Социјален модел на инвалидноста

28.04.2023 03:17

Вовед

Последниве три децении во многу земји во светот лицата со попреченост и нивните сојузници се организираа за да се борат против нивното угнетување и исклучување. (Дридгер, 1989; Кембел и Оливер, 1996; Чарлтон, 1998). Клуч на оваа борба беше преиспитувањето на премногу медицинскиот и индивидуалистички приказ на инвалидноста. Иако низ историјата проблемите на лицата со попреченост биле прикажувани како божествена казна, карма или морален неуспех, а во добата на просветителството како биолошки дефицит, инвалидското движење го пренасочи вниманието кон општественото угнетување, културниот дискурс и бариерите во опкружувањето.

Глобалната политика за правата на лицата со инвалидитет и деинституционализацијата иницираа социјални толкувања на инвалидноста. Во Северна Америка овие толкувања вообичаено беа врамени со употребата на терминологијата на малцинските групи и граѓанските права (Хан, 1988). Во нордиските земји доминантен концепт беше релацискиот модел (Густавсон и други, 2005). Во многу земји идејата за нормализација и вреднување на улогите во општеството е инспиративна, особено меѓу оние кои работат со луѓе со потешкотии во учењето (Волфенсбургер, 1972). Во Британија социјалниот модел на инвалидноста ја изнедри структурната анализа на социјалната исклученост на лицата со попреченост (Хаслер, 1993). Социјалниот модел произлезе од интелектуалните и политичките дискусии на Унијата на физички ослабените против сегрегацијата (Union of Physically Impaired Against Segregation, UPIAS). Оваа мрежа се создаде откако Пол Хант, поранешен корисник во домот Ли Корт Чешир, во 1971 година пишуваше во Гардијан со предлог да се направи корисничка група на лица со попреченост кои живеат во институции. Во формирањето на организацијата и развивањето на идеологијата Хант блиско соработуваше со Вик Финкелстин, јужноафрикански психолог, кој дошол во Британија во 1968 година, откако бил протеран од Јужноафриканската република заради своите активности насочени против апартхејдот. УПИАС беше мала, екстремна група на лица со попреченост, кои беа следбеници на марксизмот, а противници на либералните и рерформистичките кампањи на мејнстрим организациите на лицата со инвалидитет како што се Групата за остварување на правото на инвалиднина (Disablement Income Group) и Алијансата на лицата со инвалидитет (Disability Alliance). Во склад со нивната прокламирана политика (која е усвоена во декември 1974 година), целта на УПИАС беше наместо сегрегациски објекти да се создадат можности за лицата со оштетувања за целосно да учествуваат во општеството, да живеат самостојно, да имаат работа и целосна контрола над сопствениот живот. Во прокламираната политика на организацијата лицата со попреченост се дефинирани како угнетувана група и истакнати се пречките со кои се соочуваат:

Изолирани сме и исклучени преку пречките како што се скалите, неадекватниот јавен и личен превоз, несоодветното домување, крутите правила за работа во фабриките и канцелариите и недостатокот на современи помагала и опрема. (Цели на УПИАС, параграф 1)

