Стариот пак е пијан

Фрагмент од романот „Стариот пак е пијан“ на словенечкиот писател Душан Чатер, кој неодамна излезе во издание на Темплум. Промоцијата ќе се одржи во клубот ГЕМ во сабота, 28 септември, во 16:00 часот. На промоцијата ќе присуствува и авторот!

Во сабота, во рамки на Темплум викендот ќе се одржат и следниве настани:

28, сабота, ГЕМ клуб

15:00 часот

Претставување на книгоиздателството „Фабрика књига“, Белград
Промотор: Дејан Илиќ

16.00 часот

Претставување на романот „Стариот пак е пијан“ од Душан Чатер

19.00 ч., ЕУ Инфо центар во Скопје

Книжевен разговор со Душан Чатер (Љубљана), Дејан Илиќ (Белград) и Никола Гелевски (Скопје)

1.

На почетокот нека биде претчувството на смртта. И на љубовта. Мојата прва љубов беше наменета за едно прасе. Вака би почнал:

Се сеќавам на еден момент! Имав пет или шест. Години, имено. Дома беше преголема гужва, бевме три деца и уште, како што прилега, двајца родители, па живеев кај баба ми на село. И бидејќи живеев на село, таму имаше многу животни. Животните отсекогаш ги сакам, луѓето не. Но, да го оставиме тоа. Имено, таму го поминав своето детство, и да се разбереме, тоа многу, многу ми се допаѓаше. Не сакав да живеам во некоја нова станбена населба, помеѓу сите тие бетони, каде што имаше едно сиво нешто што можев да го гледам од претесниот балкон, некаков морничав бел ѕид изѕидан од песок. Ми се гадеше. Обично беше полн со вода и црви. А таму на село, имаше шуми, поток кој, патем речено, претставуваше примитивна канализација, и ливади и продавница, каде што сите ме познаваа и понекогаш ми ставаа по некоја баничка во раката. Секое утро баба ми ме носеше во шумата, бидејќи тоа е демек здраво за телото, а германскиот овчар Руно ’ржејќи стоеше помеѓу мене и моите родители, кога преку викенд сакаа да ме затворат во онаа бетонска дупка од песок. Плачењето беше мојот единствен збор и баба ми секогаш некако успеваше да ме задржи во тој зелен амбиент, таму на другата страна во Стариот Град на Целје. На кратко: се чувствував како вистински селанец, и како таков исто така имав и своја љубов. Таа не беше некоја русокоса од најголемата куќа во селото, по можност ќерка на итар возач на камиони... таа беше гуде или доенче, не знам како тоа се вика, со ... со светло розова, едвај четинеста кожа. Сузи! Така ја викав и мислам дека тоа кажува сѐ. Јас и мојата Сузи. Не треба да се каже дека таа секогаш го добиваше првиот и најобилниот оброк со помија, со која ги храневме пред вечера. За мојата Сузи, безмилосно, молам, би направил сѐ. И тука започнува една тажна страна од приказната. Имено, никој не сакаше да ми каже дека, патем речено, не сметам за зло, дека суштината на нејзиното постоење ... како би рекол ... е нашето постоење. Вака: Сузи беше купена само за да ја товеме, заколеме и изедеме. И како што се случува со тие работи во животот, наскоро дојде и нејзиното време. Денот кога острото око за таквите работи пресуди дека мојата Сузи е дорасната. Дорасната за колење! Ако може да си дозволам малку поетско срање: тогаш темни облаци се спуштија над нашето село, а пред сѐ во моето срце. Селскиот месар, познатиот пијаница Ампершек, дојде со една распадната стара шкода во зелена боја. Демек, со трезен поглед, како да е некаков доктор, ја облече белата наметка. Го зема пиштолот, го наполни и го впери во веќе и така преплашената Сузи, бидејќи ... бидејќи, амиши мои, гудињата, особено оние мали сјајно розови прасиња, чувствуваат кога навистина доаѓа нивното време, навистина. Нишанеше и нишанеше, мижејќи со едното око, а пијаната рака му се нишаше половина метар од едната до другата страна. И рече, на тоа добро се сеќавам, дека сака уште некоја чашка, бидејќи работата веројатно е многу деликатна. И пак му дадоа ракија, па сега веќе со целото тело се нишаше наваму-натаму. И потоа тој наш доктор Ампершек конечно пукаше и погоди. Ама не целосно. Мислам, куршумот, патронот, или што и да беше испукано кон неа, кон мојата Сузи, само ја чепна, како што би рекол јас, па забележав дека кутрата Сузи трчаше како луда наваму-натаму по дворот и гровташе како никогаш досега. Но, стариот Ампершек не се даваше. Кога сите се сокривме од подивеното свинче, тој застана во средината на дворот и уште неколку пати пукаше во неа. Не погоди. Ниту еднаш, еј. И повторно си помогна со ракијата, промрморе нешто за староста, па лукаво се сети дека ... Пази го ова! Дека јас, оти Сузи многу, многу ме сака, бидејќи секогаш ѝ ја давам првата и најголема помија, дека ... Јас да ја фатам, бидејќи од мене не се плаши, и мирно да ја држам, а тој уште еднаш да пука во неа. Еј! Сешто! Да, но немаше што друго да се прави. Бев дете, remember! И слатко застанав до драгата Сузи, ја убедував нешто во смисла, дека сѐ ќе биде во ред и блаблабла, додека таа најпрво недоверливо ме гледаше на сигурна раздалеченост, а потоа се одлучи дека сепак може да ми верува и ми дозволи да ја погалам. Фати ја, стисни ја! ми викаа гладните крволочни господари и јас подло ја превртев на грб, ја стиснав нејзината глава меѓу нозете и плачев. И доктор Ампершек повторно цврсто стоеше пред нас, заради несигурноста во себе дојде уште чекор или два понапред и почна да нишани. Непотребно е да се каже дека раката повторно му се тресеше наваму-натаму, горе и долу, и се сеќавам дека повеќе пати сакав да го опоменам да нишани подолу, бидејќи ми се чинеше дека цело време нишани некаде помеѓу моите очи. Но, не знам зошто не го направив тоа. Како да ми беше сеедно дали ќе ме погоди мене или кутрата Сузи. Замижав и го слушнав истрелот, а потоа сѐ на коешто се сеќавам е дека три дена лежев во постела со висока температура, блиску до смртта. Мајката! Во врска со саканата Сузи никогаш повеќе не зборувавме, а за Ампершек да. Многупати! Божем ни каурмите што ги зготви не беа којзнае што. Јас не ги пробав, затоа и не знам. Така!

