Супа од домати за Џони Штулиќ

Вагон ресторан
патува и готви: Лилјана Дирјан

Тоа лето 1981-та, се вратив дома по цела година талкање низ Париз. Скопското лето гореше, а пријателите во меѓувреме се беа разбегале во нови љубовни врски. Се најдов во сопствениот град како на пуст остров. Никој никаде, а душата бараше пат кон некаде. И тогаш ѝ се јавив на Олга во Ниш..

-Ајде да одиме на Ластово, на најоддалечениот, најзелениот, најрајскиот остров на Јадранот.

Да одиме, вели, како кон љубовта на прв поглед.

И љубовта си доби ново име и го довика најголемиот остров во архипелагот од 46 пусти островчиња. Само 53 квадратни километри, одвај со 900 жители, сиромашни, отсечени од светот, чесни, љубезни. Забранет за странци.
Стасувме со бродот во 19.15 часот на пристаништето Убли. Морнарите ги довикуваат роднините. Се мешаат гласовите на дојденците со оние на домаќините: - Ајме мени, стигли сте, опет... Гушкања, бакнувања и уште гушкања. А на бродот, на зајдисонце, половина час пред пристигнување, мина крај мене со врзана марама, боса, Мирјана Карановиќ. Во ранецот ѝ е златната арена од Пула за нејзината Петрија. Се симна и веќе исчезна зад првата камена уличка. Ја знаеш ли Мирјана онаа: твоје лице брзо замиче, за најближи угао погледа мог, питање је дали чу те икада више… Сунчана страна улице, гледам лјепе девојчице збиља је тужно бити сам на овако диван сунчан дан. Мириса морето, миртата, ноќта... Месечината, голема и жолта, ни го покажува патот кон селото. Во сино Рено 4, без регистерски таблички, нè вози Петар рибарот.

Во дивиот камп „Свети Миховил“, одвај дваесетина изветвени шатори, свртени кон морето.

Петар ни ги зема ранците, ни го покажува нашиот шатор, најблиску до морето, трет од лево во првиот ред. Внатре темницата е топла и измешана со сено и слама. Го постилам врз ова меко поле зеленото шаторско крило. Кај 3 наутро ќе се покријам и со стариот чаршаф од баба ми. Ноќта откривам дека постелата воздивнува испуштајќи облачиња рузмарин и лаванда. Брановите шлапкаат цела ноќ.... Од единствената камена коноба, сосема скраја од нас, локалниот бенд свири и чкрипи. Се разлева звукот сред небескиот огномет на јулските метеорити и се меша со криците на црно-белите птици артини. Тие дење се кријат и спијат во пештерите, а ноќе ловат и плачат како бебиња. Се пее и се игра. Сите пијат студена беванда (бела локална Мараштина, плус вода дождовница). На Ластово нема уште водовод, а во кампот ни струја. Девојките носат куси здолништа и блузички без прерамки. Се веат бранови од коси. Воздухот мириса на „јекодерм“ и „копертоне“. Црцорат. Боси, се нишаат во ритамот на електричните гитари, а тие приклучени на засилувачи создаваат крчење и чкрипење. Металниот звук ги поместува ѕидовите од конобата. Газдата зад шанкот, од дрвеното буре преточува вино во прозрачни бокали. И додава вода. Локалните ластовци среде разголените долгоноги Луции, Сибили, Анушки, Вери и Снјежани. Други некои девојки и фраери, дојдени од пред некој ден, веќе се бакнуваат и се гушкаат зад карпите, убедени дека ова е љубовта на нивниот живот. Други, сами, изнапиени повраќаат директно во морето. Рибите ги заобиколуваат.

Си реков себеси: „Овде почнува првата и завршува последната вечер на светот“.

Потоа, изморена и месечината замина зад нискиот брег.

Во 6 часот наутро пливам сред морската шир (град без љубави/ сумрак идеја/ лоше вибрације/ у мојој глави/, ееј Џони, пливај, нурни ја главата во синилото, измешај се со рибите и коралите… нурни уште подлабоко... под длабокото синило, еј Лилјана, каде сииииииии... Мамурлакот бега, главата се бистри. Пливам и пеам, пеам и пливам. Во најпроѕирната тишина на светот. Во првото утро на светот. Кампот се разлазува и буди. Сите се веќе во вода. Морето ни е чешма, бања, огледало. Неда од Белград, Дамир од Осиек, Санела од Сараево. Карпите блескаат на сонцето. Солта на кожата остава мали свилени траги. Со Олга пливаме до првото пусто островце, сторени точка. Нè чекаат на брегот отворените крилја на книгите, мене Малком Лаури „Под вулканот“. Маестралот ги разигрува сувите иглички на боровите. И штурците експлодираат.. Горните делови од костимите летаат кон небото.. Никој не зјапа. Секој е во својот рај. Оној ист транзистор покриен со еден градник ечи ли ечи:. Као да ме никада/ на свјету није било/ као да ме њезино/ тјело није хтило/Балкане/Балкане /Балкане мој/буди ми силан и добро ми стој/…