Дури ни во Британија социјалниот модел на инвалидноста не беше единствена политичка идеологија достапна на првата генерација активисти (Кембел и Оливер, 1996). Се појавија и други активистички групи на чело со лица со попреченост, вклучувајќи ја Одлободителната мрежа на лицата со инвалидитет. Во нацртот на нивната политика за ослободување, објавена 1981 година, се тврдеше дека основата за социјалните поделби во општеството е економска, а поделбите се поткрепени со психолошко убедување во постоење инхерентна супериорност или инфериорност. Суштински, Ослободителната мрежа тврдеше дека лицата со инвалидитет, за разлика од другите групи, се соочуваат со проблеми кои им се својствени заради нивниот инвалидитет. Нивната стратегија за ослободување опфаќаше: развивање врски со други лица со попреченост и создавање инклузивна заедница на лица со инвалидитет за заемна поддршка; истражување на социјалната условеност и позитивна свест за себеси; укинување на секаква сегрегација; барање за контрола над претставувањето во медиумите; развивање праведна економска политика; поттикнување на формирање групи на лица со инвалидитет. Меѓутоа, УПИАС беше доминантна организација и таа го даде тонот за понатамошниот развој на британското инвалидско движење и студиите по инвалидност во Британија. Додека Мрежата за ослободување беше отворена за дијалог, инклузија и феминизам, кај УПИАС доминираа машкиот принцип, непопустливоста и одлучноста. Британскиот совет на организации на лица со инвалидитет, основан 1981 година како коалиција на групи на чие чело се лица со инвалидитет, го усвои пристапот на инвалидноста на УПИАС. Вик Финкелстин и останатите делегати во Советот, на првиот конгрес на лицата со инвалидитет во Сингапур, подоцна истата година, се залагаа нивните дефиниции за инвалидноста да бидат усвоени на глобално ниво (Driedger, 1989). Во исто време, Вик Финкелстин, Џон Свејн и останатите од Отворениот универзитет работеа на отворање академски курс кој би ја промовирал и развивал политиката на инвалидноста (Финкелстин, 1998). На тимот му се придружи Мајк Оливер, кој брзо го усвои структурниот пристап во разбирањето на инвалидноста и во 1983 година го создаде поимот „социјален модел на инвалидноста“.

Што е социјален модел на инвалидноста?

Додека првата Изјава на УПИАС за целите зборуваше за социјалните проблеми како за дополнителен товар со кој се соочуваат лицата со попреченост, документот за дискусија за Основните принципи на инвалидноста, бележејќи ги несогласувањата со реформистичкиот Сојуз за лицата со инвалидитет, отиде чекор понатаму:

Според нашето мислење луѓето со физички оштетувања се оневозможени од општетсвото. Инвалидноста е нешто што се наметнува над нашите оштетувања, непотребно сме изолирани и исклучени од целосно учество во општеството. Заради тоа лицата со попреченост се угнетена група во општеството. (УПИАС, 1975)

Ова, како и понатамошниот развој на ставовите на УПИАС се клучни елементи на социјалниот модел: правење разлика помеѓу инвалидитетот (социјалната исклученост) и оштетувањето (физичкото ограничување) и тврдењето дека лицата со инвалидитет се угнетена група. Сега, инвалидноста е дефинирана, не во смисла на функционалност, туку како недостаток или органичување на активностите кои произлегуваат од современата организација на општеството која во мала мера посветува внимание или воопшто не посветува внимание на луѓето кои имаат телесни оштетувања и на тој начин ги исклучува од учество во главните општествени активности. (УПИАС, 1975)

Самата редефиниција на инвалидноста на британскиот модел се издвојува од сите останати општествено-политички пристапи на инвалидноста, но во неа истовремено се кријат и предностите и недостатоците на социјалниот модел на инвалидноста. Клучот за сфаќање на социјалниот модел го сочинуваат низа дихотомии:

1. Оштетувањето треба да се разликува од инвалидитетот. Оштетувањето е индивидуално и приватно, инвалидитетот е работа на општествената структура и јавноста. Додека лекарите и професиите блиски до медицината тежнеат да го поправат оштетувањето, реален приоритет е прифаќањето на оштетувањата и отстранување на инвалидитетот. Тука постои аналогија со феминизмот и разликувањето на биолошкиот пол (машки и женски) и социјалниот род (маскулино или феминизирано) (Оукли, 1972). Како и родот, и инвалидноста е културолошки и историски специфичен феномен, а не универзална и непроменлива суштина.

