Слободата на мнозинството ќе биде условена од слободата на малцинството, тоа е борба за 21 век

Преземено од Нова ТВ

Уметникот Бранко Шимиќ минатата недела гостуваше на фестивалот за современи уметности АКТО.Како дел од промоцијата на публикацијата „ЗБОРУВА АКТО 2006-2020“ беше проследена визуелната и аудио инсталација „Хусински рудар“ (моето минато е ваша иднина) на Шимиќ. Оваа инспиративна инсталација го поставува Хусинскиот рудар, симболот на работничкиот бунт од 1920 година, реинкарниран во форма на диско култура кој ни одржува говор за моралот од минатото, солидарноста, подготвеноста да се бориме за човековите и работничките права. Сто години подоцна, Хусинската буна е мотив за реинтерпретација на револуцијата од минатото во денешен контекст. Шимиќ во интервјуто за НоваТВ, сеопфатно го објаснува делото, неговите пораки, ги споделува размислувањата за актулениот политички и социјален миг и можноста на уметноста да придонесе за поправеден и поубав свет.

НоваТВ: Како дојдовте до идејата за реализација на оваа инсталација, по 100 години да ја актуелизирате Хусинската буна, да дадете нови видувања од оваа временска дистанца?

Нема да претерам ако кажам дека овој проект навистина го сфатив како моја цивилизациска обврска. Со оглед на тоа што пораснав покрај споменикот на Хусинскиот рудар со приказните за неговата важност и храброст, секогаш чувствував потреба да се ослободам од тие несомнени и универзални вредности како што се солидарноста, борбата за работничките и човековите права, некако сакав да биде деидеологизиран и ослободен од тие монотони морализирачки и претерано идеализирачки толкувања. Имав потреба сета таа силна симболика да ја префрлам во друг контекст и со менување на материјалот и таа естетска интервенција да се промени, односно да се надгради нејзината перцепција. За мене беше важно да ги актуелизирам и модернизирам значењата поврзани со Хусинскиот Рудар. Друг важен мотив е влогот во иднината. Искрено се плашев дека оваа прослава на 100-годишнината од Хусинска Буна во декември 2020 година, може да биде почеток на згаснување и заборавање на митот за Хусинскиот рудар, меѓу другото и поради застрашувачката демографска криза, т.е. драстичниот одлив и намалување на населението во самиот Хусин и сè поагресивниот националистички (диво) капиталистички наратив на кој дури и симболичната вредност на приказната за Хусинската Буна не значи ништо, напротив, новосоздадените елити ја гледаат како конкретна закана. Значи, со овој (само на прв поглед) радикален „„Kunstgrff“ “ и надградбата на естетскиот концепт, односно доближување на целиот комплекс до поп-артот и поп-културата; Сакав што повеќе да го продолжам животот на Хусинскиот рудар и да ги „конкретизирам“ сите оние вредности за кои се бореше и за кои треба да се бориме уште во негово име. И покрај тоа што духот на времето, кој на примитивен, агресивен, продорен начин го навестува токму спротивното.

На крајот на краиштата, не мислам дека Хусинскиот Рудар е на никаков начин инфериорен во однос на, да речеме, Че Гевара, и во сè има поголем морален кредибилитет и потенцијал да го замени како симбол на левото движење, барем овде на Балканот.

НоваТВ: „Моето минато е твојата иднина“ звучи како револуционерен слоган што поттикнува на размислување за тоа како капитализмот и инстант културата некако ја минимизираа вредноста на револуцијата во денешното „орвелово општество“. Како гледате на аналогијата на Хусинската буна во тоа време и денешните облици на бунтовност?

Па, по пристигнувањето во Германија како воен бегалец во 1992 година од Босна и Херцеговина, ја запознав немилосрдноста на капиталистичката машина и што значи да се биде на самото дно на социјалната скала, да работиш тешки, валкани и минимално платени работи. Свесен сум дека само малкумина ја имаа таа привилегија како мене, да довијат можност преку приемот на студии на театарска режија на Универзитетот во Хамбург, суштински и радикално да го сменам мојот статус и перцепција за себе во очите на моите нови сограѓани.

Не мислам дека категориите како слободата и правдата се целосно надвор од нашата контрола, но повеќе од очигледно е дека ни претстои брутална и неизвесна борба за нив, а крајните цели на таа борба мора да бидат подредени на борбата за правата и достоинството на најзагрозените меѓу нас. Нашата Слобода ќе се рефлектира во слободата на мигрантите, ЛГБТ популацијата, работниците од маргините на општеството итн.

Слободата на мнозинството ќе биде условена од слободата на малцинството! Во тоа сум цврсто убеден и тоа ќе биде суштинска борба во 21 век.

НоваТВ: Каква е симболиката со која „играте“ со диско културата, додека гласот на Хусинскиот рудар не потсетува на солидарност, верба, морал и работнички права, облечен во ситни парчиња огледала кои светкаат додека тој се врти околу себе во ритамот на музиката и зборува моќни пораки?

Факт е дека диско-културата беше создадена од подземјето, од работничката класа, од црнечката комуна во Њујорк во раните 70-ти. Танчери и диџеи се собраа по напорна работа а Клубовите се натпреваруваа во големината и ефикасноста на диско топката која пак стана симбол на движењето.

