Сексуалниот карактер и што со него

Џефри Викс (1945) е еден од водечките социјални теоретичари на сексуалноста кој повеќе од триесет години објавува научни текстови од оваа област, а особено текстови поврзани со темата на хомосексуалноста. Обработувајќи ја врската меѓу историските и социолошките пристапи кон сексуалноста, тој пишува за теми како што се појавата на историски дефинираните сексуални категории, појавата на лезбејки и гејови како дистинктивни идентитети, промените на облиците на општествена регулација на сексуалноста, идеолошките дебати околу природата на сексуалното однесување, како и општествено-културните импликации од современите промислувања на сексуалноста. Џефри Викс е особено заслужен за етаблирањето на социјално конструктивистичкиот пристап кон сексуалноста на кој работи сите овие години. Иако на академската јавност и’ е помалку познат од, на пример, Мишел Фуко, тој и неговите колеги уште од седумдесеттите години на минатиот век развија не-есенцијалистички пристапи кон сексуалноста интерпретирајќи ги сексуалните идентитети како улога, фикција или, на пример, приказна. Освен тоа, Џефри Викс и самиот беше учесник во лезбејското и геј движењето, а е еден и од поважните сведоци на развојот и промените внатре во движењето за сексуалните права и слободи.

Бевте вклучени во лезбејското и геј движењето во Велика Британија во седумдесеттите години. На кој начин се вклучивте во него?

Во Gay Liberation Front се вклучив во ноември 1970 година, накусо по неговото основање. Првата база на групата беше London School of Economics (LSE), а јас токму еден месец претходно почнав да работам таму како истражувач на својата прва универзитетска работа. Така уште од самиот почеток мојот политички ангажман и мојата кариера беа неразделно поврзани – што можеше да се покаже штетно за мојата тогашна кариера.

Јас тогаш бев надвор веќе околу три или четири години, кокетирав со лондонската сцена и создадов мала, тесно поврзана, група на геј пријатели. Исто така, на некој нејасен начин бев на политичката левица, но одвоен од нејзините mainstream активности првенствено зашто не се почувствував добредојден заради сопствената сексуалност. Ми изгледаше дека постојат два одвоени света на идеологијата и големите настани. Моето учество во геј ослободителното движење го промени тоа. За првпат почнав да согледувам како приватното и јавното, сексуалното и политичкото, секојдневниот живот и големите историски процеси можат да се поврзат и артикулираат. Тука запознав нови пријатели, го сретнав својот прв љубовник со кој останав подолго време, а поминав и низ низа идеолошки револуции кои оставија трајно влијание врз мене. До крајот на седумдесеттите силно се вклучив во геј политиката, особено како уредник на списанието Gay Left кое едно време беше водечко списание за геј теорија и анализа. На крајот од својот роман Прекрасната соба е празна Едмунд Вајт зборува како стоунволското востание беше нашиот Бастилја-ден... пресвртница во нашите животи. За мене таа пресвртница значеше вклучување во геј ослободителното движење.

Како вашиот политички ангажман влијаеше врз вашата академска работа?

Учеството во геј движењето целосно ја промени насоката на мојата академска работа. Кога се вклучив во Gay Liberation Front тукушто бев дојден на LSE по не толку успешната година предавање на факултет. Мојата работа, пак, беше некое бегство од првичната намера за постдипломска работа, и во тоа време се почувствував изолирано и осамено. Отидов на LSE во надеж дека таму ќе ги продолжам своите студии во соодветна атмосфера (таму ја завршив својата дисертација за социјалистичката плуралистичка мисла од почетокот на дваесеттиот век, тема што на некој чуден начин ќе влијае и на моето подоцнежно пишување за сексуалноста). Меѓутоа, наскоро по моето доаѓање силно почнав да се преокупирам со теориски прашања кои со себе ги донесе геј ослободителното движење, особено прашањето што е хомосексуалноста, зошто е толку угнетувана, кој тип на политика е потребен за оваа ситуација да се промени итн. Сосема е природно што како квалификуван историчар почнав да го истражувам историскиот контекст, а како некој што веќе ги истражувал политичките и морални расправи од крајот на деветнаесеттиот век станав исклучително заинтересиран за врската меѓу раната (хомо)сексуална политика во Британија и пошироките радикални политики. Во својата прва книга Socialism and the New Life: The Personal and Sexual Politics of Edward Carpenter and Havelock Ellis (1977) која ја пишував со Шејла Роуботам, пишував за Хавелок Елис кој продолжи да ме фасцинира сè до денес. Тој некаде има напишано дека неговата стратегија била пишување за (во тоа време) најнавредливите и најконтроверзните прашања за сексуалноста во мирен, рационален и фактографски стил, како сето тоа да е вообичаено и нормално. Токму тоа и за мене беше многу корисна тактика во текот на последните триесет години.