2. Социјалниот модел се разликува од медицинскиот или индивидуалниот модел. Додека првиот го дефинира инвалидитетот на општествена творба – односот помеѓу лицата со оштетувања и попречувачкото општество – вториот го дефинира инвалидитетот како индивидуален недостаток. Мајк Оливер пишува:

Моделите се начини за реализирање на идеите во практиката. Идејата која го поддржува индивидуалниот модел е идеја на лична трагедија, додека идејата која го поддржува социјалниот модел е идеја за ограничување однадвор. (Оливер, 2004, 19) Концептот на медицинскиот модел е содржан во терминот „лица со инвалидитет“ и во пристапите кои тежнеат да ги пребројат лицата со оштетувања или сложените проблеми на лицата со попреченост да ги сведат на прашања на медицинска превенција, излекување или рехабилитација. Концептот на социјалниот модел наложува отстранување на бариерите, антидискриминациско законодавство, самостоен живот и други одговори на угнетувањето од страна на општеството. Од перспектива на правата на лицата со инвалидитет, пристапите на социјалниот модел се прогресивни, а пристапите на медицинскиот модел – реакционерни.

3. Се прави разлика помеѓу попречени и непопречени лица. Попречените се угнетувана група и често непопречените лица и нивните организации – како професионалците и добротворните организации – се тие кои го предизвикуваат угнетувањето или придонесуваат за истото. Граѓанските права, а не добродушноста или сожалувањето, се начин преку кој треба да се реши проблемот со инвалидноста. Организациите и службите на чело со попречени лица пружаат најсоодветни решенија. Истражувањето кое се однесува на лицата со попреченост, а пожелно е тие и да го спроведувааат, пружа најдобри согледувања. Во Британија, подолго од десет години трае дискусијата за вредноста и применливоста на социјалниот модел (Морис, 1991; Кроу, 1992; Френч, 1993; Вилијамс, 1999; Шекспир и Вотсон, 2002). Како одговор на критиките, академиците и активистите тврдат дека социјалниот модел е погрешно сфатен, погрешно применет или дури погрешно посматран како општествена теорија. Многумина водечки заговарачи на пристапот на социјалниот модел тврдат дека основните согледувања кои ги разви УПИАС во седумдесеттите и потоа, три децении потоа, се прецизни и валидни.

Предности на социјалниот модел

Како што се покажа на меѓународно ниво, активизмот во областа на инвалидноста и граѓанските права е можен без усвојување на идеологијата на социјалиниот модел. Сепак, британскиот социјален модел веројатно е најмоќниот облик кој постои меѓу социјалните пристапи на инвалидноста. Социјалниот модел е едноставен, впечатлив и ефикасен, што е клучно за политичките слогани или идеологијата. Предностите на социјалниот модел се прикажани во три главни области.

Прво, социјалниот модел наречен „големата идеја“ на британското движење за инвалидноста (Хаслер, 1993), е политички ефикасен во изградбата на општествено движење на лицата со попреченост. Лесно е да се објасни и разбере и од него да се создаде јасна агенда за општествени промени. Социјалниот модел на непосреден начин прави разлика помеѓу сојузникот и непријателот. Во својата суштина се сведува на терминологијата која ја користат луѓето: терминот „луѓе со попреченост“ го најавува пристапот на социјалниот модел, додека терминот „лица со инвалидитет“ се поврзува со вообичаениот пристап.

Второ, преку препознавањето на општествените бариери кои треба да се отстранат, моделот е ефикасен инструмент во ослободувањето на лицата со попреченост. Мајкл Оливер тврди дека социјалниот модел е „практична алатка, а не теорија, идеја или концепт“ (2004, 30). Социјалниот модел покажува дека проблемите со кои се соочуваат лицата со попреченост се резултат на општественото угнетување и исклученоста, а не нивен индивидуален дефицит. Тоа му наметнува морална одговорност на општеството да ги отстрани наметнатите оптоварувања и на овие лица да им овозможи да учествуваат во општеството. Во Британија преговарачите ја користеа филозофијата на социјалниот модел за да им дадат називи на разните облици дискриминација на кои беа изложени луѓето со попречувања (Барнс, 1991) и овие докази ги користеа како аргумент кој во 1995 година доведе до Законот за дискриминација на лицата со инвалидитет. Следната деценија, услугите, зградите и јавниот превоз мораа да бидат пристапни за лицата со попреченост, а повеќето статутарни и волонтерски организации го усвоија пристапот на социјалниот модел.

