Дали имам право да умрам?

Термините етичко и морално, како и смрт и умирање, ги користиме во секојдневниот говор како синоними. Иако, добро знаеме дека умирањето е процес на премин од живот во смрт, но разликата помеѓу моралното и етички коректното не ни е најјасна. За да ја согледаме, да го погледнеме на пример разводот. Многумина би рекле дека разводот не е морален – овој чин донесува многу штета, особено на недолжните членови на семејството како што се децата. Иако, можеме да го оправдаме со помош на етиката дека личноста има право да воспостави нови односи. Можеби тие ќе бидат подобри од претходните.

Истата разлика е присутна и кога е во прашање еутаназијата. Буквалното значење на овој збор е „добра смрт“ и под еутаназија се подразбира убиство на личноста од милосрдие или сомилост (значи, подобар назив би бил „подобро умирање“). Многумина би рекле дека убиството не е морално, но би се сложиле дека постојат исклучоци кога од етички аспект е оправдан чинот на убиство. Додека е дискутабилно дали е коректно да се одземе животот на некој што е осуден за тешко злосторство, сите би се сложиле дека е оправдано да го убиеме напаѓачот кој го загрозува нашиот живот и животите на нашите најблиски доколку немаме други решенија. Но, дали може да биде оправдано самоубиството? Ако може, дали помошта за време на извршување на самоубиството е оправдана? Ако сето ова е оправдано, тогаш дали е проблем да најдеме некој што ќе нè убие наместо да извршиме самоубиство?

Ова се прашања за кои биоетичарите диксутираат со години. Еутаназијата претставува овозможување лесна и безболна смрт за болните што не можат да се излечат и кои живеат во нехумани услови заради неиздржливи болки. Изненадувачки, во многу држави ова се смета за убиство и затоа е противзаконски. Иако, се чини дека кога се дискутира за еутаназијата повеќе се зборува за правата на лекарите, а помалку за правата на пациентите. Се чини дека еутаназијата е исто што и самоубиството, но тоа не е случај и заради тоа настануваат проблеми.

Еутаназијата претставува чин на прекинување нечиј живот од страна на лекар, а помогнато самоубиство е кога лекарот обезбедува средство со кое личноста сама ќе изврши самоубиство. Секако дека постојат повеќе облици еутаназија и таа може да биде волева или против нечија волја. Јасно е дека доколку е против нечија волја се работи за убиство кое треба да биде казнето, но доколку пациентот сака, тогаш која е разликата помеѓу еутаназијата и самоубиството? Во двата случаи пациентот умира и го сака тоа, но не е иста улогата на лекарот.

Кога лекарите положуваат Хипократова заклетва јасно изговараат дека нема да одземат живот. И, навистина нивна работа е да се грижат за здравјето на пациентите. Иако, проблемот на етичноста на еутаназијата произлегува од напредокот во медицината. Пред неколку векови било ретко некој да доживее длабока старост, но денес е нормално на улица да се сретне некој што има 80 или повеќе години. Сепак, медицината не може да ја отстрани смртта, туку само да ја одложи за подоцна (барем засега). Тука се и лековите против болки кои им се даваат на пациентите за да им се ублажи страдањето кога умираат. Секако дека тие не делуваат секогаш онолку колку што треба, но болката не е единственото нешто што го отежнува умирањето.

Физичката болка за време на умирањето може да биде неподнослива, но малкумина размислуваат за психолошката болка. Не можат да се отстранат ниту сите физички тегоби, зашто лековите против болки нема да помогнат кога личноста која умира од рак на градите се гуши. Но, што е со неверојатното понижување и непријатноста на луѓето кои се на умирање? Умирањето може да биде понижувачко, зашто во овие моменти личноста може сосема да го изгуби достоинството. Неконтролирана нужда, целосна зависност од негувателите кои мораат да прават сè од хранење до капење на пациентот, а и да не се споменува вината заради товарот кој се става на саканата личност. Сепак, умирањето ти се случува тебе, но смртта им се случува на другите.

Ова е еден момент кога се мешаат поимите смрт и умирање. Често можеме да слушнеме дека некој се плаши од смртта, но тој впрочем повеќе се плаши од умирањето. Многумина веруваат во задгробен живот заради религијата на која ѝ припаѓаат во која смртта не претставува крај. Но, дури и за оние кои не веруваат во задгробен живот смртта не би требало да претставува нешто страшно. Многумина смртта ја опишаа како спиење без сон. Да се биде мртов е исто како никогаш да не си се родил. Никој што го чита текстов не бил роден кога бил донесен Душановиот законик, ниту ќе биде тука кога луѓето ќе тргнат да колонизираат планети во другите галаксии. Никој не се плаши од првото, зошто би се плашел од второто? Единственото од кое се плаши е умирањето и проверката дали нашето верување во задгробен живот било точно.