Во оваа мала книшка имаше многу нешта кои беа основа за она што ќе го пишувам во средината на осумдесеттите во своите книги Coming Out, Sex, Politics and Society, како и во Sexuality and its Discontents – што подоцна ја нареков своја „неформална трилогија“. Првата книга трага по еволуцијата на препознатливиот модерен хомосексуален идентитет, како и по неговиот израз од деветнаесеттиот век до денес; втората книга го истражува поширокиот општествен и политички контекст на регулацијата на сексуалноста во Британија; додека третата ги истражува начините преку кои сексуалноста стана предмет на научен интерес, улогата на сексологијата во „откривањето“ на сексуалноста како „континент на знаењето“, но и начините за отпор спрема сексологијата низ појавата на grassroots знаењето.

Претпоставувам дека во овој кус опис можете да видите колку свесноста за важноста на новите сексуални движења од седумдесеттите (феминизмот, како и лезбејските и геј политиките) влијаеја врз моето размислување. Мојата размисла за начините на кои геј ослободувањето ги трансформираше значењата на современите геј идентитети ме натера да се прашам дали можеме слични поместувања во значењата и идентитети да откриеме и во минатото. Чувството дека не можеме да го разбереме она што денес се случува со хомосексуалноста без да ја ставиме во поширокиот контекст на сексуалноста (и родот) ме водеше кон истражување на тие промени низ времето. А сè поголемото сфаќање на виталната улога за идејата и вредноста ме турна во истражување на улогата на сексологијата како наука за копнежот.

Доаѓам од земја која го имаше „искуството на социјализмот“ во кое „хомосексуалното прашање“ се поставуваше единствено во контекст на либералната демократија, која како таква прилично непријателски се однесува кон „мрачното време на социјализмот“. Тоа, меѓу другото, влијаеше активистите за права на сексуалните малцинства со недоверба да гледаат на социјалистичките/марксистички теории. Меѓутоа, што вие, како активист и научник, добивте од социјалистичките/марксистички теории?

Бидејќи таканаречените социјалистички режими беа непријателски настроени кон хомосексуалноста не е изненадување што активистите и активистките денес непријателски се однесуваат кон кое било марксистичко толкување. Меѓутоа, во седумдесеттите ситуацијата во западна Европа беше поинаква. Тука изгледаше како либералната демократија да се однесува непријателски кон хомосексуалноста и ние се обидувавме да пронајдеме поинаква теориска и политичка рамка која би била поотворена за идеите на геј ослободувањето. Затоа и нè привлекуваа левичарските критики кои и самите беа под влијание на марксистичките идеи, особено на оние кои се развиваа по 1968 година. Gay Left, во чии рамки и дејствував, се обиде да направи нова синтеза меѓу идеите за сексуалната слобода, како и да се отвори кон поотворените и подемократски традиции на западниот (некомунистички) марксизам. Меѓутоа, мислам дека веќе од почетокот на 1980 година веќе не се обидувавме да се вклопиме во марксистичките револуционерни принципи. Сите повеќе се вртевме кон плуралистичката рамка, а мојата подоцнежна работа покажува дека за тоа, според мене, постоеја две причини. Како прво, веќе на почетокот од осумдесеттите се покажа дека главниот предизвик не се ограничувањата на либералната демократија, кои и да се нејзините недостатоци, туку потребата таа да се одбрани од предизвиците кои новата десница ги претставуваше во ликот на Маргарет Тачер во Британија и Роналд Реган во Соединетите Држави. Од друга страна растеше сфаќањето дека на целите на раното геј движење не им е потребна социјалистичката револуција за да се реализираат. Сосема спротивно на овие очекувања, и наспроти непријателството на режимот на Тачер, на grassroots ниво вистинската промена веќе се одвиваше. И тоа сето се случуваше наспроти предизвикот наречен Сида кој се поклопуваше со проектот на Новата десница. Низ осумдесеттите, во текот на деведесеттите и во првата деценија на овој век, самите ЛГТБ личности покажаа исклучителна агилност во менувањето на условите на својот секојдневен живот – градејќи пријателства и односи, мрежи, заедници, спротивставувајќи се на Сидата, спротивставувајќи се на владеењето на непријателството, како и создавајќи услови за голем големиот бран реформи во законите за време на деведесеттите. Реформи кои беа и нужни и можни.

