Налик на предвидлива средновековна алегорија: морализирањето во филмот Мени

19.01.2023 11:42
Налик на предвидлива средновековна алегорија: морализирањето во филмот Мени

Во еден свој текст, Џ. Орвел го нарекува Р. Киплинг „добар лош поет“. Не станува збор за некаква намерна контрадикторност, ниту за тоа да се сведат гледиштата на една симплифицирана дихотомија добар-лош. Имено, на кратко, според Орвел, Киплинг е лош поет, односно неговата поезија е проблематична од идеолошки, но и од уметнички аспект – кои се взаемно поврзани – затоа што уметникот не се извлекува од доминантните ставови на своето време и не нуди поинаква перцепција. Добар поет е затоа што одлично го знае поетскиот занает и ефективно ги користи стилските фигури за да произведе хармонични песни во однос на звуци и слики и, со тоа, да остави впечаток врз читателите.

Некако вака би можел да се опише и филмот Мени. Одлична глума, одлична режија, одлично познавање на филмскиот занает, успешно задржување на вниманието. Што е уште пострашно, со оглед на идеите што имплицитно се провлекуваат низ него. Што е проблематично во идеите на овој филм? Би рекла: сè.

На еден остров доаѓа група богати луѓе да ги испроба специјалитетите на светски познати готвач и неговиот тим. Тоа е приказната; останатото е морализирање и манипулација.

Сите ликови имаат некаков „грев“, според перцепцијата на оној што одлучува за нивната судбина – во овој случај, тоа е главниот готвач. Може да изгледа како филмот да се занимава со социјална правда зашто на почетокот се чини дека ликовите се направени да бидат антипатични поради тоа што се богати – но, излегува дека не е така – и самиот готвач е богат (на располагање ги има сите ресурси што му требаат), така што нема легитимитет да ги обвинува за тоа. Не, туку „гревот“ им е – и тука филмот е бескрајно здодевен и неинвентивен со повторување на повеќевековните гледишта: една била арогантна, друга крадела од шефот, трет имал љубовница, четврт пиел, петти бил глупав. Со еден збор, средновековна алегорија со персонификација на она што традиционално се смета за „гревови“. Заклучокот на готвачот (богот, одлучувачот на судбини) е дека неговите гости заслужуваат да умрат. Егзекуција по кратка постапка – без суд, без потрага по мотиви, без земање предвид на околности. Така решил главниот готвач, и тоа треба да го восприеми публиката.

Филмот сака да претстави дека не го наметнува таквото гледиште, со тоа што навидум го проблематизира главниот готвач како екстремен, полуден, авторитарен диктатор. Но, без да сака или без да забележи – тука е релевантна констатацијата на Орвел дека уметникот (овде, сценаристот, режисерот...) не се извлекува од доминантните ставови на своето време и не нуди поинаква перцепција – филмот го прави готвачот да биде поимпресивен од другите ликови, повпечатлив за публиката – тој, за разлика од другите, е барем доминантен, решителен, бестрашен, со што ја намалува вредноста на испаничените богаташи. И така, имплицитно, публиката е наведена да сфати дека тие ја заслужуваат казната што ја добиваат. Не постои преиспитување на поимот грев. Не постои истражување на импликациите од авторитарното владеење на готвачот, чиј цел тим послушно го следи во сите злосторства без да го преиспита. Не постои истражување на тоа како би се намалила неговата моќ без верната војска. А не постои затоа што целта на филмот е друга и таквото истражување само би го расипало впечатокот на доминантната идеја – вниманието на публиката да се задржи низ возбудлив трилер, во чија позадина „грешниците“ го добиваат она што го заслужиле.

Уште полошо, на крај се прави сериозна манипулација со публиката. Во текот на целиот филм, се издвојува еден лик, оној на Марго, која, за разлика од другите, е таму по грешка, и е единствена која нема „грев“ (дефинирано според готвачот). Во согласност со тоа, не е импресионирана од мајсториите на главниот готвач и е единствена која е критички настроена кон него. И ако може да се очекува дека еден таков лик би се издвоил од другите по својата самостојност, филмот тука прави еден невидлив-на-површината пресврт: одеднаш Марго треба да се здобие со одобрувањето на говачот за да може да ја избегне смртта. Навидум, таа него го манипулира за да биде пуштена, ја користи неговата слабост во своја полза, и со тоа станува допадлива на публиката. А всушност, она што не е лесно видливо, е тоа што самата идеја дека мора да го импресионира диктаторот го уништува целиот интегритет што претходно се гради за нејзиниот лик.

На крајот се дозволува Марго, најразумниот лик со кој треба да се поврзе публиката, да избега, со што се создава конечната пресуда на филмот: победила правдата, секој го добил заслуженото, сè е како што треба. Да завршеше и со нејзината смрт, филмот можеби сериозно ќе покренеше прашања, како: што може да направи еден авторитарен диктатор со слепо послушен тим?; до каква корупција може да доведе наталожување на богатство кај мал број луѓе?; кои однесувања општо се сметаат за неетички, а кои се навистина неетички според последиците врз другите, односно како доаѓа до неправди во кои страдаат сите? Вака, како што заврши, ништо не е како што треба, само сè е во согласност со хипокризијата на она што филмот го презема и претставува како морални норми, криејќи го притоа авторитарниот режим зад превезот на некаква правда.