Над крајната точка постои ѕид

По искачувањето претставено на едната страна од Гаусовата крива вообичаено следува спуштање на другата страна. Според истата логика, под површината над Земјата останува уште половина од резервите што сме ги откриле. Токму така! Тоа е признат факт: количините фосилна енергија складирани под земјата - и докажани - сè уште се гигантски и дотолку важни ако ги земеме предвид хидратите на метанот кои би можеле да ги експлоатираме по топењето на сибирскиот или канадскиот пермафрост. Значи, добри вести?

Да не се радуваме прерано. Прво, тоа би било катастрофа за климата. Потоа, дури и ако сакаме, никогаш нема да ни појде од рака да ја исцрпиме сета нафта. Причината е едноставна. За црпење на нафтата е потребна енергија, многу енергија: истражување, студии за изводливост. Машини, бушотини, цевоводи, патишта, одржување и обезбедување комплетна инфраструктура итн. Сепак, зравиот разум наложува собраната количина енергија во една нафтена компанија да биде поголема од енергијата во која инвестираме. Логично. Ако добивката е помала од вложувањето, тогаш и не вреди да се копа. Овој однос помеѓу произведената и инвестираната енергија се нарекува поврат на енергијата на вложената енергија (Energy Return on Energy Invested, ERoEI).

Станува збор за апсолутно круцијален поим. Вишокот енергија кој останува по екстракцијата е она што го овозможува развојот на цивилизацијата. На почетокот од 20 век американската нафта имаше фантастичен ЕРоЕИ од 100:1 (за една единица инвестирана енергија се добиени 100 единици енергија). Само се копаше, а нафтата бликаше. Во 1999 година тој однос падна на 35:1, а денес е 11:1. Заради споредба, просечниот поврат на светското производство се наоѓа помеѓу 10:1 и 20:1. Во САД, ЕРоЕИ на битуменскиот песок е помеѓу 2:1 и 4:1; ЕРоЕИ на агрогоривата помеѓу 1:1 и 1,6:1 (10:1 во случајот на етанолот произведен на база на шеќерна трска); ЕРоЕИ на нуклеарното гориво е помеѓу 5:1 и 15:1. Повратот кај јагленот изнесува приближно 50:1 (во Кина 27:1), кај нафтата од шкрилци околу 5:1, а кај природниот гас околу 10:1. Сите овие поврати не само што опаѓаат туку опаѓањето е забрзано зашто секогаш мора да се копа подлабоко, да се оди сè подалеку и да се користат сè поскапа технологија и инфраструктура за да се одржи нивото на производство. Да речеме, замислете ја енергијата која мора да се потроши за вбризгување илјадници тони јаглерод диоксид или слатка вода во старите наоѓалишта; за патиштата кои треба да се изградат и за километрите што треба да се поминат за да се стигне до оддалечените зони на Сибир...

Концептот ЕРоЕИ не е применлив само на енергијата од фосилните горива. На пример, за да се добие енергија од ветрогенератори, најпрвин, потребно е да се потроши енергија на собирање сировини за нивно производство, а потоа треба да се произведат, инсталираат и одржуваат. Во САД, концентричните соларни панели (големи огледала во пустина) овозможуваат поврат од 1,6:1. Панелите во Шпанија овозможуваат околу 2,5:1. Кога станува збор за ветрогенераторите, тие на прв поглед покажуваат охрабрувачки биланс од 18:1. За жал, овие бројки не го земаат предвид времениот карактер на овој вид енергија и нужноста нејзиното производство и дистрибуција да се поддржат со систем за складирање или термоелектрани. Ако го земеме тоа предвид, повратот кај ветрогенераторите опаѓа на 3,8:1. Само хидроенергијата дава поволен резултат, помеѓу 32:1 и 49:1. Но овој вид производство сериозно ги нарушува природните живеалишта. Една неодамнешна студија покажа дека 3 700 од тековните или планираните проекти во светот не го зголемуваат производството на електрична енергија за повеќе од 2 проценти (од 16 на 18 проценти).

Накратко, обновливите видови енергија не можат да го компензираат падот на фосилната енергија. А нема доволно фосилна енергија (како ни минерали) за производството на обновливи енергии да се развие во доволна мера за тие да можат да го компензираат предвиденото опаѓање на фосилната енергија. Гејл Тверберг, статистичар и специјалист за енергетска економија, тоа го сумира на следниот начин: „Ни велат дека обновливите видови енергија ќе нè спасат, но тоа е лага. Ветрогенераторите и соларните панели се дел од нашиот систем заснован на фосилна енергија повеќе од кој било друг извор на електрична енергија“.

Проблем е тоа што нашите современи општества имаат потреба од одреден минимален поврат на енергија за денес на населението да му ги обезбедат постоечките услуги. Грубо кажано, принципот на енергетеска експлоатација се состои во следното: вишокот енергија со кој располагаме го издвојуваме за активности од суштинско значење за нашиот опстанок, на пример за производство на намирници, изградба и греење на станови, за производство на облека или за санитарните системи во градовите. Потоа, остатокот го распределуваме за функционирање на правосудните системи, безбедносните системи, одбраната, социјалната сигурност, здравството, образованието. Најпосле, ако после сето тоа имаме вишок енергија, тој оди за разонода (туризам, култура, итн.).

Денешните проценки на минимално потребниот поврат за пружање на сите овие услуги се движат од 12:1 до 13:1. Со други зборови, станува збор за праг под кој не би смеело да се оди зашто тогаш ќе мора колективно да се одлучува - со сите потешкотии кои ги повлекува тоа - кои услуги треба да се задржат, а од кои треба да се откажеме. Со просечниот поврат на фосилна енергија кој е во опаѓање и со повратот на повеќето обновливи видови енергија кој не надминува 12:1, опасно се приближуваме кон тој праг.

Секако, може да се дискутира за сите овие бројки и секако дека ќе има дискусии, но општите принципи не можат лесно да се соборат. Треба да се сфати дека се соочуваме со термодинамички ѕид кој се приближува сè побрзо. Секоја единица енергија која ќе ја исцрпиме денес има сè поголема еколошка, економска и енергетска цена.

Економските показатели ни овозможуваат визуелно да си го претставиме тој ѕид. Користејќи различни методи, две групи истражувачи неодамна направија модел за сложениот однос помеѓу повратот и трошоците за производство (цените за барел). Нивните заклучоци се идентични: кога повратот на фосилните горива ќе падне под 10:1, цената се зголемува нелинеарно или, со други зборови, експоненцијално. Тенденцијата на зголемување на трошоците за производство подеднакво се однесува и на гасот, јагленот, ураниумот, како и на металите и минералите неопходни за производство на обновлива енергија.

Знаејќи дека Славните триесет години (1945-1975) безмалку две третини од растот му го должеа на горивото од фосилната енергија - преостанатата третина ја сочинуваа трудот и инвестициите - можеме да заклучиме дека последиците на неумоливото опаѓање на повратот на фосилната енергија ќе биде огромен недостаток на добивка и дека ветувањето за економски раст нема да може да се исполни. Со други зборови, енергетскиот пад најавува дефинитивен крај на глобалниот економски раст.

Треба да станеме свесни дека навистина се соочуваме со ѕид (се враќаме на метафората за возилото) - ѕид кој е непробивен зашто се темели на законите на термодинамиката.

Превод: Алек Кузмановски

Слики: Toni Hamel

Извор: Pablo Servigne, Raphaël Stevens - Comment tout peut s’effondrer: petit manuel de collapsologie à l’usage des générations présentes (прво издание 2015)