Пукнатини

30.11.2021 14:20
Пукнатини

 



Во Сисак годинава се случи разурнувачки земјотрес по кој се смени визурата на градот, но и самата природа. Освен околината, земјотресот влијаеше и на луѓето. На зградите настанаа пукнатини, а во земјата дупки. Кај луѓето се појави траума, но и повисока свест за припаѓање на градот како простор и заедница од луѓе. Естетски сфатени, овие пукнатини и дупки можат да бидат продуктивни. Тие можат да послужат како катализатори за естетска обработка на траумата, ама и да бидат перципирани како симболи на можноста за отпор, раст, меѓусебна комуникација, солидарност и емпатија.

За разлика од пукнатините како макромотиви, мотивот на дупката и земјата изгледаат природно и речиси безопасно. Тој е самиот по себе неутрален, како и секоја друга природна појава. Тој станува непогоден дури во односот со луѓето, што укажува на длабока поврзаност на природната околина, околината што ја изградил човекот, и човекот.

Искуството на земјотресот е лично, но и колективно. Тоа има извор во епицентарот на земјотресот, затоа е локално, ама ги надминува границите затоа што потреси има многу. Таквото искуство, кое произлегува од траумата, може да биде чкрапало за процес на интроспекција, но и искажана солидарност.

Автори од Хрватска, Србија, Црна Гора, Грција и Македонија создадоа текстуални одговори на искуството/феноменот на земјотресот и неговите последици – сфатен метафорично и буквално. Авторки и автори на текстовите се: Марија Дејановиќ, Инес Костурин, Ива Дамјановски, Ален Брлек, Тијана Ракочевиќ, Христос Армандо Гезос и Бранка Селаковиќ. Текстовите, во кустоска концепција на Алма Траубер, ќе бидат изложени во Галеријата Штрегл со фотографии на Доријан Шипуш, кои настанаа во Сисак и околината, и ги прикажуваат последиците од земјотресот – пукнатините на зградите (детаљ), ама и вртачата настаната во околината на Сисак (фотографија со дрон). Дизајнот на изложбата го потпишува сисачкиот меѓународно реномиран дизајнер Свен Сориќ.

Избор од текстовите ќе биде објавен во списанието Тема, во онлајн-списанието Либартес, на македонскиот портал Окно и во грчкото списание Трака. Изложбата ќе биде проследена со работилница во Гимназијата Сисак, и со посета на учениците на изложбата, кои ќе ги поведе Весна Рогуља Март.

Проектот е финансиран од средства од Министерството за култура и медиуми на Република Хрватска.

Марија Дејановиќ

*
Вртачата е земјина градина. Во неа нема ништо, освен тоа што го посадила земјата во себе кога насила се отворила: кал прекриена со кал, од триење настаната тага. Ништо во неа не расте, освен таа самата. Под сопствената површина, ја сокрива постабилната себе. Како кога некој ќе направи компромис самиот со себе.

*
Кога ѕидовите пукаат, движењето на пукнатините се насочува нагоре. Тоа тагата се раздвојува на сопствена штета. Ако самата себе се придвижи, мисли, ќе ѝ биде полесно. Не може да се излезе од сопствената конструкција.

*
Легендата вели дека пред ѕидовите и земјата овде имало море. Пред морето – имало светлина. Светлината ја населувале човечки раце. Десетици, можеби стотици меки птици со желба да се вкоренат место крилја. Од човечките коски настанала секоја куќа.

*
А куќата настана од коски зашто ѕидовите се градат со виткање на ’рбетот. Пршлените се збиваат, се петрифицираат. Со текот на времето и човекот што ја гради куќата станува сѐ повеќе налик на ѕидовите. Дедо ми – ѕидар кому, откако го изградил селото, му срушиле еден ѕид. Се работело за многу комплициран облог. Тој што уривал се обложил дека урнатото ќе може пак да го изгради. Оној кому му се уривало се обложил дека нема да заплаче.

*
Кога градовите пукаат, тоа жените, пред очите на оние што ги хранеле, се соблекуваат за да го покажат инаетот на своите модрици.

*
Величественоста на победата на група луѓе над други луѓе е немерлива со величественоста на победата на човекот над самиот себе. Така зад делот од фасадата што се изрони, се појави прашањето: те боли ли повеќе штрбнатиот дел од кулата во Стариот Град, или пукнатината во сопствената дневна соба.

*
Луѓето со векови го виткале ’рбетот. Преку нив поминувале коњски запреги, камиони и автомобили – со истата смирена, пасивна суровост тие поскапите и тие поевтините. Често се случувало истиот возач прво да оди со евтин автомобил, а потоа со скап. Поретко се случувало обратното – некоја да ги замени тркалата што ги сакал со тркалата што морал да ги прифати, ама и такво нешто имало. Не се случило само циглата да стане нешто друго, освен цигла, и ѕидот да стане нешто друго, освен остаток од ѕид.

