Инфлацијата мора да се политизира

26.10.2022 03:27

Иако, со различни интензитети на видливост, веќе речиси една година без исклучок се појавува на локалниот дневен медиумски ред, јавниот разговор за проблемот со инфлацијата, нејзините причини и потенцијалните решенија, по правило останува во рамки на безбедните, строго технички жанровски граници.

Во најдобар случај, стандардната критика на монетарните политики на централните банки во последниве десет и повеќе години се надополнува преку волјата за минимална контекстуализација, набројување на неодамнешните активни инфлаторни фактори на кои централните банки по својата природа и онака не можеа да имаат преголемо влијание. Накратко, тоа е аргументациска рута која главно води од пукање на сега веќе ноторните снабдувачки ланци, преку порастот на цените на енергенсите и храната предизвикани од војната во Украина, па до сосема тривијалното набивање цени на основните услуги и потреби од страна на корпорациите во контекст на зголемена побарувачка.

Во најлош случај, на тоа му се пристапува како на исклучиво монетарен феномен, односно едноставно како цена која треба да се плати сега заради погрешните технократски проценки на полето на монетарната регулација по 2008 година - инфлацијата, најкратко кажано, е само последица на зголемената понуда на пари. Предвидливо, како конзервативен зачин, во двата случаи се користи и примерот со фискалната политика на американската држава за време на Ковид-19 пандемијата, односно податокот дека пакетот разни облици јавна финансиска помош во меѓувреме се приближил до границата од речиси 5 билиони долари, без, очекувано, премногу осврнување на логиката на дистрибуција на споменатиот износ. Секако, и додека секој од овие моменти во помала или поголема мера придонесе за ситуацијата во која се затекна глобалната економија последнава година, пошироката слика останува замаглена. Со други зборови, за инфлацијата како политичко прашање во вистинска смисла на зборот главно не може да се слушне ништо.

Деполитизирани дискусии

Впрочем, по овој повод и во овој контекст деполитизираноста на тековната дискусија за инфлацијата, меѓу другото, може да се толкува и како длабочина на поразот на идејата за масовна лева политика во седумдесеттите и осумдесеттите години од минатиот век. И покрај конкретната историска референца, во бесконечното актуелно доминантно дебатирање дали, во обидите за зауздување на инфлацијата, централните банки ги зголемуваат каматните стапки доволно брзо и високо или не, се чини дека нема премногу простор за сериозна политичко-економска контекстуализација, за да се види и другата страна на паричката.

Имено, во седумдесеттите и осумдесеттите, американската економија во два наврати забележа двоцифрени стапки на инфлација, во 1974 година и во периодот помеѓу 1979 и 1981 година, а конзервативниот макроекономски камп не ја пропушти приликата за преиспитување на повоените кејнзијански стандарди во организацијата на економските активности. И покрај „екстерните“ шокови, односно пореметувањата во снабдувањето со нафта, дискусијата главно успешно беше префрлена на комбинација на техничко-метафизичкиот терен чии граници во принцип останаа сочувани до денес во форма на корици од типичен макроекономски учебник. Накратко, само требаше да се запрат изворите на проблемите на ниво на побарувачката.

Повеќе заради потребите за финансирање на војната во Виетнам, а помалку заради обични изборни калкулации, администрацијата на Никсон и Џонсон, гласеше објаснувањето, ја одржуваа стапката на невработеност премногу ниско. Во комбинација со високо ниво на синдикална густина (речиси четвртина од гласачката сила во приватниот сектор уживаше одреден вид синдикална заштита), отфрлање на златниот стандард и макроекономски политики со поголеми дефицити и ниски каматни стапки, цените, порано или подоцна мораа да почнат да растат и да продолжат да растат. Меѓутоа, тие почнаа да растат и затоа што капиталот со нивното зголемување истовремено одговараше и на растот на трошоците за производство и на синдикалните притисоци. Но, дијагнозата и терапијата и онака беа формулирани однапред. Државното плеткање во саморегулирачката логика на пазарот - експанзивна монетарна полтика, јавна потрошувачка во функција на поттикнување на економскиот раст, намалување на вработеноста - е инхерентно инфлаторно.

Квазиисториски паралели

Сепак, не победи најидеалната варијанта. Овој или оној вид шок може да го исфрли пазарот од рамнотежа, но не долгорочно, па можно е да се толерира и екстерна интервенција во случаи кога таа е во функција на повторно воспоставување на она што се смета за оптимален услов за функционирање на пазарот. Спиралата на растот на цените и платите и економската стагнација најпосле беше решена во корист на капиталот во седумдесеттите и тоа со такви учиноци што американската работничка класа впрочем никогаш не се опорави. Пред крајот на 1979 година Пол Волкер, кој штотуку беше поставен за претседател на ФЕД ги зголеми каматните стапки на речиси 18 проценти. Следната година процентот ќе се зголеми дополнително, а за резултатите не требаше да се чека долго; поголеми кредитни трошоци, банкроти, раст на невработеноста и рецесија ја обележаа американската економија во 1982 и 1983 година. Потоа, во октомври 1982 година стапката на инфлација падна под 5 проценти и, ете, проблемот беше решен.

Затоа не е особено чудно што презимето на Волкер воскрена во повеќето дискусии околу актуелнава инфлација како практичен мотив за повлекување квазиисториски паралели. Најпосле, идејата на централната банка како легитимна и стручна институција во регулирањето на инфлаторните движења е формирана токму во споменатиот период, и порано или подоцна беше преземена и на дури локации. На пример, основна цел на Европската централна банка, според договорот од Мастрихт, е одржување „стабилност на цените“. Концептот докрај беше доработен токму во деведесеттите, со контрола на инфлацијата на занемарливо или умерено ниво со цел заштита на вредноста на финансискиот имот и, во ситуација во која синдикалното движење престана да биде вистински сериозен економски фактор, предупредувања за неопходност од умерени плати и монетарна и фискална дисциплина. Сетот од исти постулати доживеа поамбициозен римејк по 2008 година кога, во светло на ризик од дефлација и економски застој, централните банки се насочија кон „неконвенционални“ методи, односно ниски или негативни каматни стапки и политики за откуп на јавниот долг и финансискиот имот.

Очигледно, либералниот дискурс за инфлацијата не е во состојба да стане повеќе од техничка или морална критика. На пример, во конкретниот пример со монетарните политики по 2008 година, не е во состојба да го постави прашањето за демократска контрола над инвестициите со евтини јавни пари. Исто така, структурните противречности на современиот капитализам остануваат незабележани. Со други зборови, во која мера навистина има смисла да се троши толку енергија и простор на дискусија за ритамот на зголемувањето на каматните стапки во ситуација во која централните банки објективно се наоѓаат во слепа улица. Конкретно, како точно да се помират политиките за вбризгување историски количини свежи пари во финансискиот сектор и да се води борба против инфлацијата со монетарни затегнувања? Соочени со лош избор помеѓу вештачки монетарни поттици, односно зголемување на вредноста на финансискиот имот и мерките за штедење, контури на трета, демократска опција во решавањето на проблемот со инфлацијата би можеле да се наѕираат во разговорот кој нема да биде оптоварен со товарот на техничката „неутралност“. Левицата е таа која би требало погласно да зборува за концептот инфлација како конкретен облик на прераспределба, одредени институционални поставки и пошироки односи на моќ во општеството.