Економскиот раст на социјалистичка Југославија и на осамостоените држави (4)

(продолжува од третиот дел)

IV

Конвергенцијата на екс-ЈУ 6 кон ЕУ-27 и ЕУ-15 споредена со истата на некои екс-социјалистички држави од Европа и соседите на бившата СФРЈ

Колку се (не)успешни политиките и мерките на екс-ЈУ 6 за намалување на економскиот јаз во однос на ЕУ-27-те држави и ЕУ15, дополнително ќе воочиме ако извршиме споредба и со резултатите што на тој план ги оствариле некои поранешни социјалистички држави (кои станале членки на ЕУ по 2004-та година). И, дополнително, ако извршиме споредба на екс-ЈУ 6 со државите кои ним им беа соседи кога беа во рамките на поранешната СФРЈ.

Од екс-социјалистичките ги одбравме „Вишеградската четворка“ и Балтичките држави. Причината за овој избор е едноставна. Мораа да го минуваат истиот процес на транзиција и речиси нема анализа во која не се истакнува нивната успешност. За соседите, пак, на бившата СФРЈ се одлучивме поради ноторниот факт дека, соседните држави, со својата позиција, секогаш се исклучително важен фактор на влијание врз состојбите на земјата која граничи со нив. И од политички и од економски аспект.

Првата споредба за (не)успешноста во развојот на сопствената држава ја правиме со соседите. Си ја „плакнеме совеста“ ако сме во исти „кашканици“, им завидуваме или ни завидуваат ако се или сме подобри од нив, што во секој случај има влијание врз моделирањето на домашното политичко расположение. Знаеме, за време на животот во СФРЈ, колку Словенците го експлоатираа фактот дека драматично заостанале, особено, зад Австрија, па, и Италија; колку ние, во Македонија, се споредува(в)ме со Албанија, Бугарија и Грција; колку аналитичари во Србија (незадоволни од внатрешните состојби) правеа споредби со Грција пред и за време на социјалистичката ера...

И, еве ги соодветните податоци за овие три групи на држави од кои можеме да извлечеме дополнителни сознанија за (не)успехот на групата екс-ЈУ 6 и одделно за секоја држава од неа.

(1) Екс-ЈУ 6 во споредба со Вишеградската четворка

Како и во претходните случаи, и во овој дел ќе бидат проследени и динамиката на апсолутните промени во доходот на еден жител на споредуваните држави и нивниот ефект врз релативните разлики што ги предизвикале.

Од податоците во табелата 10 може да констатираме:

• Динамиката на раст на БДП на трите групи држави, Вишеградската четворка (В-4), екс-ЈУ 6 и ЕУ-15, е речиси еднаква - благо побавна на екс-ЈУ 6. Трите групи нивниот доход на еден жител од 1990 до 2019 го зголемиле за малку над еден пат. Но, бидејќи тргнуваат од прилично различни нивоа на доход во 1990., истата динамика произвела големи разлики во апсолутниот прираст на доход на еден жител кај секоја од овие три групи.

Во истиот период, ЕУ-15 успеале да му додадат на доходот на еден жител дополнителни 28781 int.$, Вишеградската четворка 18169, додека екс-ЈУ 6 само 11694 int.$. Логично, разликите во апсолутните износи на доходот на еден жител меѓу нив значително нараснале.

Уште поконкретно: во 1990 година разликата според доходот на еден жител (искажана во долари со еднаква куповна моќ) меѓу екс-ЈУ 6 и В-4 била 5585 int.$, во 2019. достигнала 12060. Станала повеќе од двојно поголема.
Разликата во доходот на еден жител меѓу екс-ЈУ 6 и ЕУ-15 во 1990. била 15358 int.$, во 2019., изнесувала 33445 int.$. И во овој случај нараснала на повеќе од двојно.

Разликата, пак, во доходот на еден жител меѓу В-4 и ЕУ-15 во 1990 била 9773 int.$, во 2019 изнесува 10612 int.$.

Заклучокот е јасен: В-4 успеала некако да ја одржи, со мало зголемување, апсолутната разлика во доходот на еден жител во споредба со ЕУ-15, додека групата екс-ЈУ 6 го удвоила заостанувањето во споредба со двете наведени групи.

Какви измени настанале во нивните релативни односи на развиеност, може да се види од податоците во табелата 11.

