50 години од клекнувањето во Варшава: Големиот гест на Вили Брант

Извор: Дојче веле

Канцеларот беше клекнат на колена само 30 секунди. Но, во таа половина минута Вили Брант испиша историја. Во декември 1970 година, социјалдемократот беше прв германски канцелар кој стапнал во Полска.

Беа поминати само 25 години од окупацијата, Втората светска војна и убиствата од страна на Германците. Брант допатува во Варшава за да направи обид за обновување на германско-полските релации. На споменикот за побуната во Варшавското гето Брант претпладнето на 7 декември 1970. положи венец. Во спомен на Евреите кои биле заробени таму и со очајна храброст се бореле против германските мачители и за сопственото достоинство.

Брант ја подмести црно-црвено-златната панделка на венецот, се врати неколку чекори наназад, застана. И потоа одеднаш падна на колена, со наведната глава. Остана на влажниот, студен гранит. Фотографите се туркаа околу него, претчувствуваа дека сликите ќе го свртат светот.

„Кога зборовите ќе потфрлат”

„Во бездната на германската историја и под тежината од милиони убиени, го сторив тоа што луѓето го прават кога зборовите ќе потфрлат”, пишува Брант подоцна во своите мемоари. Брант клекна како грешник, надоврзувајќи се на мотиви од христијанството. Се молел да им биде простено на Германците, вели Брант. Тој, кој отсекогаш бил противник на нацистите, сакал да побара прошка за својот народ. Дали бил планиран гестот? „Не, не беше”, пишува Брант.

„Моите блиски соработници не беа ништо помалку изненадени од новинарите и фотографите кои стоеја до мене”.

И полската влада прво била изненадена од гестот, вели Криштоф Рухниевич, професор по историја на Универзитетот Вроцлав. „Дотогаш беа ‘лошите Германци’. Беа претставувани како реваншисти, како војувачи”, вели Рухниевич. „И потоа ви доаѓа германски канцелар кој клекнува и покажува подготвеност за покајување”. Властите правилно го оцениле гестот, како чекор кон помирување. „Но, партиската пропаганда не го зеде тоа како повод да ја менува негативната слика за Германија”.

Мнозинството не го одобрувало гестот на Брант

Тешко да се каже како населението реагирало во тоа време. „Многу Полјаци веројатно не ни сфатиле што се случило”, вели Рухниевич. Фотографијата од Брант на колена не била ставена во полските весници. Политиката за помирување на Брант дури подоцна ќе покаже резултати.

А, во Германија? „Гестот на Брант беше кршење табу”, вели историчарката Кристина Мејер од фондацијата „Канцелар Вили Брант“. „Би можело и да се каже - промена на играта во однос на германското општество и тематизирањето на националсоцијалистичкото минато”.

Сепак, мнозинството Германци како да не беа подготвени да молат за прошка за злосторствата од нацистичките времиња. Во анкетите секој втор Германец од Западна Германија го отфрлаше гестот на Брант од 1970-та и го сметаше за претеран.

„Пресвртница на приближувањето“

При неговата посета на соседната земја во 1970, Брант го потпиша и таканаречениот Варшавски договор, со што ја прифати загубата на поранешните источногермански области, кои по војната и' припаднаа на Полска. Конзервативната опозиција од ЦДУ и ЦСУ во Бон не го прифати договорот. Десните екстремисти во земјата Брант го нарекоа дури и „предавник“.

Гледајќи наназад многу историчари се согласни: политиката за приближување на Брант беше чекор кон германското обединување во 1990-та. „Со де-факто признавањето на границата Одра-Ниса е создадена заедничка основа за политичко разбирање“, вели Кристина Мејер. „Во оваа смисла политиката на Брант кон Истокот беше пресвртна точка на тешкиот пат на приближување од Исток кон Запад во Студената војна.“

Ова се смета за почеток на еден развој кој по мирната револуција во Полска и ГДР, и германското обединување, можеа на крајот да доведат до вистинско партнерство: „Партнерство меѓу Германија и Полска во една обединета Европа.“

Потпишување на Германско-полскиот договор за границата, 21 јуни 1990 година

Сенки од минатото

До неодамна расположението беше такво на двете страни од границата. Но, во 2020 година, по шест години на власт на национал-конзервативната ПиС, се чини дека многумина почнаа поинаку да гледаат на гестот на Брант и германско-полското партнерството. Во медумските наслови кои ги опишуваат односите меѓу Варшава и Берлин оттогаш преовладуваат зборови како недоверба, оддалечување, стагнација. Сенките од минатото често надвладуваат над овие односи. До скоро огорчено се полемизираше за местото на кое во Берлин треба да се подигне споменик на полските жртви на нацистите.

„Посматрано во светло на последните неколу години, можам да кажам дека клекнувањето било сосема празен гест“, вели Аркадиуш Муларчик, политичар од владеачката партија Право и правда, и додава: „Гестот не значи ништо. Какво е тоа извинување ако потоа не следело обесштетување на Полска?“ Муларчик ја предводи парламентарната комисија за барања за репатријација на Полска од Германија.

„Со години има вакви гестови од Германија кон Полска, но за мене тие не се ништо повеќе од замачкување очи“, категоричен е Муларчик. „Во Втората светска војна се убиени речиси исто толку Полјаци, колку и Евреи. Но, еврејските граѓани кои живеат во САД или Израел добија обесштетување. Не и Полјаците.“

Германските политичари само сакаат да создадат слика дека се извинуваат, но без конкретни дела. Овој наратив стана моќен последниве години, особено кај полските националконзервативци, исто како и широко распространетото мислење дека гестот е повеќе наменет за билдање на имиџот на Германија дома и во странство, отколку за полскиот народ.

Поштенска марка на која е прикажано клекнувањето на Вили Брант

Брант е инспирација

„Кога ќе ги погледнам денес германско-полските односи, ме потсетуваат на 1970“, вели полскиот историчар Рухниевич. „Секако, тоа беше друго време. Немаме веќе меѓугранични спорови, двете земји се членки на ЕУ, а Полска и Германија имаат потпишано меѓусебни договори. Но, симболичната компонента која ја донесе гестот на Брант со клекнувањето и поклонот пред жртвите, сѐ уште не е усвоена.“

Во Германија е направена златна кованица на монета од две евра со мотив од клекнувањето на Брант, претставена е и поштенска марка, а планирани се и повеќе симпозиуми и говори. Историчарите, како Рухниевич, по повод годишнината ќе дебатираат за Варшавскиот договор и последиците од него. Но, Рухниевич вели дека полската влада не планира ништо по повод оваа годишнина.

На плоштадот Вили Брант во Варшава, речиси 200 метри од местото на кое во 1970 се одигра сѐ, има споменик кој потестува на гестот на поранешниот германски канцелар. Дали овој момент им значи нешто на луѓето денес? Бронзената табла е веќе речиси избледена, но ликот на Брант свети. Се чини дека луѓето кои доаѓаат овде имаат потреба да го допрат ликот на канцеларот кој клечи.