Академик Михајло Апостолски: Да се праша македонскиот народ

16.11.2022 01:33

Интервју со генералот и академикот М. Апостолски, од 1984 г., за белградското списание „Дуга“. Слики: Александар Боген.

Кому и зошто му пречат Македонците и СР Македонија? Дали зад негирањето на националниот идентитет на Македонците и македонскиот јазик заправо се кријат територијални претензии кој Југославија?

Михајло Апостолски е човек за роман и историја, а не за весници.

Според неговиот богат животопис исто така би можела да се напише богата и бурна историја на македонскиот народ во овој век, и обратно, се разбира.

Имено, од детските денови во Штип, од почетокот на веков до денес, Апостолски е сведок и учесник на таа историја.

Ѝ припаѓа на старата гарда која имаше среќа да не ја учи историјата од учебник, туку од животот. Тие го обликуваа времето, а тој чудесен материјал ги обликуваше нив...

Додека разговаравме повеќе часови за убавото здание на Македонската академија на науките, во канцеларијата на љубезниот Михаил Јанушев, зашто во другите соби беше студено - не го ословував ни со „другар генерал“, ни со „другар народен хероју“, ни „другар академик“... Апостолски е срдечен, природен, едноставен човек. Етикетирањето ќе личеше на вештачко цвеќе во ботаничка градина!

Војникот во академикот се препознава според јасните, прецизни, остри и едноставни реченици. Го прашав: „Каде научивте да зборувате толку добро - комуникативно и јасно?“ Ми одговори дека офицерот кој зборува нејасно може да ја изгуби војната! Апостолски - мајор во старојугословенската и воен и повоен генерал во војската на Тито - не ја изгуби војната!

Сите негови битки беа за дефинитивна (по толку векови!) слобода и самобитност на македонскиот народ.

Додека требаше и додека беше потребен, беше член па командант на Главниот штаб на НОВ и ПОЈ за Македонија, повоен командант на армијата, началник на Високата воена академија, началник на пешадијата на ЈНА... Кога го остави оружјето, Апостолски се посвети на учителката на својот живот - историската наука.

Така, Апостолски денес меѓу старите револуционери е редок историчар, а меѓу историчарите, заради своите слободни и непоколебливи погледи, повторно револуционер!

Имено, Македонија и Македонците сè уште се трн во око на некои луѓе. Во светот кружат нови (и стари) географски карти и фалсификувани теории дека Македонците не се Македонци, па оваа република во рамки на Југославија нема зошто ни да постои. Објавуваме извадоци од подолгиот разговор со Михајло Апостолски, кој меѓу југословенските историчари важи за експерт за таа тема.

Сонот за Санстефанска Бугарија

Старите манипулации за македонската нација продолжуваат и денес, тоа особено го прави источниот сосед. Што е променето? Само формата, зарем не?

Точно. Сега во името на социјализмот се проповеда она што го проповедаше буржоазијата како свое агресивно начело. Не гледам никакви други разлики во односите на Бугарија кон македонскиот, како ни кон српскиот народ.

Впечаток е дека агресивноста кон српскиот народ не се изразува во толку заострена форма како кон македонскиот?

Не би се сложил. Додуша, има поединци кои размислуваат така, но тоа е залажување. Пред две години во Софија излезе книгата „Бугарската народна култура - историско-етнографски расказ“ (1981), во која како бугарска етничка територија на која живеат Бугари, се прикажува цела Македонија, половина Косово, јужна и југоисточна Србија до Белград! Тоа е сосема јасна и отворена територијална претензија. Тука ништо не е прикриено! Меѓу другото, истото може да се види и во една статија, додуша во една пробна енциклопедија, да не наведувам други примери.

Што зборува тоа?

Јасно е како ден: оние кои зборуваат така како да очекуваат некоја друга прилика за да ги реализираат своите концепции.

Врзаните раце на Георги Димитров

Тоа значи дека претензиите не се кон Македонија, туку кон Југославија во целина?