Табела 11 (со графичкиот приказ под неа) јасно ни покажува дека дискутираните динамики на растот на БДП во наведените три групи на земји, заедно со нивните промени во апсолутните износи, не довеле до измени во нивните меѓусебни релативни односи. И по три децении, екс ЈУ-6 останале со заостанување од околу 59 п.п зад просечниот доход на еден жител на ЕУ-15 и за околу 34-35 процентни поени зад В-4., што издвоено е прикажано на графиконот 10.

Меѓутоа, и овде треба да нагласиме дека во трите децении се отсликуваат два периода: во првата декада (1990/2000) се одвива процес на натамошно продлабочување на јазот во степенот на развиеност меѓу екс-ЈУ 6 и В-4, од една страна и ЕУ-15, од друга, додека во останатите две децении (1990-2019) тоа новонастанато заостанување главно се анулира. Но, без оглед што јазот кој постоел во 1990 не е стеснет (кога ги споредуваме селектираните групи) постои јасна индикација дека процесот на конвергенција по 2000-та започнал да се остварува, меѓутоа прилично споро.

(2) Екс-ЈУ 6 во споредба со Балтичките земји

Во сите анализи за конвергенцијата на екс-социјалистичките држави кон ЕУ, како што погоре беше спомнато, или кон нејзините поразвиени држави (ЕУ-15) посебно се нагласува и успехот на трите Балтички земји во тој процес. Затоа одделно ги вкрстуваме резултатите на екс-ЈУ 6 и со оваа група на држави, и како и во другите споредби, се компарирани и со групата ЕУ-15. Селектираните и обработени податоци се приложени во табелите 12 и 13, заедно со графичкиот приказ, потоа.

Од податоците во оваа табела (12) заклучуваме:

• Балтичката тројка (од 1990 до 2019.) остварила евидентно повисок процентуален раст на БДП на еден жител (135%) во споредба со истиот на екс-ЈУ 6 (107.3%) и покрај тоа што стартувала (во 1990) од основица прилично повисока од онаа на екс-Ју 6 (за 31 %). Б-3 остварила, речиси исто толку побрз раст на БДП и од оној на групата ЕУ-15, што не е случај со растот на групата екс-ЈУ 6.
  
  
  
• Групата Б-3, во наведениот период остварила прираст на доходот на еден жител во износ од 19227 int$, што е за 64.4 % повеќе од остварениот на екс-ЈУ 6 (11694). Овој резултат се должи пред сѐ на зголемениот БДП на Естонија, за 2.3 пати и на Литванија за 1.6 пати.

Евидентно побрзата динамика на раст на БДП на групата Б-3 од истата на групите ЕУ-15 и екс-ЈУ 6, довела до значително подобрување на нејизната релативна позиција во однос на двете групи држави. Соодветните бројки за оваа споредба се приложени во табелата 13 и графички прикажани веднаш потоа (графикон 11).

Од податоците во табелата кристално е јасно дека :

• Б-3 (од 1990. до 2019.) го скратила заостанувањето зад ЕУ-15 за 15.5 п.п (се приближила кон нејзиниот просек од 45.2 на 60.8 процентни поени) додека екс-ЈУ 6 останала на истата оддалеченост- на 41 п.п од просекот. И Б-3, во првата декада, искусила процес на дополнително заостанување зад ЕУ-15. Но, во двете следни декади тоа не само што го надоместила, туку и значително го надминала.
  
  
  
• Македонија (која ја додавам и овде од јасна причина) иако стартувала (во 1990) од споредбена основица на доход која е 2.3 пати пониска од истата на групата Б-3, сепак, во динамичка смисла, не остварила многу побрз процентуален раст на БДП - го зголемила за 1.6 пати, во споредба со 1.4 пати на Б-3. Но, големата разлика во стартните основици на доходот, надградувани со не многу различен процентуален раст на доходот (1990-2019) довело до огромна разлика во остварениот прираст на доход меѓу Македонија и Б-3: првата (Македонија), во трите децении, остварила прираст на доходот во износ од 9932 int$ ; групата Б-3 остварила прираст од 19227 int$, близу двапати помалку од Б-3, додека во споредба со групата ЕУ-15 која, како што видовме, за истиот период остварила прираст на доходот од 28771 int$, помалку за 2.9 пати. Бидејќи, во релативна смисла, Македонија ја намалила разликата во однос на ЕУ-15 за прескромни 5.8 п.п, останала и натаму далеку под нејзиното ниво на просечен доход на еден жител ( сведен на неговата куповна моќ) - на само 29.6 п.п од нивото на групата ЕУ-15, наспроти Балтичката група која се искачила на 61 п.п.

