Стагфлациска должничка криза

08.08.2022 01:34

Глобалните финансиски и економски прогнози за годината што е пред нас значајно се влошија во последниве неколку месеци. Креаторите на државните политики, инвеститорите и обичните луѓе се прашуваат колку ќе мораат да ги прилагодат своите очекувања и колку долго ќе потрае тоа. За да дојдеме до одговор, мораме да одговориме на следните шест прашања.

Прво, колку сегашниот раст на инфлацијата во најразвиените економии во светот е привремен или траен? Дебатата за тоа трае веќе цела година и консензус е постигнат, повеќе или помалку: победија оние кои најавуваат трајна инфлација. Заговорниците на „минливата инфлација“ - меѓу кои беа повеќето централни банки и претставници на фискалните власти - мораа да признаат дека погрешиле.

Второ важно прашање е колку тој раст е последица на агрегатната побарувачка (заради релаксирањето на монетарните, кредитните и фискалните политики), а колку е предизвикан од негативнте шокови на страната на агрегатната понуда (затворањата заради падемијата, тесните грла во снабдувањето, падот на понудата на работната сила во САД, влијанието на војната во Украина на цените на стоките и политиката на нулта толеранција во борбата против ковидот во Кина). Во игра секако беа факторите и од едната и од другата страна, но во моментов најшироко прифатено е мислењето дека клучна улога одиграа шоковите на страната на понудата. Тоа е важно зашто инфлацијата предизвикана на страната на понудата делува стагфлаторно и го зголемува ризикот од тврдо приземјување (раст на невработенста и потенцијална рецесија) кога ќе дојде до затегнување на монетарните политики.

Тоа нè доведува до третото прашање: дали монетарното затегнување кое го спроведуваат американските Федерални резерви и големите централни банки ќе заврши со тврдо или меко приземјување? Повеќето централни банки и поголем дел од Волстрит до неодамна беа во таборот кој најавуваше меко приземјување. Но тој консензус веќе го нема. Дури и шефот на Федералните резерви Џером Пауел призна дека рецесијата е можна и дека меко приземјување во ваква ситуација е „мошне сложена задача“.

И покрај тоа, моделот кој го користи Банката за федерални резерви во Њујорк покажува дека веројатноста за тврдо приземјување е мошне висока. Централната банка на Англија е со слично мислење. Неколку водечки институции од Волстрит ја прифаќаат рецесијата како минливо сценарио (најверојатен исход, ако сè останато остане непроменето). Клучните индикатори на очекуваните економски активности и довербата на потрошувачите и деловниот свет веќе се во остар пад, како во САД така и во Европа.

Четвтртото прашање е колку извесноста на тврдото приземјување ќе влијае на централните банки и нивната решеност да ја зауздаат инфлацијата. Ако се откажат од понатамошни политики на затегнување, откако ќе се покаже дека тврдото приземјување е неизбежно, можеме да очекуваме стабилен раст на инфлацијата проследен со економско прегревање (инфлација над целната стапка и раст над потенцијалниот БДП) или стагфлација (инфлација над целните стапки и рецесија), зависно од тоа дали шоковите посилно ќе дејствуваат на страната на побарувачката или на страната на понудата.

Повеќето аналитичари на пазарните случувања веруваат дека шефовите на централните банки ќе останат цврсти во намерата да ја сузбијат инфлацијата, но јас не сум сосема уверен во тоа. Веќе тврдев дека многумина би можеле да се откажат и едноставно да се согласат со повисока стапка на инфлација - која би довела до стагфлација - од страв од штетата која ќе ја направат рецесијата и должничката криза по годините прекумерен раст на приватниот и јавниот долг благодарение на ниските каматни стапки.

Бидејќи тврдото приземјување сега е најверојатно сценарио за повеќето аналитичари, се отвора уште едно (петто) прашање: дали рецесијата ќе биде релативно блага и кратка или ќе потрае подолго и ќе направи подлабоки финансиски проблеми? Меѓу коментаторите на кои им требаше најмногу време за да се согласат со сценариото за тврдо приземјување како најверојатен исход има многумина кои сè уште веруваат во блага и кратка рецесија. Според нивното мислење, сегашните финансиски дисбаланси не се толку длабоки како оние кои ѝ претходеа на глобалната финансиска криза од 2008 година, па ризикот од рецесија која ќе содзаде должничка и финансиска криза е релативно низок. Но таквиот поглед на проблемот е погубно наивен.

Имаме причина да веруваме дека рецесијата што доаѓа ќе донесе длабока стагфлациска криза. Нивото на приватниот и јавниот долг изразен како удел во БДП денес е многу повисок - порасна од 200 проценти во 1999 година на 350 проценти колку што изнесува денес (со особено изразен раст по почетокот на пандемијата). Во таква ситуација брзата нормализација на монетарната политика и зголемувањето на каматните стапки можат да однесат во банкрот задолжени домаќинства, компании, финансиски институции и цели држави.

Кризата што доаѓа нема да наликува на кризите од минатото. Во седумдесеттите години имавме стагфлација, но немаше должничка криза зашто општото ниво на задолженост беше ниско. Во периодот по 2008 година имавме должничка криза проследена со ниска инфлација или дефлација заради негативниот шок на страната на побарувачката, предизвикан од кредитната криза. Денес се соочуваме со шок на страната на понудата и многу повисоко ниво на задолженост, што имплицира дека нè чека комбинација на стагфлација како онаа во седумдесеттите и должничка криза слична на онаа од 2008 година - односно, стагфлациска должничка криза.

Кога ќе се соочат со стагфлаторни удари, централните банки се принудени да применуваат строги политики и покрај тоа што економијата влегува во рецесија. Затоа денешната ситуација е суштински различна од глобалната финансиска криза од првите месеци на пандемијата, кога централните банки се уште имаа простор за агресивно монетарно попуштање со кое реагираа на намалувањето на агрегатната побарувачка и дефлаторните притисоци. Овојпат просторот за фисканла експанзија е значително стеснет. Најголем дел од фискалната муниција е потрошен, а јавниот долг веќе е неодржлив.

Исто така, бидејќи високата инфлација сега е глобален феномен, повеќето централни банки истовремено прибегнуваат кон мерки на затегнување, што ги зголемува шансите за синхронизирана глобална рецесија. Применетите мерки веќе даваат резултати: финансиските меури се испумпуваат ширум светот, вклучувајќи ја вредноста на приватните и јавните компании, недвижнините, популарните акции, криптовалутите, СПАК компаниите, обврзниците и кредитните инструменти. Реалното и финансиското богатство ја губат вредноста, додека задолженоста и цените за сервисирање на долгот растат.

Тоа нè доведува до последното прашање: дали пазарите на капитал ќе излезат од „мечкината фаза“ (пад од најмалку 20 проценти во однос на претходната највисока вредност) или ќе паднат уште пониско? Најверојатно ќе продолжат да паѓаат. Познато е дека во обични рецесии вредноста на американските и останатите акции опаѓа за околу 35 проценти. Бидејќи следната рецесија ќе биде стагфлаторна и ќе биде проследена со финансиска криза, може да се очекува пад на вредноста околу 50 проценти.

Без оглед колку ќе биде блага или остра рецесијата што доаѓа, историјата покажува дека на пазарите на капитал сè уште има доволно простор за понатамошен пад пред тие да го допрат дното. Затоа евентуалните назнаки за закрепнување - како изминативе две недели - треба да се толкуваат како рефлексни реакции, а не како реална прилика за поволно купување. Глобалната ситуација содржи многу непознаници, но мистерија, заправо, нема. Ќе биде многу полошо пред да биде подобро.