместам сопствената домашна библиотека.

Колегата од мојата приказна веројатно не е свесен дека количината книги што ја имам во својот загрепски стан за мене е мала победа над семејното наследство: книгите што моите претходници ги скривале како слепи патници во ормарите со постелнина сега се на полица. Мојата искастрена домашна библиотека е резултат на напор и одрекување, збирка невешто, разнишано трагање по сопствениот читателски и писателски вкус. Долгорочен марш до посакуваната естетика, од кој не се поштедени ниту оние кои поседуваат побогата домашна библиотека.


Може да се рече и дека за добро образование и начитаност не е важен корпусот книги што го поседувате; постојат јавни библиотеки, интернет, читачи за е-книги... Знаењето и канонските текстови, како и современата продукција денес се достапни во толку различни формати. Меѓутоа, малку сте беспомошни кога ќе се сетите на некое омилено и важно дело, но го немате при рака. Што преостанува? Некои мои познаници со години ми порачуваат дека конечно би требало да престанам да посакувам нешта што не можам да ги имам. Работев на тоа со психотерапија, која – погодувате – исто така чини! И – повторно погодувате – не успеав. Малку подоцна сфатив дека некаде во себе не ни сакав таков „успех“. Модерната психотерапија неретко пропушта да ја освести врската помеѓу примордијалното чувство на безвредност и општествена моќ, за која, помеѓу ретките, пишуваше психотерапевтот Дејвид Смаил во својата книга „The Origins od Unhapiness“, додека човекот кој на него често се повикуваше, Марк Фишер, во своите книги и текстови говори за еден специфичен вид анксиозност – онтолошка инфериорност. Во текстот „Good for nothing“ Фишер пишува: „Депресијата делумно се состои од зајадлив „внатрешен“ глас кој те обвинува дека си самозадоволен – не си депресивен туку само се самосожалуваш, прибери се – и голема е веројатно овој глас да биде активиран во случај на јавно објавување на состојбата. Секако, овој глас воопшто не е „внатрешен“ глас – тоа е интернализираниот израз на реалните општествени сили, од кои некои имаат интерес да негираат каква било врска помеѓу депресијата и политиката.“

Читајќи ги текстовите на Фишер, ме преплавува чувство на олеснување. Некој конечно ја опиша најтешката тежина која, од детството и адолесценцијата до денес, ја носам на грб. Бидејќи срамот поради класата од која доаѓам и инфериорноста пред класата чиј интегрален дел никогаш нема да бидам за мене со години беа психолошки покомплексни залаци од мојот лезбејски родов идентитет и сета опресија која доаѓа со него. Лек за таа тегобност се моите пријатели, како они кои ми го пратија овој Фишеров текст. Тие пријатели со мене делат знаење кое го добиле или наследиле или успеале да го стеклат со секојдневна борба во општеството и во системот кој непрестано нѐ потсетува на различни облици на опресија. Тие се најздравиот дел од левата, феминистичка и квир заедница која не ги потценува оние меѓу нас кои немале прилика за подобро образование. Да се биде дел од таква заедница е крајната цел на моето трагање, место на кое можам да замислувам стварна револуција. И полноправно да партиципирам во неа, без чувство на помала вредност.

Слики: Екатерина Паниканова
Извор: Disenz

Слични содржини

Општество / Книжевност / Живот
Општество / Книжевност / Спорт
Општество / Книжевност / Живот
Општество / Книжевност / Теорија
Општество / Книжевност / Став
Општество / Графички Дизајн / Книжевност / Култура

ОкоБоли главаВицФото