И повторно бледо се сеќавам на нешто. Вчера во пет и нешто смртно пијан се влечев по бесконечно долгата Шмартинска улица. Нозете сѐ уште некако ги движев, и така е веќе некое време, а главата ми беше уморна, збунета и што уште не. И така е веќе некое време. Ми беше студено, иако бевме само на почетокот на есента, ебате. Рацете ги пикав длабоко во џебовите, а низ тенката летна маица ми влегуваше студ и страв од смрзнување. Се чувствував како некакво заебано растение. Истовремено со стравот од кафкијанската преобразба ми текна дека најверојатно сум коприва, која никогаш не може да замрзне. Веројатно е така. И така е, ебате, веќе некое време. Таму, над Интершпар, веќе се појавуваше нешто налик на сонце, а јас се клатев ваму-таму по улицата. Во меѓувреме, барем неколкупати сум мочал, бидејќи дури дома забележав дека гаќите ми се сосема влажни и жолти, а шлицот откопчан. Сеедно, после тоа дома се довлечкав до фрижидерот, со измочаните раце грабав по лебот, сирењето и задолжително по мајонезот, а потоа се навалив на брачниот кревет и закрчев.

Толку за мојата втора љубов.

Ме разбуди телефонот и потоа: мојата прва мисла: вчера погрешно ја поставив целата работа. Направив неколку почетнички грешки. На кратко: премногу и пребрзо се начукав. Како и обично. Не научив да пијам. Никогаш! Барем не досега. После овие тажни мисли станав, влегов во тоалетот и се обидов барем малку да ја разбистрам главата. Многу ме болеше. Потоа во тоалетот влезе малиот и почна да ме влече за пожолтените гаќи, така што речиси ме соблече и нешто дрдореше.

„Оди кај Лола“, му реков.
„Тато, тато, тато!“, викаше, а јас го истуркав и се заклучив во тоалетот.

Тато, тато, тато, мајка му стара! Никогаш нема мир од него! И не знам зошто малиот го научивме да ме вика така, тато, а неа, Лола, која е негова мајка, само по име. Тоа никогаш не ми се допаѓало. Но сеедно! И ова! Се плискав со вода по лицето и ги набљудував забите посивени од црното вино. Не ми беше дојдено до тоа, мислам, да ги мијам забите. Како и обично, имав чувство дека не би го поднел свежиот вкус на пастата за заби. Во тој момент ако повратев, тоа никому не би му се допаднало. Потоа, несмасно си ги протрив прстите, два или три пати плукнав и веќе ми беше добро. Потоа полека, ама ептен полека, се одвлечкав во дневната. Таму на малата масичка ме чекаше застојаното кафе, а покрај кафето на столот лутиот поглед на Лола. Седнав крај неа, до ѕидот. Секогаш седам таму, тоа е како некој премолчен договор, кој каде седи. Истото е и со масата во кујната. Не знам како доаѓа до тоа. Веројатно кога првпат ќе седнеш на едно место, таму ќе седиш цел живот. Мислам, еј! Меѓу нас кажано: мене не ми е дојдено до тоа, ако ме разбирате. Целиот живот, а што повеќе од тоа? Лола молчејќи го испушташе чадот кон таванот. Од кујната доаѓаше мирисот на веќе вообичаениот неделен ручек. Мирисот на компирчиња со кромид. Рестован компир, како што го викавме во нашата куќа.