*
Кога пукнатината ќе го начне ѕидот, ама нема да го преполови, од светлината што ќе удри во него можеш да ја видиш само сенката. Таа сенка се издолжува како наличје на самата себе. Потсетник дека сѐ што се случува во себе го носи своето исчезнување.

*
Ова е место на снажни луѓе, доволно питоми со скромност да ги поднесуваат сопствените дела. Телата им се меки, рацете работливи. Телата им се напукнати во пределот на грбот и рацете им се доволно снажни да си ја држат сопствената глава да не се распукне животот.

*
Вртачата е непредвидлива. Во празнината ѝ се насобрала вода. Над своето дно се озерцнува сѐ што се појавува на небото. Ѕидовите се предвидливи. За нив знаеме дека кога-тогаш ќе почнат да пукаат. Затоа се страшни – затоа што од човечка рака се направени.

*
Пред ѕидовите овде имало море. Затоа е тешко да се гледаат глетките на ѕидовите под водата – не поради свеста за воденото минато на овие простори, туку поради насетувањето дека водата ќе ги надживее. Уште потешко е да се гледаат човечките раце, полни плускавци од градењето ѕидови, отстапувајќи од потпирањето на ѕидовите, ја чуваат силата за утре, очекуваат полошо.

*
Колку е убаво кога зацелува кожата. Зараснува процепот настанат од ударот на громот во телото, се разредува сината тага на испуканите жилички насобрани околу местото на средбата. На местото на пукнатината останува место на сеќавањето. Тоа место е споменик на очигледноста најчесто на невидлива аксиома – дека смртно е сѐ, освен животот.

Инес Костурин

СУША

Распукано небо
Распукано непце
Распукано сонце
Распукано чело

По календарот го сведочиме времето
Молњите ги расцепуваат капките во бразди
Со цврсто стиснати веѓи го бранат продорот на часовите
Следното лето ќе бидат доволно длабоки за сеидба
Ќе сееме сол и слаба ракија

Оловните нозе носат оловни очи носат
Буица што само што не тргнала
Секое езеро е пред прелевање

Суша треба да настапи
Со месеци нема дождови
Распукана почва
Распукана уста
Распукани дланки
Сѐ побрзо пропаѓаме во себе

Градот дупка на патот и црни дупки што одат
И зјапнати дупки пропаднато време
Стануваме
Стануваме
Стануваме

Со месеци нема дождови
Времето го менува само календарот
Другото стои
Не стануваме ништо
Само постоиме

Ива Дамјановски

СКОПЈЕ САМУРАЈ

Нема да отпатуваме:
таму кај што почвата мирува
нема урнатини за врз нив да се соѕидаат
новите големи градови.

- „Песна за промените“, Влада Урошевиќ


Кензо Танге го донел зборот Kintsugi во мојот град во 1965 година. Можеби луѓето што живеат тука сѐ уште не знаат што тој збор значи, но затоа живеат во него секој ден, ги пружаат алиштата помеѓу неговите ѕидови, се двоумат дали да се обидат да полетаат од неговите кровови и ги бркаат бубашвабите назад во пукнатините, кои наместо со злато се полни со геометрија и футуризам. Сите улици на мојот град се позајмени. Луѓето ги собирале скршените парчиња од мојот град пеејќи и го составувале повторно со брутална нежност, правејќи го со парчиња од сите градови на светот. Раздорот на пукнатината е победен од раце. Земјотресот не го уништил мојот град, туку го изградил. Скопје е фикусот, кој го спасуваат од урнатините заедно со луѓето и животните, домот на големиот Јапонски ѕид, вистински ваби-саби феникс. Земјата дошла во плима и ги збунила моите предци, мојот дедо не умеел да ја пронајде разликата помеѓу веселба и погреб, а мојот прадедо помеѓу вратата и прозорецот, па сепак мојот град решил да мавта со кубистички платна и венчавки кон урнатините. Мојот бездомен град со невешта грижливост го бутнал времето кон 5 часот и 18 минути и сфатил дека часовникот и не му е потребен за тоа да продолжи да тече. Па, сепак, бидејќи неговиот часовник не умее да отчукува, мојот град не умее да старее (а, и оттогаш возовите никогаш не пристигнуваат на време). Иако кожата му е избраздена и погледот уморен, тој е засекогаш нов, постојано почнува, а ретко ги завршува нештата. Но, која сум јас да му судам, кога и јас го правам истото. Завршетоците потсетуваат на смрт, а мојот град сака да живее.
Мојот град мисли дека промената носи среќа и добро знае што се тоа хексаграми. А, јас немам друг избор освен да му верувам.

Ален Брлек

*
Престанав да ти верувам како што во
Октомври престануваме да му веруваме на сонцето.