Трето, во психолошка смисла социјалниот модел е ефикасен кога се работи за јакнење на самопочитта кај лицата со попреченост и градење колективен идентитет во позитивна смисла. Во традиционалните претставувања на инвалидноста луѓето со оштетувања имаа чувство дека се виновни за нешто. Со употребата на терминот „инвалид“ (неисправен) се засилува чувството на личен дефицит и неуспех. Фокусот е на поединецот и на ограничувањата кои потекнуваат од телото и мозокот. Недостатокот на самопочит и самодоверба се главна пречка за лицата со попреченост кои учествуваат во сите сфери на општеството. Социјалниот модел има моќ да ја промени перцепцијата на лицата со попреченост. Проблемот на инвалидноста е преместен од поединецот на пречките и ставовите кои попречуваат. Не треба да се обвинува лицето со попреченост, туку општеството. Личноста не мора да се менува, но општеството мора. Наместо да чувствува самосожалување, лицето со попреченост може да почувствува бес и гордост.

Недостатоци на социјалниот модел

Едноставноста која е обележје на социјалниот модел воедно е и негов фатален недостаток. Предностите на социјалниот модел, посматрани од аспект на слоганот и политичката идеологија се и негови недостатоци, посматрано од аспект на академскиот приказ на инвалидноста. Друг проблем е партикуларноста на движењето бидејќи е зачнато од мала група активисти од кои повеќето имале повреда на 'рбетот или други телесни оштетувања и кои по правило биле хетеросексуални мажи со бела кожа. Ако УПИАС ги опфател луѓето со потешкотии во учењето, луѓето со ментални здравствени проблеми или посложени физички оштетувања или ако имал повеќе претставници со различни искуства, инвалидноста би била сфатена во поширока смисла. Меѓу слабостите на социјалниот модел се:

1. Непрепознавање на оштетувањата како важен аспект на животот на многу лица со попреченост. Феминистките Џени Морис (1991), Сели Френч (1993) и Лиз Кроу (1992) беа пионерки во критиката на социјалниот модел кој ги занемарува оштетените како искуство на поединецот:

Како поединци, повеќето од нас едноставно не можат да се преправаат со какво било убедување дека нашите оштетувања се ирелевантни зашто влијаат на секој аспект од нашиот живот. Мораме да најдеме начин да ги интегрираме во нашето целокупно искуство и идентитет заради физичка и емоционална благосостојба и, последично, заради способноста да работиме во рамки на движењето за инвалидност. (Кроу, 1992, 7)

Социјалниот модел толку силно се откажува од индивидуалниот и медицинскиот пристап што ризикува да се помисли дека имплицитно праќа порака дека оштетувањето не е проблем. Додека другите општествено-политички извештаи за инвалидноста развија важен увид дека лицата со оштетувања се оневозможени од страна на општеството, но и сопственото тело, социјалниот модел сугерира дека луѓето ги оневозможува општеството, а не нивните тела. Наместо да е едноставно против медикализацијата, може да се протолкува дека социјалниот модел ги отфрла медицинската превенција, рехабилитацијата или излекувањето на оштетувањата, иако тоа не беше намера ни на УПИАС, ни на Финкелстин, Оливер и Барнс. Кај поединците што имаат статички оштетувања кои не се влошуваат ниту предизвикуваат медицински компликации, можно е да се смета дека инвалидитетот е наметнат од страна на општеството. Кај оние кои страдаат од дегенеративни состојби кои можат да предизвикаат предвремена смрт или од оние оштетувања кои предизвикуваат болка и непријатност, потешко е да се занемарат нивните негативни аспекти. Како што тврдеше Сајмон Вилијамс:

Согледувањето на инвалидитетот исклучиво како општествено угнетување е навистина само една од опциите, и тоа погрешна, во смисла дека може да се примени само кај лицата со оштетувања кои предизвикуваат хронични болести. (Вилијамс, 1999, 812)

Керол Томас (1999) се обиде да развие социјален модел така што ќе ги опфати, како што таа ги нарекува „ефектите на оштетувањето“ за да ги земе предвид ограничувањата и потешкотиите предизвикани од медицински состојби. Потоа сугерираше дека релациското толкување на социјалниот модел овозможува попречувачките аспекти да му се припишат на оштетувањето, како и на општественото угнетување:

Кога стриктно ќе се одреди дека терминот „инвалидност“ ги означува облиците на угнетувачките реакции на општеството на кои се изложени лицата со оштетувања, нема потреба да се негира дека оштетувањето и болеста предизвикуваат ограничувања на активностите во одредена мера или дека во многу ситуации ефектите на инвалидитетот и оштетувањето заемно ги ограничуваат активностите. (2004, 29)

Од оваа генијална преформулација произлезе дека само лицата со оштетувања кои се соочуваат со угнетување можат да се наречат попречени лица. Тоа е поврзано со уште еден проблем:

2. Социјалниот модел го претпоставува она што треба да се докаже: дека попречените лица се угнетувани. Разликата помеѓу полот и родот го дефинира родот како социјална димензија, а не како угнетување. Феминистките тврдеа дека родовите односи го вклучуваат угнетувањето, но родовите односи не ги дефинираа како угнетување. Меѓутоа, социјалниот модел ја дефинира инвалидноста како угнетување. Со други зборови, не се доведува во прашање дали лицата со попреченост се угнетувани во одредена ситуација, туку само во која мера се изложени на угнетувањето. Истражувањата за инвалидноста стануваат кружни: логички е невозможно квалитативен истражувач да пронајде лица со попреченост кои не се угнетувани.

3. Аналогијата со феминистичките дискусии за полот и родот истакнува уште еден проблем: грубата разлика помеѓу оштетувањето (медицинско) и инвалидитетот (социјално). Секој истражувач кој спроведува квалитативно истражување за лицата со попреченост веднаш открива дека во секојдневниот живот е многу тешко јасно да се разликува влијанието на оштетувањата и влијанието на општествените пречки (види Вотсон, 2002; Шери, 2002). Во пракса, инвалидитетот создава интеракција на телото поединецот и социјалното опкружување. На пример, скалите стануваат пречка само ако некој има оштетена подвижност: секој елемент е неопходен, но не и доволен за некој поединец да биде оневозможен. Ако лицето со мултиплекс склероза е депресивно, колку е лесно да се направи причинско-последична разлика помеѓу ефектот на самото оштетување и неговата реакција на оштетувањето, па и реакцијата на угнетувањето и исклучувањето врз основа на оштетувањето или некои други причини заради кои личноста е депресивна? Во пракса социјалните и индивидуалните аспекти се речиси нераскинливи кога се работи за сложеноста на искуството на животот со инвалидитет.

И покрај тоа, феминистките сега не прават разлика помеѓу родот и полот, зашто тоа имплицира дека полот не е општествен концепт. Џудит Батлер (1990) и останатите покажуваат дека она што ние го сметаме за полова разлика секогаш се посматра низ призмата на родот. Шели Тремејн (2002) зборуваше слично – дека социјалниот модел ја третира попреченоста како несоцијализиран и универзален концепт, додека, како полот, попреченоста секогаш е општествена категорија.

