Нема и слепа критика

Критичарите (книжевни или театарски) често користат два прилично единствени аргументи. Првиот се состои во случајно одлучување дека предметот на критика е неопислив, а критиката, поради тоа, излишна. Вториот аргумент по кој критичарите посегнуваат подразбира дека за премногу глупави и тапоглави се прогласуваат наводно филозофските книги: така текстот на Анри Лефевр за Кјеркегор кај нашите најдобри критичари (а не зборувам за оние кои отворено покажуваат глупост) предизвика привидна паника од имбецилност (чија цел очигледно беше да го дискредитира Лефевр отпишувајќи го како срам за чистата церебралност^[1]).

Значи, зошто критиката периодично ја објавува својата немоќ или своето несфаќање? Сигурно не поради скромност: на никого не му е поугодно отколку на оној кој признава дека не сфаќа ништо во врска со егзистенцијализмот, ништо не е толку иронично и поради тоа самоуверено од оној кој посрамено признава дека немал можност да биде воведен во филозофијата на Извонредното; и ништо не е толку воинствено како оној кој проповеда поетска неописливост.

Сево ова всушност значи дека сметаме дека нашата интелигенција е толку сигурна, што со признавањето дека нешто не разбира ја доведува во прашање јасноста на авторот, а не нашиот мозок: се глуми глупавост за поуспешно да се наведе јавноста да се развреви и на тој начин корисно да се вовлече во соучесништво во немоќта, наместо во соучесништво во интелигенцијата. Тоа е добро позната постапка во салоните како оној на Мадам Вердирен^[2]: „Јас, чија работа е да бидам интелигентен, не разбирам ништо: ни вие нема да разберете ништо; значи, вие сте еднакво интелигентни како и јас“.

Вистинското лице на овие пригодни објавувања на некултурата претставува опскурантистички мит споед кој идејата е штетна доколку не ја контролираат „здравиот разум“ и „чувствата“: Знаењето е Зло, едното и другото се израснати на исто дрво; културата е условно дозволена доколку периодично ја нагласува празнотијата на своите цели и границите на својата моќ (да се видат исто така за оваа тема и идеите на господинот Греам Грин за психолозите и психијатрите); идеалната култура не би требало да биде ништо друго освен слатко реторичко излевање, умешност на зборовите заради сведочење за минливото влажнење на душата. Овој стар романтичарски пар, срцето и глвата, поседува реалност само во сликите со нејасно гностичко потекло, во опиумските филозофии кои секогаш, на крајот, формирале поддршка за силните режими во кои интелектуалците биле отстранувани така што се зафаќале да се занимаваат со емоциите и неописливоста. Секоја воздржаност кон културата е всушност терористички став. Да се занимавате со критиката како повик, а притоа да изјавувате дека не разбирате ништо за егзистенцијализмот или марксизмот (бидејќи, всушност, секогаш се признава дека овие филозофии не се разбираат), е воздигнување на своето слепило или својата немост во универзално правило на забележување, тоа е исфрлање на марксизмот и егзистенцијализмот од светот: „Јас не разбирам, значи вие сте идиоти“.

Ако некој се плаши или ги презира филозофските основи на едно дело, и ако толку силно бара право ништо да не разбира и за тоа да не зборува ништо, зошто се занимава со критика? Да разберете, да просветлите, тоа е вашата работа. Секако, можете да судите за филозофијата во име на здравиот разум: проблемот е во тоа што, додека „здравиот разум“ и „чувствата“ не разбираат ништо за филозофијата, филозофијата одлично ги сфаќа нив. Вие не ги објаснувате филозофите, туку тие ве објаснуваат вас. Вие нема да го разберете текстот на марксистот Лефевр, но можете да бидете сигурни дека марксистот Лефевр совршено го разбира вашето неразбирање и над сè го разбира (бидејќи ви верувам дека попрво сте лукави отколку некултурни) милното и „наивно“ признание кое го правите од тоа.

______________________________________________

[1] Дело на Анри Лефевр, француски филозоф и социолог, „Господарот и слугинката“, изведено е во Париз во септември 1954; се заснова на краткотрајната свршувачка на Сорен Кјеркегор со Регина Олсен.

[2] Мадам Вердирен - лик од Прустовиот роман „Во потрага по загубеното време“ (особено присутна во „Една љубов на Сван“)

Извор: Roland Barthes, Mythologies, Éditions du Seuil, 1957
Слики: Lars Elling