Ако те изложам на светлина, ми ја одземаш водата
И ме виткаш во старец полн сеќавање и апчиња,

Ако те изложам на темнина, растеш пци од тишина
Со кои потоа ме храниш.

Од балконот се простира сѐ поконкретна далечина
И не знам што треба да се направи.

На што да те изложам, а да не бидам како со копје
Отворен, на што да те изложам за да се вратам.

*
А знам, знам да бидам тежок како иднината
Во слепоочниците ноќе. Знам, помпеја

Понекогаш демек, тивок и конечен, го вадам копјето
И очекувам дека ќе ни се спои крвта

Во поинаков извор. Знам потем бесконечен
Како млеко што врие станувам неподнослив миг,

Темна рамка на дамка што пробува да каже љубам и си
Со зборови одземени од бурата во малиот мозок.

*
И на населбата во која се претворам ѝ се заканува бран. Овде
Нема море. Ни сигнални пиштоли. Само

Тишината на хирошима, одново и одново.
На што да се изложиш, а да не станеш музеј.

*
Зашто на сѐ што би требало да биде мир му приоѓаш од зад грб
И го претвораш во рим во пламен. Премногу ти верувам,

Поради одамна стекнатото знаење дека по огнот
Почвата станува поплодна. Иако умот не е таква почва.

Умот е комора на екот во која темните корења
Не ја почитуваат ни биологијата ни хемијата, и тоа што би требало

Да биде флора и фауна, станува подрум освоен од влага.
Ако те изложам на прашањето на раката за другата рака,

Која би го изгаснала пожарот, ме изложуваш на срам и тремор.
Ако ти поверувам, ќе го извлечеш мечот од каменот.

*
Ја распредуваш тишината на бетонот, предадено. Ако изустам,
Се плашам дека ќе биде кафез, ќе биде никогаш друга рака.

Ќе биде ненадеен чекор во замка поставена за себе,
Среде нежност, како подавање бибер на оној што го сакаш.

*
Ти без абецеда мојот ум коцка за потпал на оган,
Запалена стрела во бесконечен лет до метата,

И двојна метафора, пак. Ама овде
Нема ни тресет ни мета. Само молк, и срце

Чие спознание се тресе. Од огнот вратата би ти ја дал,
Само отвори ја абецедата. Кажи ми, го сфаќаш ли бранот што доаѓа.

Тијана Ракочевиќ

ЦРНОГОРСКИ СЕИЗМИЧКИ ЛЕКСИКОН
– ексцерпт од Книгата на преживеаните –

апостол, м. следбеник, маж во света одежда, Божји пратеник/намесник, избраник; ж. апостолица (апостолка = вид сандала); разг. министер, -ка; кој врши апостолство/ јавна функција; в. догматик.
бунт, м. (гер.) отпор, протест; софтверски агент со скриена IP адреса програмиран за давање поддршка на определена политичка опција; виртуелен полицаец; лиживаган.
веронаука, ж. верско образование; сп. филозофија
геноцид, (грч., лат.) системско уништување на национална, расна или верска група; инструмент на заговор против физички, духовно и морално супериорен народ; в. дифамација.
Дукља, (лат. Doclea), антички римски град, главен град на провинцијата Превалис; родина на Дукљаните (пеј.) односно на Новоцрногорците (в. српство)
ѓубриво, с. гној, средство за ѓубрење; левичар, припадник на идејата или движењето засновано на предноста на разумот, титоист; кој директно или индиректно дејствува против утврдениот поредок, анг. whistleblower.
еко-, префиксоид што се однесува на зачувувањето на животната средина (пр. еко-сламка, еко-дупка, еко-десничар).
жена, ж. човечко суштество со способност за раѓање; сопруга; сестра; ќерка; в. Адам.
зеница, ж. средишниот дел од окото; в. типфелер
знаме, ср. платно што симболизира припадност кон определена нација, организација и сл.; в. тореадор.
индоктринација, ж. наметнување на определено уверување или идеја; преведување на Божјата волја на земен јазик, в. обука.
јотување, гл. им. од јотува, с. (лингв.) фонетска промена до која се доаѓа при спојувањето на непалаталните консонанти со фонемата ј, при што доаѓа до творба на палатални консонанти; ијекавско ~ ; јазична појава што некои народи во југоисточна Европа ја сметаат за смртен грев.
клер, м. (зб., грч.) свештенство; прен. слободно време, џаболеб.
литија, ж. (грч.) процесија на верници; мит. ритуална прошетка при која учесниците влијаат на општествените процеси со силата на верата.
љуби, несвр. спуштање на усните на некого/нешто; истражување на особена приврзаност или понизност некому/на нешто; в. кум.
мавзолеј, (грч.) гробница подигната во чест на владетел; монтажен објект со привремен карактер.
молчи, (несвр.) држење на устата запечатена; идентификување како припадник на преторијанската гарда.
некрст, ж. (зб.) нехристијанин; припадник на малцинска религиска заедница; еретик.
Његош, Петар II Петровиќ ~ м. најзначаен српски поет и мислител; најзначаен црногорски поет и мислител.
окириличува, с. да се направи некој корисник на кирилица, транслитерирање на некое друго писмо во кирилица; да се направи некој заговорник за употреба на кирилицата, в. кириличар.
петок, м. петтиот ден по неделата; посен ден.
ректорат, м. зграда во која ректорот ја извршува должноста; в. митрополија.
среда, ж. третиот ден во неделата; посен ден.
три, број за еден поголем од два; совршен број, тројство.
устоличи, (сврш.) поставување на престол; признавање некому поголемо право во однос на некој друг; ставање некому некаква титула.
утре, прил. следниот ден; прен. временска одредница за иднината што се користи за да се означи страв и неизвесност.
фолк, анг. новокомпонирана фолклорна музика; стил на живот во кој доминираат содржини без вредност; в. мајка.
хегемонист, м. (мн. -сти), кој спроведува хегемонија; кој со туѓиот имот располага како со сопствен.
церада, ж. (итал.) шаторско платно; цркв. непропустливо рекламно пано со лик на великодостојник – ајатолах, фреска.
читанка, ж. книга со текстови за училишна и пропагандна употреба; регистар на етнички чисти автори; неол. родослов.
џигер, ж. (тур.) црн дроб; преносно: нечовек.
шминка, ж. (герм.) средство за привремено разубавување на лицето; фиг. средство за декорација на програмско-идеолошкото стојалиште во повеќепартискиот режим со чија помош изразитата десница привидно ги прилагодува своите начела на повеќебројната целна група; воена диверзија.

