Сексуално-родови (аниме) сплетки

10.05.2022 11:17
Сексуално-родови (аниме) сплетки

 

Кога имаше шест години, внук ми неколку дена престојуваше со мене и мојата партнерка. Секоја вечер пред спиење сите заедно гледавме аниме. Изборот беше „на прва топка“ но, со оглед на составот на публиката, и здраворазумски практичен: Dragon Ball. Фактот што го гледавме на јапонски со англиски превод, придружено со повремени усни сумирања на заплетот, ни најмалку не му пречеше на внук ми. Си замина полн впечатоци: волшебниот облак на Гоку, кунг фу акробациите, метаморфозите на Улонг и Пуар, трансформацијата на Гоку во џиновски мајмун, епското појавување на Светиот Змеј, го фасцинираа, како што и очекувавме. Сепак, еден детал му се врежа подлабоко од другите. Во годината оттогаш, внук ми смени безброј преокупации, Dragon Ball речиси и не гледаше, но сè уште живо се сеќава како малиот Гоку, не можејќи да ги разликува мажите и жените, на секоја нова личност што ќе ја запознае прво ѝ го допира меѓуножјето. „Вака правеше она момче“, сè уште фасцинирано гестикулира, долго откако научи дека „така“ не се прави во реалноста.

Не ми е тешко да се поистоеветам со неговата фасцинација. Мојата иницијација во манга и аниме, што ја скицирав во првиот текст од овој серијал, на многу начини беше иницијација во секс(уалноста). Бев во чувствителен предпубертетски и ранопубертетски период, а чудните нови цртани филмови и стрипови со кои одеднаш се најдов опкружен нудеа обемен материјал за обработка. Дури и серијалите наменети за детска публика, особено во 1990-ите, често го засноваа хуморот на сексуални референци и досетки и сексуализација на ликовите и нивните релации; во споредба со непоколебливата чедност на еден Загор или Тинтин, навистина пловевме низ други светови. Истовремено, тематско-мотивскиот репертоар на овие светови вклучуваше и сексуализација на децата, нормализација на сексуалното насилство и други практики кои денес на Запад редовно се проблематизираат и преиспитуваат при разгледувањето на јапонската популарна култура. Лично, мислам дека и како клинец ми беше јасно дека разни нешта што ќе ги видам на екранот би биле проблематични или неприфатливи кога би се испробале во реалниот живот. Меѓутоа, истовремено, со целото свое битие чувствував дека анимето и мангата ми откриваат нешто вистински ново околу момчињата, девојчињата и односите и границите меѓу нив - нешто суштински различно од она што општеството веќе ми го ставаше во главата како „нормално“.

Ranma 1/2

Метаморфози, сплетки, интервенции

Да ја земеме боречката романтична комедија Ranma ½. Нејзиниот протагонист, тинејџерот Ранма, паѓајќи во волшебен термален извор некаде на кинеските планини, си навлекол урок што прави секојпат штом дојде во контакт со ледена вода да се трансформира во девојка; за да го врати својот машки облик, мора да се искапе со врела вода. Низа ликови кои во одреден момент доаѓаат во контакт со проколнатиот извор исто така минуваат низ трансформации по принципот на топли и студени поттикнувачи: таткото на Ранма и учител по боречки вештини Генма на тој начин се трансформира во панда, а неуморниот ривал на Ранма, Риога, во преслатко црно прасенце. И ова е само почетокот, со оглед дека повеќето ликови од богатата и колоритна постава на серијата наследуваат флуиден, поместен или некако „извртен“ идентитет: од другарката на Ранма од детството, Укио, која одлучила не само да „се откаже од мажите“, туку и да го отфрли идентитетот на жената, преку средношколската професорка Хинако, чие тело поради необичната конфигурација на животната енергија постојано флуктуира помеѓу тело на возрасна жена и тело на предпубертетска девојка, пa до директорот Кун, лик чиј  идентитет е фундаментално обликуван преку неговата бизарна фасцинација со Хаваите.

Интеракцијата на разновидни, главно тајни или премолчени идентитети, која непрестано генерира забуни, недоразбирања и сплетки, во Ranma 1/2 служи како непресушен извор на комедија. Очигледен пример е ликот на мечувалецот Татеваки - пародија на шоненовски архетип на горд ривал - нездраво опседнат со идејата машкиот Ранмa да го порази во чесен двобој, додека е безнадежно „затрескан“ во женскиот облик на Ранмa - немајќи поим дека се работи за истата личност. Сагата за мајката на Ранмa, Нодоке, која се појавува по десетгодишно отсуство за да провери дали нејзините син и сопруг живеат како што ѝ ветиле, е уште поизместена. Во смртен страв од Нодоке, Ранма и Генма се кријат под идентитетите на девојката Ранко, наводна братучетка на Анаке, симпатијата на Ранма, и миленичето на Ранко по име господин Панда. Накратко, ниту еден идентитет и улога не се саморазбирливи, туку секогаш се резултат на преговори, процеси и меѓучовечки (?) односи: така би изгледал заклучокот што гледањето на Ranma секогаш одново ми го наметнувало.