Ако го погледнеме дискурсот на поранешните геј и лезбејски движења и оние современите, тие се разликуваат. Порано беше вообичаено да се користат термините „сексизам“ и „репресија“, додека денес зборуваме за „хомофобија“ и „дискриминација“. Зошто е тоа така? И како тоа влијае за острината на политичката критика на репресивните сексуални системи?

Во раните денови нашиот сопствен политички јазик во голем дел произлегуваше од феминизмот. Меѓутоа, со текот на времето почнавме да согледуваме дека родот и хомосексуалната политика, иако поврзани, концептуално и политички се различни. Затоа и развивме одвоен аналитички јазик. Идејата за хомофобијата беше присутна уште од почетокот на седумдесеттите години, а до осумдесеттите се појави и идејата за хетеросексизмот. Појавата на queer теоријата во раните деведесетти години придонесе за теорискиот развој воведувајќи го терминот хетеронормативност, со што се упатуваше на структурата и нормативната рамка на непријателство кон истополните односи. Во тоа време, секако, се развија и посилни поделби во рамки на геј заедницата.

Радикалите/радикалките преку queer теоријата повторно почнаа да ја докажуваат неспоивоста на геј ослободувањето и постојниот поредок, па почнаа да го отфрлаат она што тие го нарекуваа асимилација. Наместо тоа се заговара отпор и трансгресија. Меѓутоа, главната тенденција во рамки на движењето почна да натежнува кон застапување на важноста на граѓанското, кон борбата против дискриминациите и предрасудите, како и кон барањето разни права. од порано тврдев дека на секое радикално движење му се потребни двете тенденции: едната која го разоткрива постојниот поредок, а другата која ги дефинира условите на целото граѓанство. Сметам дека е чесно да се каже дека во оној дел од светот кој се навикнавме да го нарекуваме Запад моментално е доминантен моделот на граѓанството, односно заговарање целосна еднаквост, истополни бракови итн. Јас лично не го гледам тоа како приспособување на постојниот поредок, туку повеќе како знак дека самиот поредок се сменил и тоа делумно заради grassroots трансформациите, видливи низ растот на ЛГБТ идентитетите и заедниците.

Се чини дека од политиката на сексуализираното граѓанство корист ќе имаат само геј и лезбејските парови, односно моногамијата. Понатаму, се чини дека оваа парадигма базирана врз „класичниот“ моралистички поглед на сексуалноста каде всушност се осудува актот (аналниот секс, секс со повеќе партнери, садомазохистичкиот акт) околу кој се конструираат девијантни идентитети. Во книгата Сексуалност ви заговарате поинаков пристап: наместо гледање нешто како „добро“ или „лошо“ во актот, да почнеме да го проценуваме/анализираме контекстот во кој одреден акт се одвива. Што можете да кажете за ова?

Не гледам некој расчекор меѓу она што го тврдев во книгата Сексуалност и развојот на идеите на сексуалното граѓанство. Јас, сосема спротивно, тврдам дека идејата на сексуалното граѓанство сама по себе не е радикален предизвик на постојните идеи на граѓанството и припадноста. Таа го проширува значењето на она што го подразбираме под културна и општествена прифатеност, и го проблематизира традиционалниот и семеен поредок: и тоа токму зашто бара вклучување. А веќе самото тоа ја репозиционира сексуалната политика. Специфичните политики и формите на барање права можат да варираат во текот на времето – и во таа смисла во овој миг силен е фокусот на прашањето за истополовите односи. Јас тоа го гледам како нужно поместување во историјата на геј политиката – од политика која се занимаваше со идентитетот кон онаа која се занимава со односите. И тоа навистина претставува поместување во преокупациите на геј политиката, но она што можеме да го наречеме „релациски пресврт“ е резултат на вистинските развои во геј светот по епидемијата на Сида. Зошто нам би требало да ни се негира препознатливоста на нашите најважни односи? И можеби навистина некои од заговорниците на истополовите бракови можат на тоа да гледаат како на нешто кај кое станува збор за моногамија и асимилација во постојниот семеен поредок. Но, исто така, политиката на американската десница покажува дека конзервативците на го гледаат тоа на таков начин. За мене овие барања ги проблематизираат традиционалните стојалишта за бракот, а го насочуваат погледот кон поотворените и плуралистички согледувања на интимните односи. Пред сè, станува збор за нашите права како човечки суштества нашето право на љубов да се препознае.

Вашата работа се поврзува со етаблирањето на социјално конструктивистичкиот пристап на сексуалноста. Можете ли да објасните што значи тоа, и дали тоа значи дека природата или биологијата не играат улога во обликувањето на сексуалноста?