(3) Екс-ЈУ 6 во споредба со соседните држави на бившата СФРЈ

Погоре објаснивме зошто е важно споредувањето на сопствените достигнувања со истите на соседните држави. Затоа, овде нема да се задржуваме на тоа прашање.

Оваа група држави - соседи на бившата СФРЈ, е мошне хетерогена. Составена е и од побогати и од посиромашни, вклучително и најсиромашната, Албанија, а во исто време се разликуваат и по тоа што некои од нив се стари, додека другите се нови пазарни економии. Фактите за оваа споредба се изложени во табелите 14 и 15.

Од податоците во табелата 14, можеме да констатираме:

• Практично, нема разлика во процентуалниот раст на БДП на еден жител помеѓу групата екс-ЈУ 6 и групата соседни држави на бившата СФРЈ: просечниот БДП на првата е зголемен за 1.07 пати, на втората, за 1.05 пати. Но, има значителна разлика во остварениот прираст на доходот (во апсолутни износи) помеѓу едната и другата група држави (поради различната споредбена основица во 1990.). Соседите на екс-СФРЈ, на просечниот, заеднички, непондериран БДП на еден жител од 1990-та до 2019-тата му додале дополнителни 16303 int$, додека вторите, групата екс-ЈУ 6 му додала дополнителни 11694 - помалку за околу 40 %.
  
  
  
• Највисок процентуален раст оствариле: Албанија, 241, Романија, 272 и Унгарија 140 % - трите стартувајќи од забележително пониска основица, особено Албанија. Италија, Грција и Бугарија оствариле помал апсолутен прираст на доходот од просечниот прираст на групата како целина. Исто така, три држави од групата „Соседи“’ оствариле помал апсолутен прираст на доход на еден жител од апсолутниот просечен прираст на доходот на групата екс-ЈУ 6 (11694int$).
  
  
  
•  Наведените динамики на доходот на двете групи држави (екс-ЈУ 6 и соседите на бившата СФРЈ) не произвеле видливи поместувања во степенот на нивната развиеност. И 1990 и 2019. екс-ЈУ 6 заостанувале зад просекот на истите држави за околу 30 п.п., што може да се види од податоците во табелата 15, и посликовито од графиконот (12) изведен од неа.

Поединечната споредба на секоја држава од групата екс-ЈУ 6, со просечното ниво на доход на групата бивши соседи на СФРЈ, ни покажува:

• БиХ и Македонија го намалиле заостанувањето за 34.6, односно 10.6 п.п (повторно нагласувам: ефект од нивната ниска стартна основица во 1990); Хрватска и Црна Гора главно останале со истата разлика; Србија, како и во претходните споредби, заостанала дополнително за големи 22 п.п, додека Словенија загубила 12 п.п. од предноста што ја имала во 1990 (од плус 36.6 процентни поени над просекот, се спуштила на плус 24.5).
  
  
  
• Ако некои од државите од групата екс-ЈУ 6 директно ги споредиме со некои од соседите со кои во времето на СФРЈ најмногу се споредуваа, користејќи го тоа како аргумент за нивната, наводно, неповолна позиција во системот на СФРЈ, накратко можеме да констатираме: Австрија, во 1990 година имала повисок просечен доход на еден жител (int$ според куповната моќ од 2017) во споредба со Словенија за 26.5 %, во 2019 за 40 %; австрискиот доход во однос на Хрватска во 1990 бил поголем за 99,6 %, во 2019. за 102.1 %, додека предноста на Унгарија (во однос на Хрватска) се зголемила од 2.5 на 20.9 %; Грција во 1990 имала повисок доход на еден жител во однос на Србија за 49%, во 2019 за 66%; Македонија во 1990. имала за 70.1% повисок доход од Албанија, во 2019 29.6%, додека во однос на Романија, заостанувањето се зголемило од 24% (1990) на 78% (2019). Намалување на заостанувањето Македонија остварува во однос на Бугарија која во 1990 имала повисок доход на еден жител за 90%, додека во 2019. за 41 %, и во однос на Грција, чија предност е намалена од 185 на 78%, во добар дел поради големата финансиска криза што го зафати нашиот јужен сосед.
  
  

(продолжува) 

Илустрации: Francesco Ciccolella