Усна хармоника

20.03.2023 10:47
Усна хармоника

 „Со себе ги беа донеле само најпотребните нешта, но, секој од нив, иако беше свесен дека никогаш веќе нема да се вратат, со себе ги беше понел клучевите од куќата“ (Времето на козите, стр.11)

Бевме апатриди од исти географски простори чии граници во кои не можевме да се збереме можеби беа она што не зближуваше. Се чувствувавме бездомници и прогонети. Со изгубен поглед по кој трагавме. Овде, во бескрајот на времето, освен совршената самотија ништо друго не постоеше.

Имаше возови што ги транспортираа преселниците. Вратите на вагоните ги беа оставиле отворени. Имаше луѓе кои од отворените врати и прозорци на вагоните за последен пат ги гледаа оние што ги оставаа зад себе и многумина од нив, мислејќи на тие погледи што ќе исчезнат, брзаа во своето сеќавање да го втиснат секој детал. На лицата им се читаше неизвесноста на заминувањето кон непознатото на патот зацртан од железничката пруга. Некој од нив ги тресеше снегулките паднати врз распараното палто, други пак со години наталожената прашина. Нечија рака висеше од прозорот и неконтролирано се клатеше натаму наваму. Очигледно дека некои други беа останале позади. Некои што ги беа отпоздравиле со мавтање на раката. Имаше кројачи чиј единствен капитал беше нивната Сингер машина. Таму кај што одеа ги носеа и своите машини и одбиваа секому да му ја шијат истата облека. Имаше и такви што виткаа цигари и догорчињата ги фрлаа низ прозорот. Згора на тоа не беше мал нивниот број. Луѓето што гледаа од далеку можеа да помислат дека снегот гори. Бидејќи догорчињата продолжуваа да чадат онаму каде што беа фрлани. Тутунот за нив беше она што го одгледуваа и што ги одржуваше во живот. Земјата пак она што беше изгубено. Едно пет-шест годишно дете одвреме-навреме ја влечеше мајка си за здолништето. Детето имаше една усна хармоника. Кога пристигна на граничниот премин возот подзастана. Наеднаш хармониката падна од рацете на детето и се стркала врз замрзнатата земја сè додека не удри во еден од десетиците луѓе што стоеја со куфери в рака без да покажуваат никаков знак на живот. Мајката се слезе од возот со надеж дека на детето ќе му го донесе единствениот спомен од татко му. Слезе како некој што веќе немаше што да изгуби, како некој што веќе немаше сили зад себе да остави било што. Паѓајќи и станувајќи едвај се обиде да напредува. Жената ја зеде хармониката и се врати во возот обидувајќи се да не погледнува во застрашувачката слика од смрзнати луѓе. Жената се врати во возот како во својот дом. Меѓу доживувања одбележани со граница. Впрочем, смртта е растителниот покрив на границите. Тие што продолжуваат да живеат оставајќи зад себе еден цел живот првин умираат на граница.

Да, имаше граници. Граници што нè спречуваа да се вратиме дома, во самите себе. Имаше животни што талкаа на границата и слободно можеа да ја преминат. И луѓе имаше на границата. Имаше и такви што живееја на границата на сопствената човечност. За да ги одбранат границите зацртани од страна на моќните ги убиваа или прогонуваа мештаните. Сега веќе без татковина мештаните се беа наредиле на границата за последен пат да ги поздрават своите умрени, спомените и изгубените човечки доблести. Како ритуал. Како проклетство. За овие тука, времето за секогаш беше застанало, а спомените беа целосно заматени.

Така бев напишала тој ден. На патот што водеше во минатото. Обидувајќи се да ги потслушнувам, топотењето на дедовиот пајтон и звуците од татковата усна хармоника. Додека искрите од потковиците што некогаш се ширеа наоколу се претвораа во голем пожар во моите од солзи заматени очи. Тоа беа големи пожари што никој не ги беше видел ниту слушнал за нив... Триејќи ги, очите уште повеќе ми горат. Сега наместо портокаловиот куфер го имам ранецот. А јас пак, не сум турист, не сум патописец, патник, туку мештанин, овдешна. Со руси коси и очи со боја на леска. Со моите инверзни реченици. Со осаменоста на туѓинец. Со моите умрени. Во мојата чанта, две црно-бели фотографии. На првата само татко ми. На свои четири години. Со стари чевли и намуртени веѓи. Во дворот на нивната куќа во Скопје. Дворната врата е во дворот на едната од двете соседни куќи. Во дворот на родната куќа. Со вознемирен поглед кој како да ја насетува тежината на идните денови. На другата со семејството. Сите лица се насмевнати. Пред куќата, можеби единствената фотографија каде што се сите заедно. Последна среќна фотографија каде што се заедно тие што заминаа и тие што останаа.