Sailor Moon

Уште едно аниме кое од корен го (пре)обликуваше моето рано сфаќање на родот, сексот и сексуалноста беше Sailor Moon. На оваа серија не ѝ недостига популарност ниту на нашите простори - се работи за едно од се’ на се’ два-три аниме филмови кај нас попознати под домашниот наслов - „Месечева воинка“ – отколку под увозниот наслов. Речиси сите жени родени помеѓу 1980 и 1995 година кои живееле во Хрватска во раните 2000-ти, a со кои вака или онака сум паднал на разговор за аниме, барем налетале на повремена епизода за авантурите на Усаги, Луна и пријателите (наспроти тоа, вреди да се истакне дека во Франција, каде што ги открив и Sailor Moon и анимето воопшто, серијата општо земено беше помалку популарна, но за возврат имаше значителна машка публика). Sailor Moon е исто така едно од ретките аниме филмови за кое е критички и аналитички пишувано во хрватскиот контекст - во феминистички информираниот осврт на Асја Бакиќ. Поради сево ова би се осмелил да речам дека „Месечевата воинка“ не мора посебно да се претставува во оваа прилика.

Иако начелно се согласувам со тврдењето на Асја Бакиќ дека ова аниме е центрирано околу моногамна хетеросексуална романса - а за моите квир соговорници една од клучните асоцијации на „Месечева воинка“ останува оној лик со розата - приказната изобилува со мотиви, однесувања, идентитети и заплети кои се се’ само не хетеро, и главно не се ни баш моно. Харука и Мичиру, алијас Уран и Нептун, мистериозните и хиперталентирани странци чија појава доминира во средишниот, за многумина и најквалитетен дел од серијата, денес уживаат статус на икони како глобално најпрепознатливата нехетеросексуална двојка во аниме филмовите. (Идентитетот и родовиот израз на Харука често се амбивалентни, особено во мангата - каде Мичиру и експлицитно им толкува на остатокот од тимот дека Харука е едновремено „и маж и жена“). Меѓутоа, односот помеѓу Харука и Мичиру е само најистакнатиот од изобилството на ЛГБТИК, квир и други ненормативни теми и мотиви во „Месечева воинка“. Да ги споменеме само Sailor Starlights, триото хероини стегнати во латекс чиј цивилен идентитет е оној на тинејџерскиот бој-бенд Three Lights; нескриената романтична врска помеѓу антагонистите од првата сезона, Кунзит и Зоисит (иако, само во анимето), прикажана како нешто најнормално на светот; преиспитувањето на сопствената хетеросексуалност, но и на идеалот за моногамна врска, што на почетокот го прави стереотипно заљубливата и смотана стрејт тинејџерка, протагонистката Усаги (во квир ликот на Усаги сепак предничи мангата).


Sailor Starlights, Sailor Moon

Непресушен извор на шеги и мемиња поврзани со Sailor Moon е озлогласената цензура што ја зафати американската синхронизација на серијата во 1990-тите. Како што често се заборава - особено во овие краеви, каде сме навикнати сè да гледаме со титлови - секоја синхронизација воедно е и адаптација, што широко ја отвора вратата за интервенции во ликовите и природата на односите меѓу нив. Така, во САД, Харука и Мичиро станаа роднини, што секако бараше и директна цензура на одредени сцени и радикално преосмислување на други, како многу поедноставената судбина на женствениот Зоисит, кој едноставно стана девојка на Кунзит. Многу споредни или епизодни ликови на нестандардно родово изразување и/или сексуално однесување, исто така претрпеле промена на родот или „ребрендирање“ на однесувањето. Француската верзија со која јас пораснав, иако имаше свои бизарни моменти, не содржеше таков вид цензура; напротив, во неа повремено се очигледни преведувачките напори да се зачувува амбивалентноста на изворниот материјал, како на пример во унисекс името Frédérique / Frédéric, кое му е доделено на француската верзија на ликот на Харука. Нашата „Месечева воинка“ е настаната според германската синхронизација, која исто така не ги цензурира квир и останатите ненормативни елементи. Накратко, сме имале среќа.

Освестеност и(ли) пуританство

Прашањето за (не)цензурата, меѓутоа, неизбежно нè води до темата што ја начнав на почетокот на текстот. Сцените кога Гоку ги пипка гениталиите на непознати луѓе за да се обиде да го определи нивниот пол/род во никој случај не е изолиран пример за „проблематичното“ однесување на аниме ликовите што функционира исклучиво како материјал за потсмев. Уште повеќе, и самите Sailor Moon, а особено Ranma 1/2 - со своите безмилосно сексуализирани односи на возрасните кон тинејџерите и нормализацијата на прогонството, па дури и на сексуалното вознемирување - обезбедуваат мноштво слични примери. Ако гледајќи јапонски цртани јас лично открив цели светови на ненормативни сексуалности и родови експресии и алтернативни сексуални и романтични однесувања, во истиот пакет откривав и сексуално вознемирување и хиперексплоативна сексуализација на деца, особено на девојчиња, како неизбежен дел од хуморот и естетиката на тие цртани. Со денешен речник, анимето константно демонстрираше и woke и „проблематични“ аспекти на третирањето на сексот и сексуалноста. Цензурата надвор од Јапонија редовно се занимавала со двете. Можеме ли тогаш да тврдиме дека во случајот на аниме постои и нешто како „оправдана“ или „пристојна“ цензура? Дел од публиката на Запад без дополнително размислување мисли така - барем што се однесува до нивните земји, нивните дворови и нивните стриминг сервиси.