Христос Армандо Гезос

ОДЕЊЕ

На ногата имам огромна рана,
сите што одблизу ја гледаа паднаа во неа.

Листот со векови ми носеше градови
затоа го гребам патот додека одам.

Сепак, постојат и некои предности:
кога сум жеден
вадам пожарникар од џебот
пекар кога сум гладен.

Понекогаш наидувам на луѓе што ми се допаѓаат:
фармер што си ја оставил жената
и ноќе си ја ебе маслинката
дете што побегнало од дома
и сега спие во пештера
надевајќи се дека никогаш нема да остари –
ама најчесто на сите што ги среќавам им велам
дојди поблиску дојди дојди дојди
ќе ти ја покажам големата пукнатина
што ми зјае преку десната нога.

Слушни ме:
си ги плукам забите на земја
како да се пршлени
ме раскинуваат додека отпочеток ми ’ртат во грбот
сепак
поради среќата што ја сеќавам секојпат
кога ќе видам нова петица како ми исчезнува во телото
сето ова одење
и овие непреспиени години се исплатат.

Некои упорно прашуваат
„зошто лелекаш?“
други „еј, поштару,
кај си ја изгубил торбата?“
Одговарам
„Нема смисла од мене да очекувате пошта
секое писмо што сум го држел в рака
веднаш се претворало во пепел.“

Кога ќе паднам, тоа нема да биде од умор
туку ќе ми се смачи од одење.

Бранка Селаковиќ

ФИГУРИНА

Во витрината стоеја порцелански мачки, петел и девојче со румени образи. Распоредени како сервисот прошверцуван од Бугарија, кој моите родители го добиле за венчавката во средината на осумдесеттите, беа недостапни за допирот на детските раце. Светите гралови што кришум ги посматрав. Тие први заѕвецкаа. Пред плафонот да почне да се рони и лустерот да се ниша, како што весниците го најавија налетот од утробата на земјата. Ѕвек-ѕвек. Ѕвек-ѕвек. Ѕвек, ѕвек, ѕвек... не престануваше. Варта се лупеше и браздите по ѕидовите почнаа да ’ртат преку целиот ѕид, до работ на мојот кревет. Ја гледав мрежестата буица како пука во огромниот кањон кога мајка ми втрча во собата.

Татко ми со едната рака си ги чистеше гурелките, со другата ја држеше витрината. И јас ја прегрнав. Ги посматрав фигурите како се поместуваат, а чиниите како вибрираат како чинели. Стаклото испука и полета. Го зграбив порцеланското девојче. Татко ми со мене в раце излета од куќата што како јаболко се скрши на два дела.

Бучавата беше неиздржлива. Плач, преколнување, лелек, болка. Го чувствував земјиниот немир под босите табани. Сѐ изгубивме!, вриштеше мајка ми. Не. Го имаме руменото девојче, сакав да ѝ кажам, ама не успеав да изустам. Грлото ми беше преполно малтер и срчи.



 

Фотографии: Доријан Шипуш
Превод: Ѓоко Здравески