„Дали ќе биде скоро готов?“, прашав.
„Што да биде скоро готов?“
„Ручекот!“

Не ми одговори. Наместо тоа, потегна долг дим од цигарата и пак го издува кон таванот. Го гледам нејзиниот чад до горе. Тој, кој лесно се вееше од цигарата, сега мораше да влезе во темнината на нејзините бели дробови. Под таванот сѐ беше зачадено. Во некои трезни моменти, помислував дека Лола многу пуши. И тоа искрено ѝ го кажувам. Дека не е добро за малиот и слично. И тогаш се караме. Таа ќе ми префрли за нешто друго и тогаш немам што да ѝ кажам. За време на бременоста сепак престана, со пушење, мислам, издржа година или две и пак почна. Многу повеќе и многу почесто. Ми се чини поради нервите. „Сакаш компирче?“ сакав да бидам нејзиното шеќерче, како во старите времиња.

„Еби се Чатко“, ми рече.

Што да се прави? Станав и погледнав низ прозорецот. Беше сончево и се плашев од тоа. Во таквите денови секогаш ми го тутнуваше малиот да го шетам. За да се повози со неговиот велосипед што му го купив минатото лето заради грижа на совест, што сѐ повеќе ме вознемирува. Па купив и кацига и штитници и што знам што уште не, ако сум целосно искрен, само за да има мир во куќата.

„Оваа есен ...“ започнав од чиста превентива, „никогаш не знаеш какво ќе биде времето. Сега сонце, а потоа ... фиуј, дожд! И како да се облечеш. Човек одеднаш настинува“.
„Да“, рече Лола, ја стави цигарата во пепелникот и влезе во кујната.

Ја земав нејзината цигара од пепелникот и два пати повлеков. Ме тераше на кашлање и повраќање и едвај се воздржував. Потоа пак седев на мојот стол и пиев од кафето. Само мешај го, само мешај го тој твој заебан компир, ќе ти го забијам во глава, си мислев и повлекував чад од нејзината цигара. Малиот пак доскока до мене, но веднаш го убедив да оди и да си игра во собата. Не сакаше да ме послуша, па малку го намуртив погледот и тоа успеа. Лола се врати назад во дневната, седна покрај мене и рече: „Можеш малку повеќе да се интересираш за него“.

„Се интересирам“.
„А, да!“ рече. „А дали воопшто знаеш дека вчера имаше родителска средба?“ Рака на срце, не знаев.

Па што, беше едвај прво одделение, малиот одеше во училиште само три недели. Беше прво одделение и одеше во најдоброто училиште во Љубљана, бидејќи ЈАС го средив тоа, еј. ЈАС ги искористив долгогодишните пријателства со некои луѓе и се погрижив малиот да влезе во тоа училиште, иако рокот за уписот веќе многу, многу одамна беше поминат.

„Немав време“, излажав. По долгиот и за мене секогаш мачен молк, продолжив: „И, како беше? Има ли нешто ново?“
„Има ли нешто ново, има ли нешто ново“, се занесуваше. „Што да има ново, кога малиот оди во школо едвај три недели?“
„Па“, реков. „Што па? Знаеш ли што рече директорот? Знаеш ли?“
„Не, што?“ „Дошол да ги посети првачињата и посебно му се обратил на Тин, бидејќи е ТВОЈ син! Го прашал, кого го сака најмногу на светот. И знаеш што му одговорил?“ Ја свртев главата.
„Рекол дека најмногу на светот го сака својот татко!“
„Нормално, па јас сум најмногу со него“.
„Да, да ...“ рече Лола како за себе си.
„Да, и?“ бев љубопитен.
„И ... и, што мислиш, што?“

Свртев со главата.

