Категоријата „имполитичко“ како разлика и негација во политичкото

(Кон Џорџо Агамбен, Stasis: Граѓанската војна како политичка парадигма, Homo Sacer II, 2; превод од италијански јазик Вики Младенова. Скопје: Артконект, 2021. 120 стр.)

Stasis: граѓанската војна како политичка парадигма (Stasis. La guerra civile come paradigma politico, 2015; 2019) претставува еден сегмент од влијателниот проект Homo Sacer: суверена моќ и гол живот (Homo Sacer. Il potere sovrano e la nuda vita, 1995) со кој современиот италијански философ Џорџо Агамбен (Giorgio Agamben, 1942) анализира низа прашања од областа на политичката философија, философијата на правото, естетиката, културата, културната историја итн.

Првите две поглавја во оваа книга, насловени како Stasis и Левијатан и Бехемот, претставуваат преработки на два семинари на тема граѓанска војна одржани на Универзитетот Принстон во октомври 2001 година, додека третото поглавје, Белешка за војната, играта и непријателот, е додадено кон овие расправи од страна на авторот во 2018 година и во него детално се разработува манифестацијата на концептот игра во реципроцитетно поставениот сооднос непријателство - војна.

Македонската стручна и поширока јавност ја има можноста одблизу да се запознае токму со ова проширено издание на Stasis во кое, како што најавува самиот Агамбен граѓанската војна се изедначува со полето на изворна политизација на Западот, потоа се доведува во врска со адемија (безнародие), односно со отсуство на народ, па дури на неа се гледа и како на конститутивен елемент на модерната Држава. Промислувањето на феноменологијата на граѓанската војна во овие неколку тези се остварува во форма на дијалектички осмислени дебати чија содржина се напојува од неколку основни извори: поаѓајќи од размислувањата и сведоштвата на хеленските философи и историчари, преку оние на Томас Хобс, сѐ до спекулативно-философските поставки на бројни други мислители и истражувачи како Карл Шмит, Жан-Пјер Вернан, Никол Лоро, Јохан Хојзинга итн.

Основните поставки во насловниот есеј Stasis поаѓаат од проучувањата на специјалистката за културна антропологија на Стара Грција, Никол Лоро (Nicole Loreaux, 1943–2003) кои ја преиспитуваат концептуализацијата и природата на внатрешниот конфликт (stasis) кај Стaрите Грци. Во намерата да го определи прагот на политизација и деполитизација на домаќинството (oikos) и градот (polis), Агамбен се повикува на Аристотеловото дефинирање на целта на полисот како совршена заедница, соочувајќи го притоа „едноставниот факт на живеење (to zēn) на политички квалификуваниот живот (to eu zēn)“. Оваа опозиција која настојува да опфати една надворешност на сметка на изгонување на една интимност има за цел да го поттикне редефинирачкото промислување на жаришните точки врз кои почива западната политика: оние на oikos (семејство) кои се содржани во polis (град) на начинот на којшто zōē (природен биолошки живот) е содржан во bios (политички живот).

Во своето ново и поинакво читање на тезата на Лоро за семејната ситуација на граѓанската војна, Агамбен ја определува природата на stasis како поле на (де)политизација, убицирајќи го неговото точно место секогаш „помеѓу“, т.е. на границата меѓу дом (oikos) и град (polis). Откако stasis е веќе двојно дислоциран, претпоставката на Агамбен го посочува вистинското и недвојбено место на граѓанската војна секогаш помеѓу интимното и туѓото, внатрешното и надворешното, помеѓу имполитичкиот простор на семејството и политизираниот простор на градот.

Ваквиот обид за дисциплинирање на содржината на овој навидум безличен простор распнат помеѓу истоплемството својствено за роднинската врска (syggenikōs) и заедништвото својствено за градот (polis) упатува на потребата од (до)објаснување на поимот имполитичко (итал. impolitico). Станува збор за терминолошко збогатување на македонскиот философски и политички речник, кое е проследено со објаснувањето дека поимот не означува исто што и категоријата анти-политичко или аполитично. „Спротивно на тоа“, нагласува македонската преведувачка на студијата на Агамбен во својата белешка, „имполитичкото се измолкнува на лажната претстава за постоење на политичка надворешност. Просторот на имполитичкото е самата срцевина на политичкото, и оттаму, ископувајќи го однатре значењето на политичкото, имполитичкото упатува на тоа дека политичкото има граници и конечност. Тоа го постигнува без да го напушти политичкиот потенцијал, но истовремено здружувајќи се со еден друг потенцијал, оној на разликата. Имполитичкото е тоа што му се измолкнува на политичкото преку разликата, преку разграничувањето. Имполитичкото не му дозволува на политичкото да се заокружи во автоидентификација, и тоа го постигнува токму преку односот со другоста, како и преку самата негација... [...] ...Во оваа смисла, имполитичкото коинцидира со политичкото, токму затоа што не го одрекува. Имполитичкото е совршено поклопување на иманентното со транцедентното, тоа е самото внатрешно искуство на политичкото и тоа што ‘не е’.“