Вториот мотив е само Хусин, каде што пораснав и се дружев. Кон крајот на 70-тите и 80-тите, кога растев, во Хусин имаше култен диско клуб „Дуга“. Споменикот на Хусински Рудар беше свртен кон тој диск и практично немо го набљудуваше. Околу него се собраа стотици млади луѓе, а зад споменикот имаше клупи на кои паровите разменуваа бакнежи, споменикот им нудеше засолниште и сенка. Кога и да беа зад „Рудар“ ќе се слушне музика, според сценариото на тогашните диско-клубови: Прво, серија локални хитови, потоа класична дискотека „Бони М“ или Дона Самер и сè кулминираше во хард рок, бендови. како „Дип парпл“или „Блек Сабат“… Оваа контрадикција, овој однос помеѓу социјал-реалистички споменик и диско-рок културата ќе остане основа на моите примарни уметнички опсесии.

НоваТВ: Вербата дека театарот, уметноста можат да ги придвижат работите, да го разбудат човештвото да се врати на оние примарни, исконски вредности без кои очигледно оди во пропаст е една од пораките на оваа инсталација, но на крајот сепак тоа е само креативна фантазија. Дали верувате дека светот може да се промени преку уметноста, кога „селфи културата“, егзистенцијалниот егоизам е раширен низ целата планета како вирус? Во контекст на овој цитат (На крајот, јас сум само дух од минатото (со визија за иднината), јас сум фикција, јас сум перформанс. Јас сум стаклена кукла и ја претставувам моќта на уметноста , моќта на театарот).

Длабоко верувам во моќта на уметноста, во моќта на театарот. Не знам дали уметноста може да го промени светот, но сигурен сум дека овој конгломерат од различни елементи кои на крајот артикулираат една целина, нов свет, секако може да влијае на свеста на поединецот, што е занемарливо и неважно. На крајот, светот без неговиот одраз преку уметноста би бил целосно неподнослив. Живееме во свет кој речиси успеа да го укине делот на фиктивното во нашите животи, во голема заблуда се оние кои се обидуваат да го сведат човекот на практично и рационално, правејќи го на тој начин униформиран потрошувач. Мислам дека дека треба да се спротивставиме на ова и дека треба да го заштитиме и негуваме нашиот фиктивен живот, пред се преку уметноста.

Да бидам јасен: Сликата на светот е комплетирана со сало! Во практична смисла, ова најсликовито го доживеав како мигрант и бегалец во раните 1990-ти; Значи, кога ќе дојдете во туѓа земја, туѓ град, чиј јазик не го разбирате, не сте способни да го разберете во сета негова сложеност и ви треба сопствената фантазија, вашето фиктивно битие за да можете да ја прифатите непосредната реалност, да можеме да го создадеме следниот чекор, за да можеме воопшто да функционираме во тие моменти, честопати несвесно сме сите уметници, бидејќи сме принудени да создаваме свет што не го разбираме.

НоваТВ: Дали имате одговори на прашањата од овој цитат од перформансот, (“Какво е времето денес?” Не ми е јасно зошто соработниците и работниците се движат десно?! Каде исчезна култот на работничката класа кон безвременските и екстраидеолошки вредности? Каде се изгуби нашата авангарда?“)?

Во право сте, не се работи за обична реторика туку за жал за нашата сурова реалност. Работничката класа го донесе, да речеме, Трамп на власт?! Објаснувањето за оваа катастрофа би го оставил на социолозите и политиколози, мене сето тоа ме остава без зборови… Сигурно се работи и за изгубеноста и дезориентираноста на денешната левица.

Во источна Европа, ова може до некаде да се објасни. Очигледно е дека последната фаза од социјализмот е национализмот и дека мора да поминеме низ таа фаза. Но, она што се случува во САД, Франција, Италија… тешко е да се разбере и прифати. Од перспектива на реинкарнираниот Хусински рудар од мојот перформанс, очигледно е дека е цивилизациска грешка на сите нас. Не знаеме точно кога и каде сме ја направиле таа грешка, можеме само да се надеваме дека последиците нема да бидат фатални како што тоа ни се чини моментално.

НоваТВ: Каков е вашиот впечаток за модерната уметност, театарот, филмот, литературата, дали сметате дека е доволно ангажирана и поттикнува хуманизација на човештвото?

Мислам дека уметноста е доста витална денес и дека успева да го следи духот на времето. Мора да останеме отворени и постојано да работиме на нови форми. Во историјата на уметност остана забележан само оној кој беше иновативен во своето време. Тоа што не ми се допаѓа во моментов е трендот на активизам без естетизација и мора да внимаваме да не станеме доволни сами на себеи да не ја изгубиме функцијата и положбата во општеството под диктат на коректноста. Верувам во уметноста како простор за субверзивно дејствување и фабрикување нови идеи и што е најважно, простор за размена и дијалог. Во идеално сценарио, уметноста треба да ги помести границите и да не подготви за иднината, сè во смисла на Хајнер Мулер кој еднаш рече: Актуелноста на уметноста е утре!

Креативна реализација на инсталацијата Хусински рудар:

Автор: Бранко Шимиќ
Изработка на статуи: Марк Ајнзидел
Музика: Мирза Рахмановиќ-Индиго
Актер: Дражен Павловиќ
Асистент на авторот: Ален Шимиќ
Продуцент: Љубиша Вељковиќ
Маркетинг: Дарко Марковиќ
Техничка реализација: Далибор Бркиќ
Фото и видео: Марио Илиќ и Марио Стјепиќ