Финска и Шведска во НАТО, голем удар за Путин

16.05.2022 15:35

Можам да разберам дека една земја е неутрална, но важно е на чија страна е неутрална, оваа изјава му се припишува на Винстон Черчил.

По децениска неутралност, Финска и, веројатно, Шведска се на пат да ја напуштат традиционалната политика на нордиски мир во едно од најдраматичните геополитички свртувања и да исцртаат нови контури на европската безбедност со најава за членство во НАТО.

Очекуваното напуштање на неутралноста, кое се засноваше на верувањето дека мирот е позаштитен без отворено фаќање страна, е директна последица на стравот од избувнувањето на украинската војна. Минатата година истражувањето покажа дека само 26 отсто од Финците сакаат да се приклучат на НАТО. Тој процент сега скокна на 68. Слично е и во Шведска, каде што мнозинството граѓани се „за“ – што никогаш не било случај пред руската инвазија.

„Русија не е сосед каков што замислувавме“, изјави финската премиерка Сана Марин, па речиси е сигурно дека нејзината земја ќе поднесе барање за членство. Конечната одлука ќе биде донесена деновиве. Најпрво се очекува согласност да даде претседателот Саули Ниинисто, а потоа одлуката на парламентот кој нема да гласа, туку лидерите на партиските групи ќе ги соопштат ставовите на нивните партии.

Финска во 1939-40 година беше цел на сталинистичкиот режим кога Советскиот Сојуз ја нападна, а по неговиот распад отворено се приклучи на Западот, иако, како и Шведска, одржуваше политика на воена неутралност. Финска дели 1.300 километри граница со Русија, а вториот по големина руски град Санкт Петербург е оддалечен само 170 километри од границата. Москва го смета полуостровот Кола за стратешки бастион на нејзината национална безбедност, а таму е и командата на руската северна флота.

Претходно, финскиот министер за надворешни работи Пека Хаависто изрази надеж дека слична одлука во исто време ќе донесе и Шведска. Двете земји се членки на Европската Унија и веќе имаат силно партнерство со НАТО, учествувајќи во заеднички вежби, па дури и во стратешко и оперативно планирање. „Има гласови за и против членството во НАТО, како што има за и против други безбедносни избори“, рече шведската премиерка Магдалена Андерсон, повикувајќи на забрзување на парламентарната дебата за најзначајниот безбедносен пресврт во земјата во последните два века. Резултатот треба да биде објавен сега, но иако Шведска е малку повнимателна, веќе има мнозинство кое го поддржува членството во НАТО за да не остане земјата единствена во Скандинавија надвор од структурите на западната воена алијанса.

Се очекува владејачките социјалдемократи, најголемата партија на сите избори во минатиот век, да се откажат од долгорочното противење на членството во НАТО по внатрепартиската дебата. Конечната одлука треба да биде позната до 24 мај за да може барањето за прием да биде поднесено на јунскиот самит на НАТО во Мадрид.

Ратификацијата на договорот може да потрае една година, но и Финска и Шведска би сакале да добијат некаква гаранција дека НАТО ќе ги брани во периодот на транзиција бидејќи очекуваат зголемен притисок од Русија. напад на сите. „Нема враќање во минатото на илузионистичката неутралност“, изјави поранешниот шведски премиер Карл Билт.

НАТО официјално е дискретен и повторува дека Алијансата води политика на отворени врати, а генералниот секретар Јенс Столтенберг вели: „Нема други земји поблиску до НАТО“ и ветува „брз“ пристапен процес со порака дека е сигурен дека за транзицискиот период ќе се најдат аранжмани. САД јавно ја поддржаа идејата за членство што ќе ја зајакне безбедноста на северна Европа и ќе им овозможи на Американците да се фокусираат повеќе на Кина и на Индопацифичкиот регион. Џулијан Смит, американски амбасадор во НАТО, изјави дека САД ќе ги пречекаат двете земји. „Одевме заедно на вежби, трениравме заедно. Тие се меѓу нашите најблиски сојузници во Европа, така што не можам да замислам ситуација на голем отпор кон оваа идеја“.

Малку парадоксално, речиси проруски, единствена закана за нордискиот пат кон НАТО може да биде хрватскиот претседател Зоран Милановиќ, кој одлуката ја смета за „опасно шарлатанство“ и најавува дека ќе стави вето доколку пред тоа не биде донесен нов изборен закон – во Босна и Херцеговина. „Што се однесува до мене, нека влезат во НАТО, нека избодат со пенкало во око лута мечка. Но, додека не се реши прашањето за изборниот закон, додека Бакир Изетбеговиќ не биде принуден да го промени изборниот закон, Собранието не смее да ратификува ничиј прием во НАТО“, вели шефот на хрватската држава.

Од првото спомнување на членството, Москва ги предупреди Финска и Шведска за „сериозни политички и воени последици“, прецизирајќи дека ќе ги зајакне своите копнени, поморски и воздушни сили на Балтикот и ја остави отворена можноста за распоредување нуклеарно оружје и хиперсонични ракети во калининградската енклава.

Стокхолм и Хелсинки секако се свесни за фактот дека желбата на Украина да влезе во НАТО беше една од причините за војната на Путин. Кога го најави почетокот на „специјалната воена операција“ во Украина, Путин дури 40 пати го спомна НАТО, најчесто во контекст на обвинувањата за експанзија кон исток и намерата на Западот да ја „уништи“ Русија и да ја дестабилизира Европа.

„Единствената личност што ја дестабилизира Европа е г-дин Путин“, напиша поранешниот генерален секретар на НАТО Андерс Фог Расмусен во „Њујорк тајмс“. „Русија ја таргетираше Украина, пред тоа Грузија, само затоа што не се членки на НАТО“.

Ако инвазијата на Путин успеа во нешто, тоа е дека две воено неутрални земји се движат кон НАТО поради зголемената опасност по нивната сопствена безбедност. Очекуваното проширување на западната воена алијанса од 30 на 32 членки би било сериозен геостратегиски удар за Владимир Путин, кој своевремено изјави дека НАТО е остаток од минатото и треба да остане во историјата.

Ако се надеваше дека инвазијата врз Украина ќе донесе раздор меѓу сојузниците на НАТО и Европската Унија, неговата агресија постигна резултат дијаметрално спротивен на неговите амбиции: Москва не само што е соочена со единство на атлантските сојузници, какво што не се памети од Втората светска војна, туку и границата со НАТО е двојно зголемена.