Втората расправа насловена како Левијатан и Бехемот е осмислена како мултимодална анализа на едно од најраните и највлијателни дела на теоријата на општествениот договор - Левијатан од Томас Хобс (Thomas Hobbes, 1588–1679). Имајќи ја предвид употребата на парадигмата како методолошка алатка со која ја испитува природата на граѓанската војна, Агамбен и во оваа своја расправа како теориска рамка го користи моделот на парадигматичните конфигурации сопоставувајќи ја, од една страна, критиката што Карл Шмит (Carl Schmitt, 1888–1985) ја упатува кон промислувањето на политичкото кај Хобс, и преземајќи серија задлабочени испитувања на претставата на корицата од првото издание на списот Левијатан (1651), од друга страна. Претставата за која станува збор денес се смета за најпознатата слика во историјата на модерната политичка философија. Таа е изведена во традицијата на т.н. емблематска литература и од многумина е посочувана како дело на францускиот графичар и сликар Абрахам Босе (Abraham Bosse, ок. 1604–1676). Агамбен пристапува кон анализа на нејзината иконографија не само со знаењата што можат да се подведат како философска иконологија, туку и со една од струите на политичката теорија од епохата на барокот која во структурата на моќта издвојува едно лице кое е видливо и едно кое е скриено. На тој начин тензијата што произлегува од контрастирањето на претставите на Световната сила (симболизирана преку атрибути како круна и меч заедно со серија сликовни симболични фигури како граница, топ, арсенал, бајраци и битка) наспрема претставите на Духовната, односно, Црковната сила (симболизирана преку жезолот како основен атрибут и серијата симболични сликовни фигури какви што се претставите на црква, митра, гром на екскомуникација, симболи на силогизми и своевиден собор) резултираат со серија толковни обработки на амблемот кои се во постојан дослух со намерите на Хобс и со сугестиите на Шмит. Така, анализите на делот од амблемот на кој е претставена колосална фигура составена од мноштво мали човечки фигури добиваат качество на енигматични интерпретативни аномалии. Нафатот да се (до)објаснуваат овие амбигвитети, мобилизираат разни толковни перспективи, кои во намерата да го објаснат местото на народот во градот т.е. во државата ѝ ја придодаваат на политичката теологија на Хобс нужната есхатолошка перспектива. На тој начин прашањето за местото на народот/суверенот во градот, односно, во државата во политичката мисла на Хобс ја добива својата разрешница како своевиден парадокс кој е составен од еден прекин (multitudо/populus: мноштвото граѓани не е народ) и од едно совпаѓање (rex est populus). Она, всушност, кон коешто води оваа во исто време, и опасна, и конститутивна двосмисленост во поимањето на концептуализацијата народ е идејата за адемија (a-demos, отсуство на народ), која укажува на неможноста на народот да изнајде конзистентно место во рамките на сопствениот уставотворен поредок. Тоа би значело дека концептот на Адемија отворено ја пренесува неможноста да се размислува за народот на начин како да има автентично политичко постоење внатре уставните граници на Државата.

Третата расправа во македонското издание на Stasis: граѓанската војна како политичка парадигма е насловена како Белешка за војната, играта и непријателот и во неа Агамбен ја согледува играта во доменот на политичкото како една човекова суштинска константа која се објективизира во опозиција на категориите пријател/непријател. Агамбен поаѓа од влијателната дефиниција на Карл Шмит за непријателот како „критериум на политичкото“ (Kriterium des Politischen), понудувајќи ново толкување на, како што вели, „конститутивната врска помеѓу непријателството и војната“, која истовремено е и јасна и скриена, одлучно потврдна, но сепак упорно одрекувана.

Во намерата да го реконструира процесот на политизација на војната, Агамбен се зафаќа со анализа на некои специфични примери од историјата на Стариот свет (Хелада, Античка Македонија и Рим) и го сместува феноменот војна во сферата на играта (Хојзинга), а нејзината агоничка функција ја посочува како аспект кој денес е киднапиран од државата и пренасочен кон некои други и сосема поинакви цели.

Stasis: граѓанската војна како политичка парадигма од Џорџо Агамбен е втора по ред објава на овој влијателен современ философ кај нас. Понудeново издание може да се согледува како избор да се толкува одредена културно-општествена позиција или коментар па во тој поглед, она што го овозможува објавата на ова дело во Македонија не се однесува само на олеснeтото (пре)обмислување на политичкото „hic et nunc“, туку тоа на еден поуниверзален план упатува на можноста за нови промислувања на глобалните кризи што го (пре)образуваат ликот на Светот од антиката, преку средновековието, па сѐ до современиот миг.

Извор: Културен живот, 3-4/2022, 90-93.