4. Концепт на утопија без бариери. Идејата за поддржувачкото опкружување, во кое се отстрануваат сите општествено наметнати пречки, вообичаено е имплицитна, а не експлицитна во социјалниот модел на размислување, иако е наслов на една голема академска колекција (Свејн и други, 1993). Вик Финкелстин (1981) исто така напиша едноставна парабола за село проектирано се корисници на инвалидски колички за да го илустрира начинот на кој социјалниот модел на размислување наопаку го преврте начинот на кој се гледаше инвалидноста. Сепак, и покрај значењето кое го имаат пристапите како Универзалниот дизајн, тешко е да се операционализира концептот на светот во кој луѓето со попреченост се ослободени од пречките во своето опкружување. На пример, многу нешта од светот на природата ќе останат недостапни за многу лица со инвалидитет: речиси е невозможно лицата во инвалидски колички да поминат преку планини, мочуришта, плажи, додека за луѓето со оштетен вид и слух е тешко да ги доживеат зајдисонцата, песните на птиците и другите аспекти на природата. Во урбаните средини можат да се ублажат многу пречки, иако често не е лесно да се адаптираат историските градби. Меѓутоа, прилагодувањето понекогаш не е компатибилно зашто на луѓето со различни оштетувања може да им бидат потребни различни решенија: на слепите лица им одговараат скали, подигнати тротоари и тактилни патеки, додека на корисниците со инвалидски колички им се потребни рампи, спуштени тротоари и рамни површини. Понекогаш дури и на луѓето со исто оштетување им се неопходни различни решенија: некои лица со оштетен вид читаат текст со Брајово писмо, други го читаат текстот испечатен со крупни букви, додека на некои им се потребни аудио ленти или дигитални фајлови. Невозможно е да се заобиколи секоја пречка заради практичноста и ограничените ресурси: на пример, за метрото во Њујорк и Лондон се потребни огромни вложувања за секоја линија и секоја станица да биде пристапна за корисниците на инвалидски колички. Библиотека со авторски права од пет милиони книги никогаш не би можела да си приушти сите овие текстови да бидат достапни во сите неопходни формати кои потенцијално би им биле потребни на корисниците со оштетен вид. Се чини дека во вакви ситуации попрактично е да се пронајдат поинакви решенија за надминување на проблемите: на пример, Лондонскиот транспорт има речиси пристапен возен парк со автобуси, за да се надомести тоа што некои луѓе не се во можност да користат метро, додека библиотеките имаат сè повеќе договори одредени книги да ги направат пристапни според барањата на корисниците.

Сепак, прилагодувањата се наједноставни кога се работи за физички и сензорни оштетувања. Што сè би подразбирало создавање утопија без бариери за луѓето со потешкотии во учењето? Читањето, пишувањето и другите когнитивни способности се неопходни за целосно учество во многу области од современиот живот во развиените земји. Што е со луѓето од аутистичниот спектар, на кои можеби им е комплицирано да остваруваат социјални контакти: утопијата без бариери може да биде место на кое не мораат да се состануваат и комуницираат со други луѓе или да го толкуваат нивното однесување. Кога се работи за решенија поврзани со инвалидноста, се чини дека кај многумина концептот на фокусирање на посебните потреби е покохерентен од концептот утопија без бариери. Можни се енклави без бариери, но не и свет без бариери.

Иако опкружувањата и услугите можат и треба да се прилагодат кога тоа е можно, сè уште постои проблем во смисла на многу оштетувања кои не можат да бидат елиминирани со промени во опкружувањето. Луѓето кои користат инвалидски колички, лична асистенција или други услуги се поранливи и имаат помалку избор од повеќето здрави луѓе. Мајкл Оливер смета дека авионот е помошно средство за движење на нелетачите исто како што инвалидските колички се помошно средство за оние што не можат да одат. (Оливер, 1996, 108)

Неговата сугестија е забавна и поттикнува на размислување, но не може да се сфати сериозно. Мајкл Бјури смета дека е тешко да се замисли какво било модерно индустриско општество (колку и да е организирано) во кое, на пример, сериозното губење на подвижноста, вештоста или сензорните оштетувања, не би биле „онеспособувачки“ во смисла на ограничување на активностите во одредена мера. Отстранувањето на пречките за учество во општеството не можат да се изедначат со укинувањето на инвалидноста во целина. (Бјури, 1997, 137)