Треба да бидеме начисто со тоа. Таквата политика е насочена кон цела Југославија. Зашто секој обид да се одвои некој дел од Југославија е атак на Југославија, особено зашто тие претензии се насочени кон добар дел од Југославија! Кога нештата се такви денес, којзнае дали утре нема да се прошират таквите апетити.

Во таквите повеќевековни аспирации на бугарската политика кон Македонија има една светла точка: Георги Димитров. Но тој како да е заборавен?

Димитров во голем број свои написи зборуваше дека Македонците се посебна нација. Му укажуваше на бугарскиот народ дека буржоазијата го фрлила во катастрофа токму заради таквата агресивна политика кон Македонија и кон делови од јужна Србија. Но не го слушаа. За време на војната тој беше надвор од Бугарија и кога се врати во Софија наиде на веќе форматиран партиски и државен апарат. А ако човек нема свој штаб, ако не му помагаат сите, тој човек не може да направи ништо. Така е во војската, така е и во политиката. Димитров беше опкружен со луѓе кои уште за време на војната сосема недвосмислено ги изразија своите аспирации кон Македонија.

Истиот тој Отечествен фронт, односно комунистичката партија на Бугарија, во 1941 година се обиде да ја приклучи македонската партиска организација кон Бугарија. Не успеа. Се обидоа да ни ја наметнат својата концепција за востанието. Кога ни тоа не успеа, тогаш кај нас испратија еден делегат. Зошто КПБ не испрати свој делегат и во Грција и во Србија, кога постоеја покраински комитети и во Белград и во Солун и во Скопје, а сите тие територии беа окупирани од страна на Бугарите и сите тие се граничат со Бугарија? Одговорот се подразбира. Тој делегат се обиде да ни ја наметне концепцијата на КПБ за антифашистичкото востание, што значеше да се чека, да не се оди во борба. Се знае што значи и што донесува секое чекање!

Се разбира, Бугарите не се помирија со македонската „непослушност“?

Бидејќи не успеавме да одржиме собрание во 1943 година, Главниот штаб на НОВ и ПОЈ за Македонија објави манифест во кој беше дадена програма за борба и во кој недвосмислено стои дека македонскиот народ се бори заедно со сите народи од Југославија за создавање една рамноправна заедница, значи она што го најави Тито уште во 1941 година. Потоа дојде АВНОЈ. Меѓутоа, Отечествениот фронт во Бугарија веднаш по Манифестот на Главниот штаб на НОВ за Македонија и одлуката на АВНОЈ, објави декларација според која македонскиот народ не смее да се приклучи на никого и дека единствен спас за Македонците е самостојна, обединета Македонија! Во истиот период таа теорија ја лансираше и Адолф Хитлер преку Ванчо Михајлов, а истата теорија преку својата агентура во Истанбул и експозитурата во Солун ја лансираше и југословенската кралска влада! Значи, јасно се гледа дека раководството на КПБ за време на војната во поглед на Македонија беше на исти позиции со големобугарската буржоазија...

Кога се врати Димитров, не можеше да промени ништо?...

Може да се каже така.

Дали во тоа се замешани прстите на Сталин?

Тешко е да се зборува за тоа, зашто не поседуваме документи. Меѓутоа, се знае каква улога во сето тоа одигра познатиот бугарски комунист, но голем националист, Васил Коларов. Неговите текстови беа објавени во Софија во еден том. Околу педесет проценти од тие текстови беа хипернационалистички. Се сеќавам на еден негов текст од 1943 година кој беше емитуван на радиото Христо Ботев. Коларов зборуваше дека Македонија најпосле е ослободена и дека единствено е штета што Македонија ја ослободиле бугарските царски војски! Ете како гледаше Коларов на македонското прашање! Инаку, Коларов играше голема улога во Коминтерната. Тешко е да се утврди колкаво влијание имал на една, друга, трета личност, па и на Сталин, зашто немаме документи. За тоа можам само да размислувам, а не да тврдам...

