Богот на непостојаното

Додека пишува, секој писател е остров. Оддалечен многу далеку од гласниот континент на останатиот свет, изолиран не само со ѕидовите на својата соба, туку остров среде времето и историјата. Сепак, секој што се обидел да пишува го знае тоа, и овде ќе ме разберат сите: светот никогаш не е поцелосен, поубав и попривлечен отколку кога се одрекнуваш од него за да пишуваш за него.

Се затварам за да создадам еден свет за кратко време, да го замешам од различни екстракти на мислења и фантазии, да го развијам како некогаш фотографиите во темна комора; оставете ме на мир, сега нема ништо да се види, секое чудо се раѓа од темнината. Но сето тоа се случува само за да одново се вратам во светот и нешто му додадам, колку и да е тоа ситно. Дилан Томас пишува дека секоја добра песна станува дел од стварноста.

Доаѓам од земја во која Бог бил забранет или во најмала рака бил непоканет гостин. Во Бугарија нема Бог, тврдеше мојата учителка. Но можеби токму затоа тој беше важен за мојот детски ум и подоцна секогаш се појавуваше во моите раскази и романи. Беше дел од моето детство и моето секојдневие, детскиот Бог, со кој најпрвин ме запозна мојата баба. Во доцните попладниња, кога беше завршена домашната работа и повеќето луѓе беа излезени надвор, мојата баба кришум од сандакот вадеше стара Библија, која, на тоа јасно се сеќавам, од конспиративни причини беше завиткана во тогашното официјално партиско гласило „Работническо дело“. Имав пет – шест години и седев на столот покрај баба ми, блиску до малиот прозорец во сопчето.

Баба ќе ја отвореше Библијата и ќе започнеше да чита како што читаат старите луѓе - шепотејќи ги мрдаше усните и со својот показалец, згрчен од артроза ги следеше редовите. Читаше додека не згаснеше светлината од прозорчето и не се вратеше дедо ми. Ќе ја слушав целата апокалипса со шепотечки тон: „Тогаш видов: четири коњаници стоеја на четирите краеви на земјата ...“ .Така, Бог зборуваше шепотејќи, кришум, во доцните попладниња на детството, под ерихонските труби од мувите што зујеа низ собата. Пред да се стемни.

Од една страна беше страшно, од друга, некако домашно и секојдневно. Со годините сè повеќе сфаќам дека  апокалипсата е една многу лична работа. И сè до денешен ден, кога понекогаш ја отворам Библијата, го слушам тој шепот. Знам дека така, со тој шепотечки тон се зборува само за важни работи и големи тајни. А на крајот секогаш останува гласот или шепотот на некоја книга. Во моето сеќавање најпостојани се тие истовремено божествени и обични попладниња на моето детство.

Сега е вонредно време, време на криза и пандемија. Пред десетина години објавив книга есеи која ја насловив „Невидливите кризи“. Тогаш видлива беше економската криза од 2008/9 година. Светот и медиумите нè научија да ги забележуваме само економијата и политиката, тие секогаш се повторуваат на насловните страници и во ударните термини на нашиот живот. Јас, пак, тврдев дека зад оваа видлива криза демнат други, пострашни и подлабоки, невидливи кризи – кризи на смислата, бидејќи не сме сочинети од економија и политика. Се состоиме и од нејасни и немерливи работи како тага, стравови и несигурност. А што се однесува до оваа криза, би му се доверил на првиот ред на книжевноста, на Ман, Кафка, Борхес и другите. Тие се вистинските експерти кои не можете да ги видите во главните вести. Нивните гласови можат да нè изведат од темнината. Така пишував тогаш.

Секако дека пандемијата во последните година и пол не е преседан во историјата на човештвото. Неодамна повторно го прочитав „Дневникот на годината на чума“ од Дефо и бев изненаден колку малку се променило во човечките реакции во текот на четири векови. И тогаш го имало сето ова: недоверба, лажни гласини, страв, нетрпение и револт против мерките; дури и на смртта се навикнал човекот.

Што сака да ни порача оваа гадна зараза како што е Ковид-19, што ни дава, освен што на прв поглед ни одзема сè. Неколку работи. Ни го враќа разговорот за смртта и сопствената смртност. Новите медиуми, рекламите, виртуелниот простор во кој сите престојуваме ни сугерираа извесна бесмртност, бевме станати нешто како бестелесни аватари. Пандемијата одеднаш ни ги врати нашите тела, а тие се покажаа како кршливи и ранливи.

Од една страна пандемијата нè претвора во острови. За да преживееме мора да се одвоиме од другите, да се изолираме. Но истовремено пандемијата открива некои врски помеѓу нас. Од почетокот најнеподносливо искушение било да се умре сам, без своите блиски. Во сон и во смрт одиш сам, но добро е кога некој ќе те испрати до пред врата. Ако го замислиме светот како огромна зграда, иако во неа е секој сам зад осветленото прозорче, сепак секој сака да знае дека на катот над и под него, зад прозорците има луѓе и дека уште светат.

Во текот на оваа година и половина постојано броевме: број на заразени, оздравени, умрени...Таквата математика е надвор од каква било човечност. Задачата што ни се падна нам, преживеаните сведоци на кризата, е да покажеме дека зад секој човек стои една приказна поврзана со приказните на неговите најблиски. Оваа мрежа на цврсто заврзани приказни ја чува смислата на светот.

Книгите понекогаш знаат на чуден начин да се пошегуваат со нас. Пред да избие пандемијата, неколку години работев на мојот последен роман „Засолниште од времето“, кој е објавен во предвечеријето на короната. Во него сосема недолжно раскажував за еден посебен вирус кој ќе завладее во блиска иднина – вирусот на минатото, кој ќе се пренесува преку очите и ушите. Пишував за тоа во каква пандемија на минато сите нас тоа нè води.

Притоа ги имав на ум повторно разбудените минати идеологии или национализми, сместени помеѓу кичот и монструозноста, кои ни ветуваат величенствено минато. (Ѝ припаѓам на онаа генерација која ја измамија со чекот за светла иднина.) Но кога пандемијата нè претрка со друг вирус, станав свесен дека сиот овој немир очигледно одмана бил во воздухот и дека мораше нешто да се случи за ни ги отвори очите и да ни покаже дека вака понатаму веќе не може. Природата понекогаш зборува на болен и директен начин, особено откако претходно не сме ги разбрале нејзините посуптилни лекции.

Сакам само да кажам дека идеологиите на минатото или минатите идеологии се враќаат како и во секоја голема криза, кога чувствуваме дефицит на иднина, а сегашноста не претставува пријатно опкружување. Но домот што ни го ветуваат идеологиите ретко е добро прибежиште. Верувам дека историјата го развива паметењето и отпорот против толку лесно понудените засолништа во идеологијата. Паметење и отпор.

Елиот еднаш напишал: „За нас, постои само настојувањето. Останатото не е наша работа“. Тоа се поклопува со моето интересирање за непостојаното и исчезнувачкото. И натаму верувам дека само она што исчезнува вреди да биде сочувано. Нашето пишување и овој (често безуспешен) обид дека она толку кршливо, како што на пример е човекот и другите непостојаности ги сочуваме и ги пренесеме понатаму.

А бидејќи стана збор за божественото, можам да кажам дека верувам во Богот на Непостојаното и Исчезнувачкото. Во Богот на она што чувствува болка, се тресе во темнината и чека да биде спасено. И во Богот на приказните што носат спас.

 Слики: Jungho Lee

Превод од српски: А.Б.

Извор: pescanik.net