Треба да се направи конечна и важна разлика во врска со поврзувањето на сите слабости на социјалниот модел. Инвалидското движење често повлекува паралели со другите облици на идентитет, како што правев и јас во ова поглавје. Борбата за правата на лицата со инвалидитет дури е наречена и „Последното ослободително движење“ (Дридгер, 1989). Сепак, иако лицата со попреченост се соочуваат со дискриминација и предрасуди, како и жените, хомосексуалците, лезбејките и заедниците на етничките малцинства, и иако движењето за правата на лицата со инвалидитет според своите облици и активности наликува на многу од другите движења, постои централна и важна разлика. Не постои ништо што е суштински проблематично во тоа што сте женско или имате поинаква сексуална ориентација, поинаква пигментација на кожата или облик на телото. Другиве искуства се поврзани со погрешно ограничување на слободата во негативна смисла. Отстранете ја дискриминацијата во општеството и жените или луѓето со поинаква боја на кожата, хомосексуалците и лезбејките ќе можат да напредуваат и да учествуваат во тоа општество. Но лицата со попреченост се соочуваат и со дискриминација и со суштински ограничувања. Ова тврдење има три импликации. Прво, дури и ако општествените бариери се отстранат колку што е можно, вашите оштетувања сè уште ќе бидат сметани за недостаток. Второ, потешко е да се прославува денот на инвалидитетот, отколку денот на луѓето со темна боја на кожата, Геј прајдот или сопствената женскост. „Инвалидскиот прајд“ е проблематичен, зашто тешко е да се опорави инвалидноста како концепт бидејќи се однесува или на ограничувањето и неспособноста, или на угнетувањето и исклученоста, или на двете димензии истовремено. Трето, ако лицата со попреченост бидат еманципирани, општеството ќе мора да обезбеди дополнителни ресурси за да ги задоволи потребите и да обезбеди надминување на недостатоците кои произлегуваат од попреченоста, а не само да работи на намалување на дискриминацијата (Бикенбах и други, 1999)

Подалеку од социјалниот модел?

Во ова поглавје се обидов да понудам урамнотежена проценка на предностите и недостатоците на британскиот социјален модел на инвалидноста. Иако ги признавам придобивките на социјалниот модел кога се работи за создавање инвалидско движење, промовирање на позитивниот идентитет на инвалидноста и барања за законодавство за граѓанските права и отстранување на бариерите, уверен сум дека социјалниот модел сега стана пречка за понатамошен напредок. Како истражувач сметам дека социјалниот модел не е корисен во разбирањето на сложената интеракција на поединечните фактори и факторите на опкружувањето во животот на лицата со попреченост. Во политичка смисла ми се чини дека социјалниот модел е тап инструмент за објаснување и борба против социјалната исклученост со која се соочуваат лицата со попреченост и сложеноста на нашите потреби. Од политички аспект социјалниот модел создаде облик на политика на идентитет кој стана внатрешен и сепаратистички. Социјалниот пристап на инвалидноста е неопходен. Медикализацијата на инвалидноста е несоодветна и е пречка за поефикасна анализа и политика. Но социјалниот модел е само една од достапните опции за теоретизирање на инвалидноста. Потребни се пософистицирани и посложени пристапи, можеби такви кои се надоврзуваат на иницијативата на СЗО за создавање Меѓународна класификација на функционирањето, инвалидитетот и здравјето. Една од предностите на овој пристап е препознавање на инвалидноста како сложен феномен кој бара различни нивоа на анализа и интервенција, во распон од медициско до општествено-политичко. Другата е согледувањето дека инвалидноста не е малцинско прашање, кое ги погодува само оние луѓе кои се дефинирани како лица со попреченост. Како што тврдеше Ирвинг Зола (1989), инвалидноста е универзално искуство на човештвото.