Нација не се создава со декрет

Дали за Коларов може да се каже дека е родоначалник на новите бугарски претензии кон Македонија и Србија?

Не би рекол родоначалник, туку наследник! Тој само го продолжи она што го започна бугарската буржоазија.

Кои беа главни гласноговорници на таквите претензии после Коларов?

Според моето мислење постојат три главни линии. Првата е бугарското раководство, втората историчарите, а третата таканаречените воени историчари. Сите нив ревносно ги опслужува печатот како пропаганден медиум. Во самото раководство се појавуваат неколку гледишта. Во времето на Информбирото, кога бугарското раководство здушно го поддржуваше Сталин, лансираше теорија дека оваа наша Македонија треба да се присоедини кон Пиринска Македонија! Тоа е правен нонсенс без преседан. Пиринска Македонија не е ни автономна област, а тука е Македонија која е конституирана како држава на македонскиот народ. Постепено, таа линија преминува во една комплетна агресија. Карактеристично е дека тоа бугарско раководство од една страна изразува агресивни намери, без оглед кога и како мисли да ги оствари, а на друга се повикува на соработка, за мир на Балканот. Меѓутоа, како може да се зборува за мир на Балканот кога се негираат народи кои се конституирале и кои со векови воделе борба за сопствена национална еманципација?!

Значи, што е важно тука? Почетокот на линијата е барање за присоединување на Македонија со Бугарија, а продолжение - непризнавање на македонската нација. Тоа е сржта на бугарската политика. Таа теорија со таканаречени научни методи денес ја разработуваат бугарските историчари како што е Христо Христов и други. Тие се обидуваат да докажат дека Македонија е Бугарија, односно дека Македонците се Бугари. Тоа е смешно. Тоа не е историја! Како може некому да се промени нацијата со политикантски декрет? Националното чувство не може да се промени. Човека можеме да го фрлиме на робија, да го малтретираме, да го изложиме на надчовечки маки, но не можеме да му го промениме националното чувство.

Вие зборувате за историја која станала слугинка на политиката, што, се разбира, е неспоиво со постоењето на науката?

На таквиот вид историчари гледам како на државни историчари, кои ѝ се додворуваат на државата заради подобри лични положби. Станува збор за луѓе кои манипулираат со науката, кои се подготвени утре да работат за друг господар. Тоа се несигурни, недоверливи, колебливи личности и за науката и за политиката. Нив ги користи раководството, а тие, пак, го користат раководството. Би рекол дека тоа е заемната спрега која му носи големи политички штети на бугарскиот народ.

Вистинската историја е слободна наука. Предуслов за постоење на науката е таа да биде слободна. Сè останато е манипулација.

Административно избришан народ

Според нашите сознанија во Бугарија има околу 500 000 Македонци. Меѓутоа, сите се „избришани“, сите се водат како Бугари. Како дојде до тоа?

Никој нема точни податоци за бројот на Македонци во Бугарија. Моите сознанија се совпаѓаат со бројката што ја наведовте, сметајќи ги Пиринска Македонија и емиграцијата. А зошто нема податоци? Зашто сите се водат како Бугари! Но, според пописот од 1956 година, кога Македонците можеа слободно да се декларираат, само во Пиринска Македонија имаше 178.862 лица кои се декларирале како Македонци. Според последниот попис во Бугарија нема ниеден Македонец, зашто властите, едноставно, им забранија на луѓето да се декларираат како Македонци. Зошто? Зашто не ги признаваат Македонците како народ. Попишувачите дури не ги ни прашале дали се Македонци или не се, туку однапред, автоматски, сите ги напишале како Бугари. Така по административен пат е избришана голема маса Македонци. Истото го направија и со другите етнички групи, со Ромите и Турците, на пример. Не знам колку успеаја со Турците, но знам дека пред петнаесетина години пристапија кон административна промена на турските имиња. Да речеме, така Мидхат е прекрстен во Димитрија, Асан во Асен итн.

