За слободниот избор

Во 60-тите и 70-тите години можеше да се купи „мека“ порнографска разгледница со девојка облечена во бикини или фустан, но кога само малку ќе се свиткаше разгледницата или би ја погледнале од друг агол, облеката волшебно исчезнуваше и можевте да го видите голото тело.

Ова е паралакса во вистинска смисла на зборот: очигледна промена на објектот предизвикана од промената на позицијата на набљудувачот која потоа овозможува да го видите во друго светло. Можеби и нам ни е потребен сличен отклон за да се фатиме во костец со политичките и идеолошките ребуси на денешнината.

Во амишките заедници постои обичајот rumspring (од германскиот henunspringen, да скокаш наоколу): во својата седумнаесетта година, на амишките деца (дотогаш подложени на строгата семејна дисциплина) им се дозволува да излезат и да го искусат светот околу себе - возење со автомобили, поп-музика, телевизија, дрога и секс. По неколку години од нив се очекува да се решат дали ќе станат членови на амишката заедница или ќе ја напуштат и ќе станат обични граѓани на Северна Америка.

Овој обичај е далеку од тоа дека на младите им дозволува навистина слободен избор, пружајќи им можност да ја донесат одлуката врз основа на целосното познавање и искуството од обете страни - ваквата практика претставува манипулација од најсуров вид. Тоа е лажен избор, ако и воопшто имало избор. Кога, по долгогодишната дисциплина и фантазирање за забранетото и за незаконските задоволства на надворешниот свет, амишките деца ќе бидат фрлени во него без претходна подготовка, тие не можат да сторат ништо друго освен да му се предадат на крајното престапничко однесување во желбата да го искусат сето тоа, и сосем се оддаваат на сексот, дрогите и алкохолот. Бидејќи им недостасуваат некакви ограничувања и претходни слични искуства, ваквата пермисивна ситуација неминовно им експлодира в лице и создава неподнослива паника. Лесно е да се обложиме на тоа дека за неколку години ќе се вратат во изолираноста на својата заедница. Не е ни чудо што речиси 90% од амишките деца постапуваат токму така.

Ова е извонредна илустрација на тешкотиите кои ја следат идејата за „слободен избор“: додека амишките пубертетлии формално гледано имаат избор, условите во кои се наоѓаат додека ја носат одлуката ги прават тие избори неслободни. За навистина да се има слобода на избор, тие би требале да бидат објективно информирани за сите алтернативи. Но единствениот начин да се изведе тоа би бил тие да се оттргнат од амишката заедница, т.е. да се претворат во Англоамериканци.

Овој пример јасно ги покажува границите на вообичаениот либерален однос кон муслиманките кои носат шамија - тие можат да ја носат ако тоа е нивен слободен избор, а не избор наметнат од страна на нивните сопрузи или семејства. Меѓутоа, кога жената ќе стави шамија како резултат на нејзиниот слободен избор (да речеме од верски причини), смислата на носењето шамија се менува во целост: тоа веќе не е знак на припадност на муслиманската заедница, туку израз на нејзината специфична индивидуалност.

Слично на тоа, постои разлика помеѓу кинскиот селанец кој јаде кинеска храна бидејќи неговото село тоа го правело од памтивек, и граѓаните/граѓанките на западните мегалополиси кои носат одлука да вечераат во кинески ресторан.

Наведениве примери покажуваат дека изборот секогаш е мета-избор, избор помеѓу вистинските избори: само жените кои бираат да не носат шамија навистина прават избор.

Поради тоа, во нашите секуларни општества, луѓето кои и’ придаваат големо значење на сопствената верска припадност се наоѓаат во подредена положба: кога им е овозможено да ги извршуваат своите обичаи, тие се толерирани како личен избор својствен ним самите; кога јавно ги искажуваат своите убедувања како нешто што суштински ги определува, тогаш се обвинувани за „фундаментализам“.

Тоа значи дека „субјектот на слободниот избор“ (во западна, толерантна, мултикултурна смисла) може да се појави единствено како резултат на исклучиво насилен процес на изместување од својот свет, отсекување на корените.