„Потоа го прашал кого го сака најмалку на светот, и знаеш што му одговорил Тин? Знаеш?“ Не го чекаше мојот одговор и само продолжи: „Рекол дека најмалку на светот го сака својот татко кога е пијан!“

Ебате, тоа е веќе премногу. Помислив дека сега го искористува и детето да ми префрла за мојот начин на живот. Тоа не е во ред. Станав и излегов на балконот. Но, не затоа што бев тоооооолллку лут, туку искрено кажано, бидејќи ми доаѓаше по малку да се смеам, и ако Лола тоа го забележи веднаш ќе почне да сере. На балконот седнав на столот и гледав во дворот. Беше празно. Сепак, времето беше ептен убаво. Веројатно заради тоа што беше време за ручек. Време за заебаниот компир и свинска шницла. И зелка и лошо направена полнета колбасица, мајка му стара. Потоа погледнав во сонцето и наизменично ги затворав и отворав очите, така што пред очите ми се појавуваа оние точки со живи бои. Не го издржав тоа долго, затоа наскоро почнав да ги чешам очите. Тогаш зад мене дојде Лола и рече:

„Да, само така! Само така! Затворај ги очите пред вистината!“
„Каква вистина?“, се загледав во неа, но не можев убаво да ја видам. Ја гледав само нејзината силуета. Сонцето си го направи своето.
„Уште само малку и Тин ќе почне и надвор да зборува дека татко му пак е пијан! Татко му пак е пијан!“
„Престани!“, реков, иако знаев дека дури сега започнува она вистинското. Не згрешив.
„И каде беше цела ноќ? Во барот Орто, зар не?“

Ги затворив очите и го свртев лицето кон сонцето. Сакав да го пренасочам текот на разговорот. Реков, односно прашав:

„Кога ќе биде ручекот? Гладен сум!“
„Заеби го ручекот“, ми рече Лола и продолжи: „И кога, ако смеам да прашам, ти таму ќе си поставиш споменик? Само таму си по цели ноќи!“
„Престани!“, ѝ реков, сѐ уште мижејќи.
„Дали беше со оној Јурче, а?“

Кимнав, но не знам дали воопшто го забележа тоа.

„Зошто не се ожениш со него? И така по цели денови
поминувате заедно! И пак се запивте? И кога ќе го завршиш романот кој мораш да го напишеш за Мичо? Сите пари што ти ги даде веќе ги списка, а уште немаш ниту наслов!“
„Имам“ реков.
„Имаш, да, имаш! Имаш триесет и три години и ниту грам одговорност. По цели денови се влечкаш со тие твои поети. По цели денови висиш во барот Орто ... најстар си таму, стар јарец помеѓу младите, секогаш најмногу пијан...“
„Не сум“, ја прекинав.
„Што не си?“
„Не сум најстар и не сум секогаш најмногу пијан“, здодевно пропелтечив.

И потоа престана. Мислам дека барем повеќе не зборуваше. Само некако сама за себе со некаква доза на цинична или иронична или господ знае каква насмевка мрмореше во себе. И се лажеше. Навистина. Дури и ако сум ги спичкал парите од Мичо, на сметката сѐ уште имаше доволно. Навистина имаше доволно. И мислам дека го знае тоа. Потоа до нас дотрча Тин, ми седна во скутот и се стисна во мене.

„Што гледаш, тато?“ ме праша, бидејќи сѐ уште зјапав во сонцето.
„Што мислиш мали, дали мислиш дека птиците некогаш помислуваат да се залетаат кон сонцето ... Дали мислиш дека ним никогаш не им доаѓа да полетаат таму кон таа жаресто-жолта топка, само така, од заебанција? Што мислиш?“

Малиот гледаше во сонцето и размислуваше. Тоа ми се допаѓаше. Тој негов замислен поглед. Тој за сѐ има наједноставни одговори. Убеден сум дека за него птиците не се ништо друго туку песни од дрвјата. И баш е така. Тоа навистина ми се допаѓаше. Не ми се допаѓаше погледот на Лола, кој сега беше полн со непријателство, и насочен кон мене право во очи.

„Што е?“, ја прашав.
„Еби се, Чатко!“, ми рече Лола.
„Еби се, Лола!“, ѝ реков јас, Чатко.

Превод: Драгана Евтимова

Душан Чатер (1968) е словенечки писател, уредник и преведувач, роден во Целје, Словенија. Дипломирал новинарство и социологија. Работел како уредник во издавачката куќа Карантанија, пишувал колумни во неколку словенечки списанија и весници, а објавувал во сите поважни словенечки книжевни списанија. Ги објавил романите Флеш Ројал (1994), Вистинити умори (1995), Подови (1997) и Стариот пак е пијан (2002). Во 2010 ја објавува збирката раскази Џенем, која на македонски јазик беше објавена во издание на Темплум. Има објавено и неколку книги за деца, како и монографии за Мерлин Монро, Мадона и Ѓакомо Казанова. Од 1995 година работи како слободен писател. Член е на Друштвото на писатели на Словенија.