Меѓутоа, има уште едно нешто кое помалку ѝ е познато на нашата поширока јавност. Имено, бугарската политика на индиректен начин придонесе да се испразни и Егејска Македонија, да се намали бројот на Македонците во Егејска Македонија. Во 1923 и 1924 година бугарската буржоазија склучува договори со грчката влада од Егејска Македонија да се иселат „Бугарите“. Грците го искористија тоа и ги собраа Македонците и ги испратија во Бугарија, а Бугарите мило за драго им ги вратија малкуте Грци кои живееја кај нив. Така бугарското раководство и индиректно учествуваше во промената на етничката структура на населението во Егејска Македонија.

Но приказната не завршува тука. Бидејќи грчката буржоазија успеа легално да евакуира еден дел од Егејска Македонија, тогаш со разни притисоци натераа уште толку Македонци да емигрираат.

Кои сè методи се користени при последниот попис во Бугарија. Хроничарите сведочат за притисоци, заплашување?...

Тоа што се прави во Бугарија е слично на оние притисоци кои ги спроведува иредентата на Косово за иселување на Србите, Црногорците и Македонците. Да поедноставам, во Бугарија тоа се прави на следниот начин: без оглед што си Македонец, што си роден таму и таму, откако ќе завршиш училиште, кога ќе се оспособиш за некое занимање тие директно од центарот (таму распоредот на сите кадри е централистички) те испраќаат во северните краишта на Бугарија. А потоа времето го прави своето. Кога младо момче или девојка од Пиринска Македонија ќе заминат на север, таму ќе засноваат свои семејства, а тоа е патот за асимилација. Исто така, во Пиринска Македонија масовно се испраќаат Бугари. На тој мошне перфиден, со јасни намери смислен начин, се врши промена на структурата на населението.

Според тоа, постои можност голем дел од Македонците во Бугарија потполно да се асимилираат?

За жал е така. Мораме да бидеме начисто со тоа. Колку овој процес на асимилација трае подолго, толку повеќе Македонци ќе се асимилираат. Јасно е дека проблемот со бугарското непризнавање на македонската нација е заради Пиринска Македонија.

Понекогаш бугарските раководители знаат да изјават: признаваме дека македонската нација почна да се формира во 1941 година! Се разбира, тоа е комплетна бесмислица. Небаре некоја нација може да се формира со декрет! Имено, нивната теза е дека КПЈ донела одлука да се формира македонска нација! Тоа е смешна, наивна и, би рекол, антимарксистичка теза. КПЈ не ја формираше македонската нација! Каде се револуционерните борби на еден народ низ векот?

Платени фалсификати

За жал, сакале ние или не, таа теза поминува некаде во светот заради моќната бугарска пропаганда!

Да, таа пропаганда е страшно моќна. Се сеќавате дека бугарското раководство закупи еден весник во Индија плаќајќи објавување пропагандистички материјали со антијугословенска содржина. Има многу примери на такви шпекулации и поткупувања.

Во источен Берлин наидов на еден зборник со бугарски документи од Втората светска војна. Го ангажирале и германскиот историчар Калбе како еден од уредувачите на зборникот. Ја отворив книгата на слепо и наидов на фалсификат! Имено, гледам документ кој зборува за баталјонот „Христо Ботев“. Читам и ми се крева косата од запрепастување. Комплетен фалсификат! Веднаш му го кажав тоа на германскиот колега Калбе и му укажав во што се состои фалсификатот. Беше шокиран и ми рече: „Па мене ми покажаа документ!“ Реков дека верувам дека му покажале документ, но фалсификуван. Тој зачудено се прашуваше како тоа е можно. Ете, реков, гледате дека е можно! Многу документи се фалсификувани на тој начин.

Како? Зарем бугарските власти ги одбиваат нашите историчари?

