Наркомани и препродавачи: двојни аршини

Во 70-те години на 20-от век психијатријата почна да се прашува не толку за најсоодветните методи на лечење, колку за теориските основи кои ги оправдуваат тие методи.

Таквото прашување предизвика непријателски одеци на градот кој секогаш сака решенија, а никогаш проблеми, градот кој секогаш сака одговори, а никогаш прашања. За Сократ кој, прогласувајќи ја филозофијата, во оптек пуштил низа прашања, градот ќе ја резервира кукутата, дрогата која, штом државата ќе ја пропише, ќе стане законска и ќе помага во одржување на редот.

Требало само уште да се докаже дека законските дроги, оние кои ги авторизира државата – алкохолот и тутунот, а за дрогата која се нарекува „игри на среќа“ и да не зборуваме – бараат помалку жртви од незаконските – хашишот, хероинот, кокаинот, дроги кои државата ги забранила. Се чини дека во таа необична противречност се вгнездила не само некаква идеолошка измама која го прикрива она што од политички причини не е можно да се признае, туку и ограничувањето на слободата кое човекот го експериментира на себе не само поради стратегијата на моќта (нешто што луѓето го познаваат од почетокот на својата историја), туку поради верувањата до кои доведе знаењето, во однос на која стратегиите на моќта, како што нè потсетува Фуко, колку и да се насилни и сурови, не претставуваат ништо.

Со тоа не сакам да го вперам прстот на одлуката на која и да е влада, на манипулацијата на информациската индустрија или на потребата на оние кои на лесен начин ја оправдуваат својата невиност, така што другите (наркоманите и препродавачите) ги покажуваат како жртвени јагниња за својата лоша совест. Со тоа сакам да предупредам на историскиот премин кој се случи во просветителството, кога по митско-религискиот светоглед настапи научното, во овој случај, медицинско гледање на светот.

Познато е дека човекот никогаш не живеел во светот, туку секогаш само во описите кои различните историски периоди наложиле да му се дадат на светот. Едно е да се живее во светот каде референците се митски, а нешто друго во светот каде референците се научни. Ако тоа е вистина, можеби дрогата станала проблем не поради хемискиот состав, туку поради фактот дека била оттргната од митско-реалниот свет, каде секогаш кружела толку лесно и едноставно како што се изразуваат сите навики на секојдневниот живот, за да биде сместена во научно одредениот свет, каде ритуалноста, која инаку му дава ритам на човековиот живот, повеќе не го наоѓа своето темпо, бидејќи хемискиот фактор делува на колективното имагинарно со немилосрдност на која не е способен ни најсуровиот бог.

Во митско-религискиот опис на светот се наоѓал човекот, кој тогаш сè уште не важел само како организам, повеќе ценет отколку во научно опишаниот свет. Со ова не мислиме да оправдаме ниедна суровост која во името на бога им била зададена на луѓето, туку едноставено сакаме да кажеме дека под секоја суровост, казна и измачување, сè до смртната казна, се наоѓа идејата дека човекот е слободен да нанесува добро и зло. Токму за да ја ограничат таа признаена слобода, мислеле дека се потребни суровоста, казните и измачувањата, сè до смртната казна.

Науката не му ја признава слободата на човекот, но не затоа што се докопала до неоспорни откритија, туку бидејќи во нејзината метода, која ја регулира детерминизмот на математичкиот ум, не спаѓа имањето исход во таквата претпоставка. Поради тие нејзини методистички барања, науката, од Декарт па натаму, најпрвин морала да го претвори живото тело во организам и да го проучува организмот како што физичарот го истражува полето на сила.

Поради таа објективизација, човекот стана предмет, чиј израз можеме да го разбереме во силите кои го одредуваат. И како што не е можно да се претстави дека мостот, чија носивост изнесува пет тона, се „потрудил“ да ја поднесе тежината од десет тони, така не е ни можно да се замисли ни дека човекот, кој сè уште важи само за организам, се „потрудил“ да ја поднесе дозата дрога. Кога еднаш ќе го занемариме поимот слобода, повеќе не ја признаваме способноста за човечка самоконтрола, што на „научна основа“ неизбежно води кон надворешен надзор на човекот кој е редуциран на објект.

Во митско-религискиот поглед човекот е гледан како актер, одговорен за своите дела за кои треба искушување; индивидуумот може да му се опира или да му подлегне. Сите митско-религиски мислења потекнуваат од изворното искушение, каде освен несреќата како последица се јавува тоа дека сме подлегнале на искушението и славењето на човековата слобода. Во научниот поглед на светот, човекот е организам кој не делува слободно, туку се изразува како резултат на динамиката на нагонот, односно, на нагонските сили, што е можно да се разберат во прецизната психолошка, ако веќе не биолошка анализа.

Во тој контекст, каде поимот „искушение“, кој се нуди на слободата на поединецот, научно бил сфатен како „нагонска сила“ која делува зад човековиот грб, очигледно е дека за совладување на нагонските сили нема да можеме да се потпреме на самоконтролата, што ја евоцира сликата на искушението, туку на надворешниот надзор; него го евоцира сликата на нагонска сила која делува на субјектот од онаа страна на неговата слобода.

