Со Борхес

17.01.2011 10:23
Borhes.jpg

За Борхес суштината на стварноста се наоѓаше во книгите: читање книги, пишување книги, разговор за книги. Инстинктивно, беше свесен за продолжувањето на дијалогот настанат пред илјадници години, за кој веруваше дека никогаш нема да заврши. Книгите го обновуваа минатото. „Со текот на времето“, ми рече, „секоја песна станува елегија“. Немаше трпение за помодните книжевни теории и особено ја обвинуваше француската книжевност што доволно не се концентрира на книги, туку на школи и на групи. Адолфо Биој Касарес еднаш ми рече дека Борхес бил единствениот човек што го познавал кој, кога станува збор за книжевноста, „никогаш не попушти пред конвенционалностите, обичаите и мрзеливоста“. Читаше книги по случаен избор и некогаш се задоволуваше само со извадоци и текстови од енциклопедии, а признаваше дека иако не го завршил читањето на „Финегановото бдеење“, сосема задоволно држел предавање за лингвистичкиот споменик на Џојс. Никогаш не чувствуваше обврска книгата да ја прочита до крај. Неговата библиотека (која како и кај секој друг писател беше негова автобиографија) ја одразуваше неговата вера во случајот и во анархијата. „Јас сум читател во потрага по задоволства: никогаш не дозволив чувството на должност да има влијание во толку лична работа како што е купувањето книга.“

Овој великодушен став кон книжевноста (кој го делеше со Монтењ, сир Томас Браун и Лоренс Стерн)од друга страна го објаснува неговото појавување во толку многу различни и расфрлани дела кои сега се собрани под заедничкиот именител на неговото присуство: првата страница на „Зборови и нешта“ на Мишел Фуко, во која се цитира познатата кинеска енциклопедија (која Борхес ја измисли), во која животните се поделени во неколку нескладни категории; на пример, „оние кои му припаѓаат на Царот“ и „оние кои оддалеку личат на муви“; ликот на слепиот библиотекар-криминалец кој под името Хорхе де Бургос сенишно ја чува манастирската библиотека во „Името на розата“ од Умберто Еко; восхитувачката и поучна реченица од текстот на Борхес „Преведувачите на 1001 ноќ“ од 1931 година во поттикнувачката книга за преведувањето „По Вавилон“ на Џорџ Стајнер; последната реченица што ја изговара машината на умирање во „Алфавил“ на Годар; Борхесовите црти на лицето кои се стопуваат со цртите на лицето на Мик Џегер во последната сцена на неуспешниот филм „Претстава“ на Рег и Камел од 1968 година; средбата со мудриот старец од Буенос Аирес во „Во Патагонија“ на Брус Четвин и во „Ковчегот на мртвиот“ на Николас Ренкин. Во последните години од својот живот се обиде да го пишува расказот „Сеќавањето на Шекспир“, во кој човекот го наследува сеќавањето на авторот на Хамлет (иако на крајот го објави, никогаш, според него, не ја постигна својата цел). Од Фуко и Стајнер, преку Годар и Еко, сè до најанонимниот читател, сите ние го наследивме бескрајното книжевно сеќавање на Борхес.

Се сеќаваше на сешто. Не му беа потребни примероците на книгите што ги имаше напишано: иако се преправаше дека тие припаѓаат на заборавеното минато, можеше да рецитира, да исправи и да промени во своето сеќавање сè што самиот напишал, обично вџашувајќи ги и воодушевувајќи ги своите слушатели. Заборавот беше често споменувана желба (можеби затоа што знаеше дека за него е невозможен), а заборавањето претворање. На некој новинар ќе му речеше дека веќе не се сеќава на своите рани дела; новинарот, обидувајќи се да му ласка, ќе му цитираше неколку лошо запомнети стихови од некоја песна, а Борхес мирно ќе го исправеше лошиот цитат и ќе продолжеше да ја цитира песната до крај. Го напиша расказот „Фунес или помнење“ за кој зборуваше дека е „долга метафора за несоницата“. Исто така беше метафора и за неговото неумоливо сеќавање. „Моето сеќавање, господине“, му зборува Фунес на нараторот, „се куп глупости“. Овој „куп глупости“ му овозможуваше да поврзе одамна заборавени стихови со други, попознати стихови, и да ужива во некои текстови заради еден единствен збор или заради музикалноста на јазикот. Заради неговото колосално сеќавање, секое читање за него беше само повторно читање. Неговите усни ќе се движеа заедно со изговорените зборови, правејќи ги движењата што ги научил пред многу децении. Ги знаеше текстовите на старите танга; грозни стихови на одамна умрени поети; делови од дијалози и описи од секаков вид романи и раскази, загатки и куси дела; долги поеми на англиски, германски, шпански, како и португалски и италијански; досетки, игри со зборови и шегобијни песни; стихови од северњачките саги; индискретни анегдоти од луѓето што ги познаваше; извадоци од дела на Вергилиј. Зборуваше дека се воодушевува на сеќавањата полни со фантазија, како она на Де Квинси, кој можеше да го претвори германскиот превод на неколку стихови на руски за Татарите во Сибир во седумдесет одлично „запомнети“ страни, или како сеќавањето на Ендрју Лејн кој, кога ја прераскажувал приказната за Аладин од „1001 ноќ“, се „сетил“ на злобниот вујко на Аладин кој ќе го ставел увото на земјата и така можел да го слушне чекорот на своите непријатели на другиот крај на светот – епизода која авторот на „1001 ноќ“ никогаш не ја смислил.

* * *

Некогаш ќе се замори од слушањето на другите како му читаат, ќе се измори од книгите, од книжевните разговори, кои со незначителни варијации ги води со секој случаен посетител. Тогаш сака да го замислува универзумот во кој книгите и списанијата не се потребни зашто секој човек во себе ја содржи секоја книга и секое списание, секој расказ и секој стих. Во овој универзум (на крајот го опиша во „Утопија на модерниот човек“) секој човек е уметник и со самото тоа веќе нема потреба од уметноста: веќе нема галерии, библиотеки, музеи; исчезнати се имињата на поединците и земјите; сè е божествено анонимно, ниедна книга не претставува ни неуспех ни успех. Се согласува со Сиоран кој, во текстот за Борхес, жали што славата на крајот го открила тајниот писател кој тој некогаш бил.

Извор: Alberto Manguel: With Borges; Thomas Allen Publishers, Toronto 2004

ОкоБоли главаВицФото