Да. Ако, пак, примат некој истражувач, често не му дозволуваат да работи ни во библиотеките, или ако го пуштат во библиотека, претходно ги отстрануваат сите книги кои содржат нешто за македонското прашање и Македонија. Ако побараат такви книги образложението е лаконско и наивно: некој ја зел книгата, не можеме да ви ја дадеме на увид!

Игри со мемоари

Изразувате сомнеж дека Мемоарите на Цола Драгојчева, позната бугарска револуционерка, се автентични. Врз основа на што?

Стопроцентно сум убеден дека тоа што е објавено како нејзини Мемоари не е автентичен текст. Имено, искористени се некои нејзини сеќавања и врз нивна основа се исконструирани Мемоарите кои одговараат на денешните концепции на големобугарските сфаќања. Не би сакал повеќе да полемизирам за таа жена и за тие Мемоари. Драгојчева е стара и таа живее во општество во кое не може да направи ништо. Сметам дека таа не е ни толку лоша како што се мисли. Дури и кога би сакала да се бори - не може.

Во Бугарија има многу случаи на злоупотреба на сеќавања на некои луѓе. Ќе ви раскажам што му се случи на еден бугарски револуционер кој исто така објави свои Мемоари. Човекот е на висока функција и нема да го именувам заради негова лична безбедност. Кога случајно се сретнав со него ме праша што мислам за неговата книга. Му реков: „Не сакав ништо да пишувам за твоите Мемоари зашто сметам дека не се твои!“ На човекот му се насолзија очите, па ми рече: „другар командант, имаш право. Јас им ја дадов граѓата онака како што ја видов и дожиевав. Редакторите и рецензентите бришеа и допишуваа што сакаа и како сакаа. Кога излезе текстот не го препознав.“ Човекот за кој ви зборувам беше партизан во Југославија.

Кога станува збор за Цола Драгојчева, да додадам и дека нејзините Мемоари не одговараат на нејзиниот стил, ни на јазикот, ни на начинот на размислување.

Дали ја познававте лично? За каква личност се работи?

Со Цола се запознав на 11 октомври 1944 година. Бугарското раководство мене и на Светозар Вукмановиќ Темпо ни порача дека на разговор нè повикува маршалот Толбухин. Во тоа време се случуваа чудни нешта. Ја изгубивме врската со нашиот Врховен штаб - дали тоа беше коинциденција или нешто друго, не знам со сигурност. Значи, генералот Копчев, член на ЦК КПБ, доаѓа кај нас и ни вели дека Толбухин нè повикува мене и Темпо на разговор во врска со понатамошниот развој на воените содејства. Рековме дека не можеме без одобрение на Маршалот Тито. Копчев рече дека Тито нема радио-врска со нас, но дека Толбухин воспоставил врска и добил согласност од Тито. Тоа беше голема измама! Но кој можеше тогаш да се сомнева во тоа, да се сомнева во Толбухин?!

Кога дојдовме во Софија не нè одведоа кај Толбухин, зашто тој не нè ни повикал, туку директно во ЦК КПБ. Таму ја доживеавме следната сцена. Бидејќи Цола беше дежурна, таа нè пречека. Веднаш преку телефон ги повика сите членови на ЦК КПБ. Како што доаѓаа членовите, таа нè претставуваше. За Темпо вели: „Ова е Темпо, генерал на Тито“. Ме претставува мене: „Ова е нашиот генерал Апостолски!“ Темпо и јас се погледнавме, помисливме - лапсус. Но тоа се повтори и при следното претставување! Темпо на Тито, јас нивен генерал! Јас исто така сум генерал на Тито како и Темпо!“ Таа почна да се извинува: „Извини, те молам, тоа го реков, вака, од симпатии...“ Главно, таа многу се извинуваше. Тешко дека некој член на ЦК КПБ би го направил тоа. Не би се извинувал!

Како да се бориме против прекројувањата и фалсификувањата на историјата?

Мислам дека единствен начин е ние да ја разработуваме нашата историја што потемелно, што пообјективно, но во таквата разработка на историјата да се вклучат сите народи и етнички групи, тоа да биде единствена историја на југословенските народи.