Зосит и Кунзит, Sailor Moon

Во оваа прилика да го оставиме настрана проблемот на вреднување на културните производи од минатото - да речеме, цртаните серии од пред триесет години - според критериумите на актуелната политичка „прогресивност“ (овде, на примерот на Ranmа). Да останеме во синхрониска перспектива: како анимето се позиционира во контекст на сопственото време? На која страна од историјата почесто оди? Како и кај повеќето покомплексни и поамбициозни културни производи, одговорот би бил дека тоа главно не е лесно да се утврди. Да се обидам да го артикулирам она што и пред четвртина век интимно го чувствував: woke и „проблематичните“ аспекти на јапонската анимација, барем кога станува збор за сексуалноста, главно се нераскинливо испреплетени, во рамките на иста серија, епизода, лик, ситуација, па дури и сцена. Се разбира, тоа не значи дека младите и помалку млади конзумент(к)и на аниме не треба да се едуцираат за концепти како што се согласност, почитување на туѓата интимност и граници или за разликата помеѓу сексуалните слободи и сексуалното насилство – теми кои нивните и нашите цртани филмови ретко кога експлицитно ги третираат. Но, дали се постигнува едукација со морално „полирање“ или тријажа на аниме филмовите, или воопшто со повикување на „индустријата“ (без разлика колку аргументирано тоа повикување може понекогаш да биде)? Или се работи за проблеми при кои мораме да го свртиме погледот од екранот кон пошироката слика?

Од анимирани противречности до општествени парадокси

Дури децении по моите први авантури во светот на аниме сфатив до кој степен многуте различни општи места што ги врзував со претставите на телото и сексуалноста во мангата и анимето се длабоко вкоренети во јапонското општество. Практиките како што се опсесивната сексуализација на девојчињата, со посебна фетишизација на фигурата на „сестрата“ или емотивно-сексуалната автоинфантилизација цветаат во опсег од културата на идоли до романите на Мураками. Комбинацијата од древните хиерархии и кодови (навистина древни, за разлика од „древноста“ од осумнаесеттиот век на многу европски текови) и технолошки хипертрофираниот капитализам, културниот изолационизам и супрематизам и незаузданото конзумеристичко општество, траумата од атомската бомба и недостатокот на колективна рамка во која би можела да се артикулира: овие и слични тензии ја обликувале перцепцијата за родот, полот, интимноста, телото, телесноста, сексот или сексуалноста на начини непознати за европското или англо-американското искуство. Полушеговитата изјава на Лакан дека „Јапонците немаат несвесно“ – за евроцентризмот на психоанализата бил свесен и самиот Лакан - не треба туку така да се отпише. Сево ова не го пишувам затоа што заговарам за културен релативизам: само се обидувам да укажам на сложеноста и противречностите на културниот систем во кој се создаваат цртаните филмови што ги сакам(е).


Харука и Мичиру, Sailor Moon

Во исто време, ми се чини дека современата јапонска популарна култура, токму поради сите општествени противречности впишани во неа, веројатно е поспособна за радикално отстапување од хиперпатријархалниот и хиперсексистички супстрат од кој израснала, отколку западната популарна култура во однос на сопствениот контекст. Би рекол и дека таа дијалектика на општествено прифатеното и целосно еретичкото, хипернормативно и она што во најширока смисла на зборот е квир на особено транспарентен начин е оцртана во формата на аниме - а можеби најмногу во оние негови димензии што би можеле да ги наречеме сексуални и родови политики. Фактот дека јапонските анимациски куќи во своите комерцијални стратегии и ден-денес слабо се интересираат за странските пазари (со евентуален и делумен исклучок на Кина) на гледачите ширум светот им дава редок увид во апоријата на една огромна, но, парадоксално, сè уште во голема мера изолирана култура. Овој факт ги обврзува нив, односно нас, да погледнеме повторно во сопствените дворови. Да, јапонските цртани можат да бидат и тоа како „проблематични“ во однесувањето што го прикажуваат и во начините на кои тоа однесување го прикажуваат пред потенцијалните гледачи. Но, ниту цртаните филмови се создаваат во вакуум, ниту нивната публика се формира во вакуум: и за едните и за другите контекстот е општеството. А едукацијата и критичкото размислување исто така се произведуваат, се обликуваат и се пренесуваат во општеството – како од оваа така и од онаа страна на Пацификот.

Извор: Kulturpunkt
Превод: Ф.К.


ОкоБоли главаВицФото