Кај социјално констуктивистичкиот пристап, многу едноставно, станува збор за разбирање на историскиот контекст кој ја обликува сексуалноста. Почетната точка е претпоставката дека сексуалноста, далеку од тоа да биде сила на природата која е надвор од општеството, всушност секогаш е во средиште на општественото и културното. Сексуалноста е високо општествен феномен, па со менувањето на општеството се менува и самата таа. Значи ли тоа дека природата нема ништо со тоа? Не сосема. Сексуалноста се гради врз биолошките потенцијали, па таа е под влијание на психосоцијалната организација. Во таа смисла биологијата и психологијата без сомнение можат да помогнат во разбирањето на индивидуалниот сексуален развој. Но, исто така мора да препознаеме дека сексуалноста, како и сето останато, добива значење само во културата. Ние едноставно не можеме да ја разбереме префинетоста и комплексноста на сексуалниот свет ако сè се обидеме да редуцираме на императивите на Природата, на одреден тип мозок или специјален ген за одредено однесување. Според мене, обидите да ги разбереме современите сексуални облици во термините на она што нашите предисториски предци го правеле пред 500.000 години е целосна мистификација и напуштање на она што ние како историчари, социолози и антрополози би требале да го правиме: а тоа е – да ги разбираме специфичните културни конфигурации.

Дури и да постои геј ген тој никако не би можел да ги објасни различните видови хомосексуалност кои се појавуваат за време на историјата или дури во рамки на една култура. Таков пристап во одредена смисла ја префрла одговорноста на нас како луѓе. Како луѓе, ние имаме одреден степен на избор. Тука не тврдам дека ако едноставно се одлучиме можеме да го промениме својот сексуален карактер. Верувам дека тој во голем дел е организиран прилично рано во нашиот личен развој. Но, можноста што ќе направиме со него е во наши раце, и секако, секогаш е обликувана според можностите кои културолошки се дозволени. Да земеме очигледен пример: во рамки на одредена култура можат да постојат голем број луѓе кои од различни причини имаат хомосексуални страсти. Меѓутоа, начинот на кој ги живееме тие страсти зависи од постојните средства за нивно изразување. Постојат ли идентитети низ кои можеме да го реализираме тоа? Колкав е степенот на прифатеност или отфрлање на тие идентитети? Има ли места на кои истомислениците можат да се сретнат, да стапат во содејство, да имаат секс, да се сакаат меѓу себе? Тука цела низа ограничувачки фактори влегуваат во игра: религија, семејство и притисоци на врсниците, различност во статусот, класа, раса, етницитет итн.

Индивидуалните сексуални идентитети се резултат на постојано преговарање меѓу човечките можности и културните услови. Социјалниот конструктивизам, поедноставено, е обид за разбирање на просеците низ кои општествените и индивудуалните еротски значења и пракси се обликуваат и преобликуваат во историјата која постојано се менува.

Сакам да ве прашам нешто што е можеби невозможно прашање. Што е сексуалноста, или што вие барем би „затвориле“ во неа, ако сте принудени да ја дефинирате?

Фројд коментираше дека е тешко да се постигне договор за природата на сексуалниот развој. Џон Ганон и Вилијам Симон зборуваа за потребата која некогаш морала да постои за да се осмисли важноста на сексуалноста. Кен Пламер еднаш напиша дека ништо не е сексуално туку дека тоа станува такво со именувањето. Па сепак, Фуко, со сега веќе славната изјава, се пожали што сексот стана „вистина на нашето битие“. Како што и самото прашање сугерира, не постои едноставна дефиниција за сексуалноста, или објаснување за нејзината непобитна моќ. Она што дополнително го комплицира ова прашање е фактот што „сексуалноста“ како концепт функционира на два нивоа. Таа се однесува на мноштвото општествени феномени кои го обликуваат еротскиот живот: законите, религијата, нормите и вредностите, верувањата и идеологиите, општествената организација на репродукцијата, семејниот живот, идентитетите, семејните договори, болестите, насилството и љубовта – за сето ова зборуваме кога зборуваме за сексуалноста на некоја култура. Но, таа исто така се однесува и на личното ниво – на задоволството и на болката кои можат да го влошат или подобрат нашиот живот. Овие два нивоа, како што тврдев, постојано се во интеракција, обликувајќи и преобликувајќи се меѓусебно. Не верувам дека сексот, како што тврдеше Ричард фон Крафт-Ебинг, е моќна вулканска сила која бара задоволување. Но, верувам дека еротските потенцијали на човечкото тело се огромни, како и дека тие под влијание на човечките односи можат да станат жариште на најинтензивно задоволство и болка. И токму затоа нашата култура не може да ја пушти сексуалноста да си оди по свој пат. Таа сè уште ја инспирира личната и општествената имагинација.

Илустрации: Едвард Вестон

Извор: h-alter.org