Балкански недоразбирања

Дали е можен вистински мир на Балканот во ситуација кога се повредува легитимитетот на некои народи и етнички групи?

Тоа е неспоиво. Политиката мора да биде согласна во зборовите и акциите. Не може на зборови да се биде за мир, а во праксата да се поткопува нечиј национален идентитет. Сè додека на Балканот не им се признаваат правата на сите етнички групи, народите и да не ги споменувам, нема да има вистински мир. А денес, на Балканот имаме непризнавање на македонската нација од раководството на Бугарија и Грција. Албанија да не ја споменувам. Се знае каква агресивна политика води Енвер Хоџа. Во такви услови идејата за мир е нестабилна.

Дали постојат разлики во третманот на Македонците помеѓу Бугарите и Грците?

Во Грција нештата се извесно поинакви. Комунистичката партија на Грција долг временски период беше на позиции да се создаде обединета Македонија. Ја прифаќаа линијата која ја лансираше Коминтерната преку Балканската комунистичка федерација. Потоа КП на Грција донекаде го промени ставот заговарајќи дека на Македонците треба да им се даде автономија, а не да се создаде обединета Македонија. Меѓутоа, за време на Втората светска војна ние сме во Грција. И покрај многуте тешкотии, успеавме да дојдеме до заеднички решенија така што во рамки на ЕЛАС беа формирани македонски единици. Потоа, за време на граѓанската војна во Грција, Македонците ги имаа сите права. Но, и тоа траеше кратко. Македонците од Грција прво ги „избриша“ буржоаската влада, а на тој план ништо не успеа да промени ни сегашната, социјалистичка влада на Папандреу. Според нив, Македонците се Грци - Славофони, односно Грци кои зборуваат словенски јазик! Таквото антимарксистичко толкување на нацијата е потполно неодржливо. Не постои народ кој зборува два мајчини јазици. Јазикот е едно од важните обележја на нацијата. Ако некој зборува словенски јазик, не може да биде Грк!

Колку Македонци во Грција се национално обесправени на тој начин?

И тоа е тешко да се утврди. Имено, во Грција пописот на населението сè уште се врши според религиска, а не според национална припадност. Според тоа, бидејќи Македонците, како и Грците, се со православна вера, многу е тешко егзактно да се утврди составот на населението според националноста. Грците тврдат дека нема повеќе од 100.000 „Славофони“, меѓутоа, ние сметаме дека во Грција живеат околу 300.000 Македонци.

Како ја гледате одлуката на владата на Папандреу за забрана за студирање на Грците на Скопскиот универзитет?

Тоа е чудна и апсурдна одлука. Од една страна, Грција ја признава Југославија, а од друга забранува студирање исклучиво и единствено на Скопскиот универзитет. Всушност, на тој начин грчката политика си ги врзува сопствените раце во дипломатските односи со Југославија. Зашто, и СР Македонија, рамноправно со другите републики, ја сочинува Југославија. Оној што не ја признава Македонија, не ја признава ни Југославија, ни нејзиниот Устав. Мислам дека тоа е потег кој, благо речено, е непромислен од страна на некои грчки бирократски органи на власта. Тие кога тогаш ќе мораат да ја повлечат таа одлука доколку навистина сакаат добрососедски односи со нас. Со такви и слични преседани соработката помеѓу двете земји е тешко одржлива. А бидејќи Грција и Југославија се упатени една на друга, таквата дискриминаторска одлука мора да падне што побрзо.

