Речник на македонската народна поезија (3) - АРАП, АРТИЈА...

АПЕ - гл. несвр. каса, гризе

Нешто ми мерак станало
за твоето бело лице,
бело лице неапано,
да го дадеш да го апам.
(Мих. 79)

АПО - страшило (со кое обично ги плашат децата)

Коњ се белее, Арап се црнее
и Јана вика: - Бегајте, деца
бегајте деца, апото иде!
(Фирф. 3, 72-73)

АРАП и АРАПИН - а. црнец, припадник на црната раса

А што беше Дете Голомеше,
тргна дете на нишан застана,
арап фрли тешка боздогана.
(Мил. 244)

Пред портите арап ми вардеше,
арап прашал Секула детенце
кај ќе оди сега на полноќе.
(СбНУ XIII, 90)

Тогај викна Крали Марко:
- Гледајте вака, три црни арапе:
ни махнувам, ни фрљувам;
на бегане ќе ве стигнам.
(Шапк. 4, 85)

АРАПЧЕ - дем. и хи. од арап(ин), млад арапин

Дел делиле три млади моми:
на сите моми по едно момче,
на бела Мара црно арапче.
(Мил. 361)

АРГАВАН - бот. јоргован

Ако изникнит лобода,
јас ќе те носам под пола;
ако изникнит аргаван,
јас ќе те скријам под јорган.
(Кис. 27)

АРГАТКА - жена или мома аргат

Баба си викнала до три сел аргатки,
баба се почуди што ќ’ им даде рочок.
(Фирф. 2, 439)

Никола ми има убави аргатки,
убави аргатки, моми Тиквешанки.
(Вас. 252)

Повеј, ветре, повеј
силен од морето (...)
по бели аргатки,
по малите моми.
(ПСп. IX, 46, 983)

АРМАС - Свршувачка

Јошче малко армаса те
за бела Кита Дојранлика,
по армасот третјот вечер
збор чиниа, леб кршиа.
(Шапк. 4, 9)

У сабота малок армас,
у недела тешка свадба.
(Драг. 211)

АРМАСА - гл. свр. се сврши

Море лудо, лудо младо!
Ни сам мома ни невеста (...)
ете саа три години
армасана, невенчана.
(Тош. 200)

Нит ме роса јоросила
нит ме слана јосланила
тук ме мајка армасала,
армасала, поцрнела.
(Иљ. 137)

Стани, стани, бре девојче, што си заспала,
драго ти се армасало ти што го љубиш.
- Ак’ с’ армаса, нек с’ армаса, од мене алал!
(Ѓорѓ. 44)

АРМАСНИЦА - свршеница

Што стоиш, брату, што гледаш,
дека си, брату, армасан?
Ќе те дочуе армасница
и нејните верни друшки.
(Мил. 289)

АРМАСУВА - г. несвр. од армаса, се свршува

Мор девојко, зеленико,
дали имаш мајка и татко?
Ка го имам, да го немам,
дур сношчи м’ армасаја,
армасаја, прстенваја.
(МФ I, 1, 166)

Завија се ѓаволските моми,
запојаа ѓаволските песни:
Венчај, куме, немој издишати,
армасувај, немој љуто колни.
(Кост. 47)

АРСЛАН - лав

Таја (Шаина робина) сите (седумдесет јунаци)
ми и’ закопала,
Евреина незакопан остај,
ја остај н’ еден мрамор плоча
да го кинет орли и аршлани.
(Мил. 206)

АРТИЈА - тенки листови за пишување, цртање, печатење, завиткување и сл.; хартија

Девојче кадан убаво,
излези вонка на двори,
ти гледај в мене, ја в тебе,
да ти исписа лицето
на турцка бела артија,
на мајка да го испрате.
(Молер. 119)

Ој моме, моме
од лоза (г)ластар (...)
од врба филис,
дење те гледам,
ношќа те мисле,
лицето ти е
книга артија,
вежите ти са
од дуќан гајтан.
(Молер. 100)

(продолжува)

Кон првиот дел
Кон вториот дел

ИЗВОРИ

Вас. - Миодраг А. Васиљевић, Југословенски музички фолклор. II. Народне мелодије које се певају у Македонији. Београд 1953.

Драг. - Македонско-славяански сборник с приложением словаря. Составил П. Драганов. Выпуск I. С. Петербург 1894.

Ѓорѓ. - Српске народне мелодије (Јужна Србија). Скупио Влад. Р. Ђорђевић. Са уводом Ернеста Клосона. Скопље 1928.

Иљ. - Македонски народни песни, собрани на фестивалите во Битола и Штип на 11 октомври 1947. Редактирал Васил Иљоски. Скопје 1948.

ИФ - Речнички материјал ексцеприран од текстови за народни песни запишани во институтот за фолклор „Марко Цепенков“ во Скопје.

Кауф. - Народни песни от юугозападна Блгария. Пирински край. Съставили и редактирали Николай Кауфман и Тодор Тодоров. Том I, БАН, София 1967.

Кис. - Киселиновић Ђорђе, Охридско-преспанска лира. 100 народних женских песама из Охрида и Преспе. Битољ 1926.

Кон. - Збирка на македонски народни песни. Редактирал Блаже Конески. Скопје 1945.

Кост. - Малешевски народни песни. Збирка на Станко Костиќ. Редактирал Тодор Димитровски. Скопје 1959.

Мил. - Миладиновци, Зборник 1861 - 1961. Скопје 1962.

Милош. - Деца јунаци. Народни песни. Редактирал Ѓорѓи Милошев. Скопје 1954.

Мих. - Панчо Михаилов, Български народни песни от Македония. София 1924.

Молер. - Братя Димитър и Кoстадин Г. Молерови, Народописни материали од Разложко. Под редакция на акад. Ст. Романски. Сборник на народни умотворения и народопис. Книга XLVIII. София 1954.

М Пр. - Македонски преглед. Списание за наука, литература и културен живот. Издава Македонският научен институт. София 1924 - 1942.

МФ - Македонски фолклор. Списание на Институтот за фолклор. Скопје 1968.

Поп. - Аритон Поповски, Македонскиот говор во Гостиварскиот крај. Гостивар 1970.

ПСп - Периодическо списание на Българското книжовно дружество. Средец 1891-1895.

Р. 144 - Етнографска збирка бр. 144 на САНУ. Б. Каменковић (Атанасије Петровић), Збирка народних умотворина из скопске котлине (1907)

Р 262 - Етнографска збирка бр. 262 на САНУ. Михаило Миладиновић, Народне песме из Велешког, Штипског и Прилепског краја (1922).

СбНУ - Сборник за народни умотворения, наука и книжнина. София 1889 (и други годишнини).

Стр. - Стремеж. Списание за литература, уметност и култура. Прилеп 1954 (и други годишнини).

TM - Д-р Душко Хр. Константинов и Здравко Божиновски, Тука е Македонија. Книга I. Скопје 1970.

Тош. - Народни умотворби од Пиринска Македонија. Редактирале К. Тошев и Р. Угринова. Скопје 1950.

Фирф. - Македонски музички фолклор. Песни. Уредил Живко Фирфов. Скопје 1953.

Шапк. - Сборник од български народни умотворения... Събрал и издава К. А. Шапкарев. София 1892.

Избор: П. В.
На сликите: килими на Велко Николов