Што пишуваат медиумите на тема: пари и избори

Eдна вест објавена неодамна на порталот off.net.mk помина прилично незабележано од страна на другите медиуми кај нас. Станува збор за одлуката на Врховниот суд на САД да ги укине сите ограничувања за тоа колку поединец може да донира за кандидат или политичка партија во време на изборна кампања.

„Парите во политиката може да им се одвратни на некои, ама истото важи и за голем дел од она што Првиот амандман жестоко го брани. Трошењето големи суми пари поврзано со изборите, но не и поврзано со обид да се контролираа извршувањето на официјалните должности на функционерот, не предизвикува раст на директна корупција. Истото важи и за веројатноста дека поединец кој троши големи суми може да ‘стекне влијание над или пристап’ до избраните функционери или политички партии,” ја објаснува одлуката актуелниот претседател на судот Џон Робертс.

Кои аспекти за изборите се интересни за медиумите кај нас?

Ако ги занемариме изборните известувања и обидите да се направат дебати за да се пренесат пораките на кандидатите до партиски определените и сѐ уште неопределени гласачи, суштински важните економски аспекти на кампањите на кандидатите за претседателските избори, како и оние за парламентарните, за нашите медиуми се интересни само од аспект на презентирање на податоците кои ги добиваат од страна на Државниот завод за ревизија, каде учесниците во овој процес имаат обврска да даваат отчет неколку пати до конечното завршување на изборите и на крај по пребројувањето на конечниот број гласови кои секој од нив ги добил, да добијат определена сума од страна на државата.

Колку пари потрошија за кампањи-Пендаровски над 90 000 Иванов 500 000 евра, 

Иванов потрошил 500.000 евра, Халими ниту денар, 

Лекари и актери одврзале ќесе за кампањата на ВМРО-ДПМНЕ, 

СКАПИ МИТИНЗИ ЗА КУЛТОТ НА ЛИЧНОСТА НА АХМЕТИ, 

се само дел од насловите во кои се потенцира дека сумите кои се потрошени во првите десет дена од кампањата во најголем дел се донации од физички лица, па дури се ставени и некои поединечни износи кои поединците ги донирале за личноста која ја поддржуваат во кампањата. Направени се анализи околу имињата на донаторите, објаснето е кои се тие, која е нивната положба во општеството, а се појави и една колумна „Проблем“ во која авторот потполно спротивно на ставот на Врховниот суд на САД смета дека донациите се систем на купување пратенички места.

Во контекст на овие информации, кои не можеме да речеме дека се суштински за читателите, медиумите не се ни обиделе да ги согледаат овие податоци низ призмата на членот 84 од Изборниот законик каде стои дека организаторот на изборната кампања може да потроши најмногу 180 денари по запишан избирач. Ако авторите на текстовите направеле пресметка на бројот на гласачи со сумите потрошени во досегашниот тек на предизборието ќе имале можност попластично да им прикажат на своите читатели дали некој од кандидатите ја надминал дозволената сума, дали има уште можност за трошење „донирани“ средства и други веродостојни податоци кои многу повеќе ќе значат да обичниот читател кој сака да добие целосна информација.

Еден од ретките медиуми кој се обидел да направи анализа од друг аспект е весникот Дневник:

„Печатење маички, капчиња, пенкала и запалки со амблемите на политичките партии, изнајмување автобуси, бини, опрема за озвучување и осветлување за партиските митинзи, сендвичи и сокови за присутните, рентање простории за изборни штабови, компонирање химни за партиите и нивните кандидати, се само некои од работите на кои политичките партии трошат илјадници евра за време на избори.“

Во текстот се истакнува дека има фирми кои секои избори тријат раце поради зголемениот обем на работа за време на изборната кампања, но има и такви на кои им се стемнува при самото спомнување на изборитe. Наведени се и суми кои партиите треба да ги одделат за плаќање на неизбежните пропратни работи околу кампањите: од превозот на поддржувачите на митинзите, преку маичките кои тие ги носат, знамињата, озвучувањето, ангажирањето на музичари и другите работи што се вообичаен декор на секој наш изборен процес.