Факт е дека Папандреу се декларираше како социјалист, но мислам дека тој не е во можност брзо да направи многу додека не ја разбие полковничката реакција која егзистира кај нив со децении. Додуша, полковниците се соборени, но тие имаат длабоки корени, многу истомисленици, па сè додека тие нешта не се расчистат внатре во Грција ние не можеме да очекуваме некои подобри и попосакувани меѓудржавни односи и во тие рамки адекватен третман на македонскиот народ. Тоа е моето гледиште. Значи, сè додека извесни стари реакционерни офицери се во грчката полиција, политиката и армијата со своите стари и реакционерни светогледи, дотогаш грчката влада нема да биде во можност да направи нешто повеќе на планот на добрососедската соработка. Ете, пред неколку месеци повеќе грчки реакционерни весници водеа антимакедонска кампања.

Како човек кој има големо војничко искуство од војната и по неа, дали се плашите од воен пожар на овие простори?

Мислам дека тука, на Балканот, не може да дојде до локална војна. Балканот е такво подрачје на кое би било тешко да се одржи и контролира локална војна. А ако дојде до Трета светска војна, ние сигурно не би биле поштедени, без оглед на сите овие конференции за мир, соработка и разоружување. Сепак, ги поздравувам таквите конференции и покрај контрадикторностите на зборовите и делата, зашто на конференциите државите барем воспоставуваат контакти.

За македонската црква

Се зборува дека црквата во Македонија играла и одиграла крупна улога во зачувувањето на националниот идентитет на Македонците низ вековите ропство?...

Можеме да кажеме дека православното свештенство во Македонија е на линијата на нашиот развој. Македонскиот свештеник секогаш бил поврзан со „папочна врвка“ за народот. Тој ги заземал најниските места во црковната хиерархија. Владики, епископи, архиепископи итн., секогаш биле Грци, Бугари, или во периодот помеѓу двете светски војни и Срби. Карактеристично е што ние за време на Втората светска војна во Македонија немаме свештеник кој соработувал со бугарскиот окупатор. Дури имаме една мошне интересна појава: на 4 октомви 1943 е одржан Собор на свештеници, на кој од ослободените и окупираните територии дојдоа свештеници и донесоа неколку мошне карактеристични одлуки. Првата: дека православното свештенство се става на располагање на Главниот штаб на НОВ и ПО на Македонија, втората: во црквите за време на богослужбата да не се споменува ниеден владејач, ниеден владика (што е алудирање на автокефалноста на македонската црква), и, трето: во сите цркви администрацијата да се води на македонски јазик...

Мислењата во врска со осамостојувањето на Македонската православна црква се поделени: некои велат дека тоа требало да се уреди и претходно, додека други остро го критикуваат нејзиното одвојување од Српската православна црква?

Колку луѓе, толку чуда! Дали требало претходно? Дозволете да се пошегувам: ако тоа се случеше по војната, можеби во Македонија, како во Србија, дел од свештенството ќе беше на страната на домашните предавници и окупатори! Во секој случај, бидејќи сме федерација, бидејќи прокламиравме и апсолутно ја спроведуваме на дело рамноправноста, можеби и претходно можеше да се најде еден полесен и побезболен пат за осамостојување на Македонската црква. Меѓутоа, ова што го прави Патријаршијата во Белград мислам дека не е во корист на Југославија, сакам да кажам дека тоа е антијугословенско. Нека ми извинат сите свештеници од висок ранг, но сметам дека оние со такво мислење за македонската црква се многу, многу слаби Југословени и дека се ставаат во служба на оние кои сонуваат за дезинтеграција на Југославија.

Мислите на анатемисувањето на новосоздадената Македонска православна црква?

Да, и оценувам дека тоа не е во ред. Кога ќе создадеме некаков сојуз на ниво на Федерацијата, тогаш е сосема природно во сите републики да се формираат негови асоцијации, односно здруженија. А зошто и религијата која држи значителен дел од масите не би се организирала на тој принцип, кој е важечки кај нас. Затоа е неприфатливо тоа што Српската патријаршија не ја признава Македонската црква. Наместо да ја анатемисува, ќе беше многу подобро СПЦ да беше фактор во осамостојувањето на Македонската црква зашто на тој начин ќе покажеше почит за вековната борба на македонското свештенство за автономност, слобода и идентитет на македонскиот народ...