Само по себе се поставува прашањето: дали дрогата е смртна бидејќи е посилна од слободата на субјектот или затоа што научното видување на човекот (кој не ја признава категоријата слобода, туку само категоријата динамика на силата) ја претставува дрогата како сила на која не и’ се опира ништо освен вишите и спротивставени надворешни сили?

Како што нè потсетува Томас Шаш, разликата се јавува ако ја гледаме личноста на наркоманот, која слободно му подлегнува на искушението, или ако ја гледаме како на жртва која не може ништо друго освен да и’ подлегне на нагонската сила на која не можеш да и’ се спротивставиш. Митско-религиската визија на човекот му ја признава слободата на наркоманот, за чија злоупотреба следи казна, и во најсуровиоте облици, како што сведочи историјата на човештвото. Научното гледање на човекот, пак, напротив, на наркоманот му ја признава невиноста (тој е жртвата) само затоа што не му ја признала слободата за самоопределување и самоконтрола, бидејќи дрогата не е сметана за искушение, туку за сила (на која не може да и’ се спротивстави).

Слична е судбината и со препродавачите. Во митско-религискиот контекст, препродавачот го зазема местото на ѓаволот кој искушува, односно, на Ева која го искушува Адам. „Да искушува“ не значи само по себе нешто дијаболичко и гнасно, туку едноставно е премин кој е потребен за излегување од детството преку вежба во слободата. Ако го укинеме поимот искушение, кој го вклучува поимот слобода, препродавачот е некој кој ја потпалува „силата на која не е можно да и’ се спротивставиш“ и на која жртвата може само да и’ подлегне. И така настанува социологијата на двојните аршини која тврди дека оној кој доведува до искушение не „искушува“ туку „прави злосторство“, а оној кој му подлегнува на искушението, тој не е „виновен“ туку ја ужива невиноста на „жртва“.

Резултатите на оваа социологија, која на научна основа делува со двојни аршини, видливи се на улиците на нашите градови, каде законски ги прогонуваме проститутките како „онаа која искушува“, додека клиентот е невин, бидејќи и’ подлегнува на силата на која не може да и’ се спротивстави, односно, со оглед на својата волја, во најдобар случај е „пореметен во своето однесување“, значи, повторно невин. Истото важи и за наркоманот, кој не може ништо друго освен да се однесува онака како што се однесува, и значи, невин е, додека, пак, препродавачот, во улогата на оној кој искушува, е ѓаволскиот злосторник.

Но зошто таа социологија, која високо ги цени научните откритија, се држи до митско-религиозното гледање на искушението кај препродавачот и проститутката, а ја прифаќа психо-биолошката категорија на силата на која не може да и’ се спротивставиме кај наркоманите и клиентите на проститутките? За на наркоманот и клиентот да им ја одземе уште единствената претпоставка дека имаат самоконтрола на слободна волја, бидејќи само ако ги увериме луѓето дека не можат сами да се контролираат, можеме над нив да спроведуваме надворешен надзор кон кој се стреми власта по својата природа и суштина.

Иако на препродавачите и проститутките им го даваме правото на „слобода“, за нив можеме да преземеме цела низа облици на надзор и казни, и затворски, за кои митско-религиската историја ни нуди богата документација; ако, пак, за наркоманот и клиентот ја прифатиме научната категорија „сила на која не може да и’ се спротивставиме“ и од која извира нејзината невиност, можеме со благословот на медицинската наука на неа да примениме надворешен надзор, што е должност на лекувањето.

Со помош на двојните аршини, употребувајќи заедно два меѓусебно спротивставени светогледи, митско-религискиот и научниот, власта во обата случаи ја досегнува својата цел, т.е. негирањето на самоконтролата како неотуѓиво право на човекот, за над луѓето да може да го спроведува својот надзор.

Со проблемот на дрогата не смееме да се соочуваме само на социолошко рамниште, каде погледот меѓу тестовите и земањето примероци останува на површината и не се осмелува да појде во подлабокиот слој. На проблемот со дрогата не смееме да му пристапиме ни само на психоаналитичко рамниште, каде психоанализата, која сè уште не успеала да се еманципира од мајчините гради, го гледа исцицаното млеко од градите како во чашата на алкохоличарот така и во инјекцијата на наркоманот.

Со проблемот на дрогата треба, пред сè, да се соочиме на рамниште на историјата и идеите, значи, со филозофскиот поглед кој може да се чини некорисен и да биде занемарен поради невнимание, мрзливост или поради напорот кој сите ние го чувствуваме пред апстракцијата, но кој не можеме да го избегнеме ако не сакаме да го замениме со рационалното она што е едноставно доследно во одредениот светоглед, пред чии замки нашето незнаење никогаш нема да нè одбрани.

Илустрации:Susanita

Umberto Galimberti, L'ospite inquietante, Milano 2009

Извор: pescanik.net