Сепак во градот влегувам како туѓинка. Без идентитет. Со мојот пасош. Во себе си велам, треба да одам кај некој антиквар. Да одам и да му ги продадам спомените. Дури и моите записи, усната хармоника на татко ми. Џебниот часовник на дедо ми кој одамна застанал. Дури и Сингер машината за шиење на баба ми е сè уште во куќата. Куќа? Но, која куќа? Дали ќе ја најдам таа куќа со градина која во детските очи на татко ми стануваше огромна? Да речеме дека ќе ја најдам, но дали повторно ќе можам да влезам низ таа порта? Просторот пред и зад портата. Една педа растојание што се отвора кон изгубеното минато. И таа ветва машина чии петносани од рѓа железни делови со денови се обидувам да ги обојам верно на ориганалот. Баба ми беше шнајдерка. Како и мајка ми. Таа машина не ја продавам. На неа се на баба ми рацете, на неа се на баба ми очите. Во нејзиниот звук има балканска мелодија. Во нејзе има испреплетени конци на времето. И во мачни времиња таа секогаш постои. Постои. Постои. Постои. Тегобно. Постои. Тегобно. Како и реката Вардар што отсекогаш постои, како вечен сведок на тегобните времиња.

Без да им обрнувам внимание на невестата и младоженецот коишто се фотографираа, на човекот кој со мајсторство ги танцуваше куклите, на кучето што со својот лаеж како да ме потсетуваше дека сум туѓинка, следејќи ја мелодијата што ја слушнав, продолжувам кон Камениот мост. Едно дете кое ја влече мајка си за здолништето. Во раката држи усна хармоника. На себе има елек шиен по мерка. Со ветвите обувки се обидува да ги следи чекорите на мајка си. Жената на своите плеќи го носи тешкото бреме на тегобните денови. Јас се насмевнувам. Толку се блиску што можат да ми ја забележат насмевката на лицето, а толку далеку што со испружената рака не можам да ги допрам. Штом ме виде лицето на детето се разведрува. Додека намуртените веѓи му се исправаат. Со раката ми одмавнува од минатото. Кон иднината. Потоа, го врти лицето кон реката Вардар која продолжува бучно да тече пркосејќи им на толку многуте изгубени нешта. И продолжува да свири со својата усна хармоника. Ги следам неговите погледи. „Значи дојде...“ ми вели реката што тече кон моето срце и ме прегрнува како од мене да ја истресува со години наталожената прашина. Се чувствувам како малку уморена птица преселница која од далечни краишта се вратила во своето гнездо.

Превод од турски: Мехмед Јонус

***

Сема Ватансевер, книжевна критичарка и авторка родена 1996 година, живее и работи во Истанбул, Република Турција. Дипломира со најдобар успех на Факултетот за Турски јазик и литература при Универзитетот Меденијет во Истанбул. Во јули 2022 ги заврши постдипломските студии по научната програма Новата турска книжевност на Институтот за истражувања по туркологија на Универзитетот Мармара. во месец јули 2022 година. Со највисока оценка го одбрани магистерскиот труд со наслов „Соодносот на формата на романот Исклучените со романите Улис, Степски Волк, Тивок Огин и Вистинскиот живот на Себастиан Најт во контекст на интертекстуалноста“ (“Tutunamayanlar Romanının Metinlerarasılık Bağlamında Ulysses, Bozkırkurdu, Solgun Ateş ve Sebastian Knight’ın Gerçek Yaşamı Romanlarıyla Biçimsel İlişkisi”). Истражувањата за магистерскиот труд и пишувањето на истиот ги реализира во текот на шест месечен престој (Октомври 2021-Април 2022) на магистерската програма при Одделот за Туркологија на Универзитетот во Хамбург, Германија. Сега е докторанд на Факултетот за Турски јазик и литература при Универзитетот Меденијет во Истанбул. Покрај трудовите објавени во академските списанија, објавувала раскази, осврти и критики во разни списанија како K24, 5Harfliler, Türk Edebiyatı, Kafkaokur ve Edebiyatist . Своите критички осврти продолжува да ги објавува на платформата К24. Уредничка е во независниот книжевен сајт https://www.kritikbu.com/.