Еутаназијата е важна токму заради ова. Меѓу другото, многу добро знаеме за споредувањето на смртта со спиењето без сон, зашто голема е шансата дека некој морал да врши еутаназија. Не на човек, туку на домашен љубимец. Кога знаеме дека не можеме да му помогнеме на своето куче или маче, го носиме кај ветеринар за да му ги „скратиме маките“, буквално. Дури и тој процес го нарекуваме успивање. Не сакаме нашите љубимци да страдаат без потреба кога исходот е неизбежен, зошто тогаш дозволуваме нашите сакани да страдаат со денови, недели или дури и со месеци? Ние се плашиме од смртта на таа личност и нашиот комодитет го ставаме пред комодитетот на смртно болната личност, а за тоа се повикуваме или на правата на лекарот или на тоа дека не е наше да одлучуваме кога ќе умреме, туку за тоа решава Бог (лош аргумент, зашто ако е така, тогаш медицината не би требало да постои – и со еутаназијата и со лековите се мешаме во неговиот план за нашето умирање).

Секако дека би требало повеќе да нè загрижува состојбата на пациентот, а не на останатите, иако не станува збор за тоа дека нивните проблеми не се нерешливи. Филозофот Е. К. Грејлинг нашол начин како да се реши проблемот на лекарите кои со право не сакаат да бидат вклучени во убивањето пациенти. Тој предложил во анестезиологијата да се воведе поддисциплина „танатологија“ – од грчкиот збор за смрт, танатос. Само лекарите кои ќе се одлучат за специјализација во оваа дисциплина би се занимавале со еутаназија и тоа под строга контрола на етичките одбори на болниците.

Кога станува збор за противењето на роднините, тоа е едноставно решение. Легализација на еутаназијата. Никој не може и не смее да влијае на тоа како живееме, а умирањето е еден од деловите на животот. Никој не смее да одземе живот против волјата, но не би смеел да нè одржува во живот против неа. И онака некои облици на еутаназија веќе се дозволени. Активна еутаназија е кога лекарот од милосрдие одзема живот, но пасивна е кога ќе се исклучат апаратите за одржување во живот. Исходот е ист, само што едното е дозволено, а другото не.

Секако, загриженоста на противниците е легитимна. Многумина со право се грижат дека ќе дојде до злоупотреба на еутаназијата, зашто човекот нашол начини да злоупотреби речиси сè на овој свет. Можно е да убиеме некој неколку недели пред да се појави лек за болеста заради која избрал да умре. Никогаш не се знае кога ќе дојде до откривање на лекот, а знаеме дека и мало невнимание може да доведе до страшни последици. Но, дали вреди заради неколку случаи непотребно да страдаат десетици илјади луѓе годишно? И ова е посебна дилема за која треба да се дискутира, но не ѝ е местото тука.

Тешко е да се даде одговор кога се работи за комплексна тема каква што е еутаназијата, зашто буквално се зборува за животот и смртта. Иако, самото прашање дали да се легализира не е толку непријатно. Проблемот лежи во тоа како ефикасно да се воведе, а не дали да се воведе. Во некои држави таа веќе е легална. Може да се замине во Швајцарија каде еутаназијата е легална и таму умирањето не е страшно кога станува збор за болести кај кои страдањето е неизбежно. Тука е нормално кога некој ќе се одлучи за еутаназија пред тоа да го добие најдобриот период од животот. Покрај него се собираат саканите личности и му кажуваат сè, како и тој на нив. Има доволно време да се прости како што треба со сите и на крај да умре додека околу него се познатите лица што го сакаат. Многу подобра слика отколку во другите држави каде ќе помине низ страдање за на крајот да почине сам во маки во некоја болничка соба.

Јасно е кое од овие две е похумано. Иако, мора да имаме предвид дека еутаназијата е впрочем мошне логична ако ги имаме на ум човечките права. Основно човеково право е правото на живот, а ако имаме право да избираме во животот тогаш имаме право истото да го направиме и со смртта. Иако бегаме од тоа, тоа е составен дел од животот. Би требало секој да има право да избира дали сака да живее што подолго, па дури и во маки. Или, дали сака себеси и другите да ги поштеди од агонијата и да избере да се прости со нив и безболно да замине од овој свет. Секој треба да има право на избор, па дури и кога изборот е тежок и на многумина не им се допаѓа – тоа е одлика на вистинско демократско општество.

Слики: Paweł Kuczyński

Извор: https://pulse.rs