Во Св. Миховил, ниту на цело Ластово нема странци. Само нашите бегства и ластовиците. Нема семејства со разгаќени деца. Нема услови за „нормални“ туристи и затоа нема викање по карпите „излези од вода“, „да ти е…мајката“, „ќе настинеш, сиот си помодрел“. Само млади и нешто помалку млади онака малку его трип фаци, една две ролји видени во Пула, некој со една и пол изложба, друг допрва пишува нешто. Па она „демек“ што белграѓаните го викаат „као“... како и ,,бог“. Меланхолични, анархични, параноични, или едноставно само избегани од дома од уредните социјалистички родители кои нè држеа во карантин од-до и точка. Тука е тоа царство на слободата. Номади и нудисти. Сонцето пржи. Те поткачува некој со ногата, ја креваш главата сосе раката. - Имаш ли вода? - Не, велиш, и јас сум жедна. И толку. Вода за пиење треба да се донесе во туба за нафта од селото. Тоа е на 3 км. Сите ги мрзи да се качат дотаму, да наполнат вода од цистерната, па пак да се симнат удолу. А бе ај, баш јас ли! Mожеби некој ќе кандиса, некој доброволец. И се фрлаш од карпата. Буч. Нуркаш, испливуваш и продолжуваш да пливаш. Ама, жедта плива со тебе. Еве ја и на брегот. Гостилничарот ја затворил конобата и си отишол дома, да отспие. Полуголото племе (на рабовите по карпите се угол голите) полека папсува. Вода има само кај Матеј и Аленка. Само тие имаат поставена приколка „адрија“ (доаѓаат со години), имаат и плинска боца, тенџериња, чинии, лажици, камп масичка и столчиња. Дури и чаршаф на масата. Другите сме голтари. Со по некое ѓезве за кафе и со по неколку полускршени филџани без рачки, што се наследуваат од оние што си одат. Неда на заминување ми даде чинија и лажица. И ми ја остави адресата. Некаде кај 3 часот попладне, гладта почнува да вреска. Голото исончано племе ги вади од шаторите истопените паштети „подравка“ и зденка сирење и ги мачка на леб полн со мравки. Оси доаѓаат. Штурците нè надвикуваат. И речиси сите ги пикаат прстите во тегли со кисели краставчиња. Каква глад, леле! Горе во селото единствената продавница работи двократно. Ако начекаш има тврд леб и полупразни рафтови со по некоја сардина, сирење и конзерви со полнети пиперки од ланската сезона со поминат рок на траење. И толку.

Навечер племето од кампот се сели во двете единствени тераси кај домаќините Анте и Шиме и чека на својата платена чинија со пржена риба и компир салата. И пак вино...

Така 7, 11, 13, 17 дена... Едни си одат, други доаѓаат. Во истите изветвени воени шатори најмногу за двајца. Понекогаш некој сепак ќе донесе туба со вода. Се редиме на ред, како извидници и за час ќе му ја испиеме. Исто е и со пакетчињата кафе. Го немаше ни за лек. Јас, моето минас донесено од Скопје, признавам, го криев. Сè друго делев со сите.

Се упатив најпосле среде жештината со празната канистра до селото, чекав на ред да телефонирам дома, испив една треварка со Петар во бифето под леандерот. Влегов во продавничката по леб и зденка. Погледнав и на највисоката полица ги здогледав нив. Долгите туби со салца од домати. Заборавени и незабележни од никого. Пишуваше „пире од рајчице - Македонија – експорт“. Ги купив сите три.

Симнувајќи се кон кампот берам ловор крај патот, страк рузмарин, диви стракови лук со виолетов цвет, ја влечам полната канистра со вода, и за прв пат помислив на мојата дома и на обичната чинија со супа.

И решив. Време е по 17 дена нешто да зготвам. Каде, не знам, во што, не знам. И на поминување покрај приколката на Аленка, наеднаш без срам и перде велам:

-Ми треба едно тенџерче, или поголемо лонче, и ако може на десет минути да ја користам вашата плинска боца, ве молам? Ме гледа изненадена, ама вели:

- Секако, секако.

И најпосле еве: земам свежа вода, сол од кај карпите, стискам од доматното пире, ставам ловор, рузмарин, див лук, мешам со гранче. И супата зовре.

Од шаторот до мене, ставен пред три дена, излегува една намќореста фаца со засолена стуткана долга, којзнае од кога нечешлана коса. Има нешто во погледот, нешто анархистично шармантно, нешто бунтовно и кршливо. Ми стана познат. Веќе некаде виден. Си ја чекам така супата од домати и си пеам: Јано мори / Јано леле / севдалино/ моја росна Јано мори / детелино, и типот се сврте кон мене и со десната рака божем има гитара на стомакот почна „као“ да свири, пеејќи: Те прашуваат Јано мори/ мајсторите/ што им готвиш /Јано мори /за вечера.

Ја земам единствената изабена порцеланска чинија со насликани цвеќенца што ја имам и единствената лажица. Му ги подавам. Ја истурам супата во тенок млаз (уф, колку е жешко). Изненаден е, трогнат. Прашува:

- Како се викаш (на македонски)?
- Јас сум Лилјана од Скопје.
- Ух, знаев, мириса на Македонија!

Ја држи чинијата со двете раце, не знае што со неа, кај да седне (оти нема кај да се седне). Радосна му велам: - Пробај. И тој сркнува.
Неговата насмевка се залепи на мојата.
- И јас сум роден во Скопје. Јас сум Бранимир, ама ме викаат Џони.

Потребно е:

свежа вода
сок од домати
неколку зрнца морска сол
две ливчиња свеж ловоров лист
страк рузмарин
див лук
море
да имаш 27 години
да ја пееш Јано мори
да го сакаш Џони и Азра
(и 30 години потоа)

Колумната е објавена во Форум број 179, 27.2.2009