Во истиот текст е даден и генералниот став на бизнисмените дека изборите негативно се одразуваат врз целокупната екoномија. Причина за тоа е што во овој период Владата ги запира набавките, објавувањето тендери, стеснет е пазарот за домашните фирми што привремено губат можни зделки а во исто време, се кочат и бизнис секторите, бидејќи се чекаат изборните резултати. Истото е и со странските инвеститори, сите чекаат да завршат изборите, па да ги планираат своите активности.
Па така, наспроти податокот дека огромни пари се трошат во кампањите, стопанските субјекти сметаат дека економската активност во земјата за време на избори забавува, а медиумите кои ги пренесуваат податоците за потрошените средства не наоѓаат за потребно да се информираат дали тоа е навистина така како што го чувствува бизнис секторот во земјата. Ниеден медиум не направил анализа на загубите кои ги трпат стопанските субјекти во време на изборите, последиците кои ги имаат јавните претпријатија поради отсуството на нивните вработени од работните места заради „учество во изборните каравани“ во работно време, политичкиот ангажман на поддржувачите без кои кандидатите ќе нема на кого да му се обраќаат, па ако сакате и ангажманот на владините претставници, градоначалниците и други избрани лица во партиските кампањи.

Што уште пропуштаат да видат и информираат медиумите?

Значаен е податокот од Државната комисија за спречување на корупцијата дека најголем дел од средствата кај секој кандидат и политичка партија поединечно се потрошени за маркетинг, односно за „издатоци за реклама и пропаганда“. За верување е дека најголем дел од овие средства завршиле токму во касите на печатените и електронските медиуми (освен оние кои се потрошиле за бројните билборди низ земјата) што значи дека и медиумите солидно се офајдиле од изборниот процес. Токму од тие причини сосема легитимно е да се постави прашањето за лојалноста на медиумите кон своите „бизнис партнери“ барем додека трае кампањата. Воздржувањето од критички – аналитичките содржини најверојатно во голема мерка ќе ја подобри финансиската состојба на медиумите, а за анализа на предизборната кампања и трошоците кои се направени во тој период ќе има време и можеби ќе зависи од тоа „кој како се покажал“, односно рекламирал на нивните страници или минутите закупен простор на електронските медуими.

Пренесување на ставовите на невладините организации некои го сфаќаат како обид да се има увид во тоа дека, сепак, медиумите не се имуни на она што како негативна појава се случува во предизборниот процес (Цивил: Партиите ги злоупотребуваат институциите за изборна кампања). Така на посреден начин се пренесуваат фактите дека децата, образовниот процес, институциите во државата, јавните ресурси и слично се злоупотребуваат во кампањата. За жал тоа е единствениот начин на кој најголем дел од медиумите кај нас се охрабруваат да коментираат во време на предизборната кампања.

Можеби како добар пример може да служи известувањето за изборите во една соседна земја каде, исто така, неодамна се одвиваше изборен процес. За разлика од кај нас Партиите вo Србија на изборите потрошиле трипати помалку пари отколку во 2012 година. Сепак, овој податок не е пречка невладиниот сектор да реагира, а медиумите да пренесат за проблематичната околност на партиите кои немале доволно гласови за да го надминат изборниот праг и кои ќе имаат проблем со враќањето на средствата. А, сите овие податоци се изнесени на јавна дебата за разлика од кај нас каде ваквите податоци до скоро време (измените во изборниот законик) беа строго чувања тајна.

Нашите медиуми најголемите забелешки ги насочуваа кон поединците-донатори и сомневањето дали тие навистина донирале сопствени средства или се само покритие за легализирање на „црни пари“ кои преку разни проекти се собирани токму за вакви потреби.

И, да се вратиме повторно на почетокот на ова анализа. САД важат како патоказ за демократските процеси во многу области, па и во изборните кампањи. Што ќе се случи ако и кај нас во некое идно време се укине ограничувањето на сумите за донации или, пак, висината на средствата за медиумска кампања. Како тогаш ќе се снајдат медиумите во својата независност ако е јасно дека и сега се соочуваат со евидентен проблем на лојалност кон кандидатите кои плаќаат за маркетиншкиот простор во нив и објективност во известувањето за нив.

Оваа анализа е изработена во рамките на Проектот на УСАИД за зајакнување на медиумите во Македонија – Компонента Сервис за проверка на факти од медиумите, имплементирана од Метаморфозис. Анализата e овозможенa сo поддршка на Американската агенција за меѓународен развој (УСАИД). Содржината на анализата е одговорност на авторот и не ги одразува ставовите на Метаморфозис, УСАИД или Владата на САД. За повеќе информации за работата на УСАИД во Македонија, ве молиме посетете ги http://macedonia.usaid.gov)">веб-страницата и Фејсбук-страницата на УСАИД.