Спомени на вечна несигурност

Лесно е да се живее во куќата на заборавот, каде пејзажите на нашите погледи кон минатото секојдневно остануваат исти и пусти. Конструкцијата на историското време кое оди напред како брз воз по непозната патека, е таква што сите слики и предели коишто се покажуваат на прозорецот на субјективноста се движат назад, кон она што сме го напуштиле, и на кое ќе се сеќаваме само тогаш кога ќе побараме одмор во просторот на менталната осаменост. Габриел Маркес приоритетот го става на сеќавањето на срцето, коешто го брише лошото и го слави доброто, зашто благодарение на оваа свесна измама успеваме да го издржиме товарот на минатото.

Ризикот на свртувањата на Орфеј и на сопругата на Лот назад во просторот и времето се остварува преку трајно губење на заедничкото време со нивните љубени и преку длабокото вкопување во механизмот на статичната вечност, на тој начин што сопругата на Лот по свртувањето назад се претвора во кип од камен. Денес многу статуи од заборавени револуционери стојат исправени и извалкани во парковите и фабричките дворови, потсетувајќи на една идеологија и заедничко сеќавање на нешто што всушност беше најавувано како пророштво: комунизмот и братството-единството. Според архитектурата на новата јазична свест, тие парчиња обликуван камен беа нарекувани „споменици“ или „паметници“ и нивна задача не беше да паметат, туку да ги прошират границите на заедничкото паметење преку славење на страдањето, отсуството и идеалистичкото жртвување.

По падот на комунизмот, за првпат ги видов овие споменици на болката исцртани со графити што пренесуваа лични сеќавања на нечија изгубена прва љубов или дијалог за тоа дали панкот и Ниче се мртви. Во револуционерно испружените раце на овие споменици минувачите оставаа испразнети шишиња од кока-кола или празни картонски амбалажи од брза храна, како знак на сопственото присуство и живост, како обид да се заборави болката од наметнати спомени.

Естетиката на сеќавањето се гради преку континуирано преплетување на присутноста и отсутноста, сè додека наполно не се избрише границата помеѓу нив во меѓупросторот на менталната стварност. Сопругата на еден мој пријател кој загина на своите 30 години, очајно го чува неговиот единствен снимен глас на телефонската секретарка, кој со смиреност повторува: „Не сме дома. Оставете порака“. Пет дена по неговата смрт таа стана мајка и до ден-денес речиси секојдневно на својот веќе седумгодишен син му го пушта гласот на неговиот татко: „Не сме дома...“. Глас на присуство кој најавува отсуство. Глас на сеќавање кој најавува заборав.

Во Македонија сè уште им се принесува храна на мртвите кога се посетува нивниот гроб како манифестација на апсолутистичкиот нагон на живите за задржување на чувството на супериорност и безбедност. Ова ритуално продолжување на личното време на мртвите најчесто се остварува и преку селективно сеќавање на оние моменти од животот на кои, оние кои веќе ги нема, можеби и никогаш не би се сетиле на нив. Всушност, така се раѓа кражбата на сеќавањето, нешто што стана главен метод на опстојувањето на диктаторите на овие простори. Од кожурецот на самопрогласен пророк кој се грижи за подоброто утре, диктаторот се развива во раскошен заштитник кој нуди само сеќавања за нешта што никогаш не се случиле. Ризикот на реалноста во лулката на диктаторскиот режим е далеку поголем од ризикот на сеќавањето. Луѓето ги вербализираат и мемориски ги оживуваат сите свои копнежи и неостварени желби, полусонови... Најмалку од сè на што се сеќаваат е допирот на животот и неговите просторни и временски граници.

Сеќавањето станува дом и засолниште, а куќата се претвора во музеј на конзервирани емоционални експонати. Мојот татко се сеќава за да живее. Тој ги пее песните од годината на моето раѓање; ги именува улиците според херои од старите учебници по историја; го тера таксистот да застанува пред објекти што ги нема; мојот татко сè уште го меморира националниот ТВ-канал под број 1 на далечинскиот управувач. Гастон Башлар вели дека за да се изврши анализа на нашето битие во хиерархијата на една онтологија, потребно е да се десоцијализираат нашите големи спомени и да се допре рамништето на мечтаењата што сме ги доживувале во просторите на нашите осамувања. Можеби во навраќањето кон заедничките проектирани сеќавања, мојот татко го бара начинот да биде осамен, да ја исплете оградата на својата социолошка и емотивна безбедност, зашто понекогаш ми се чини дека неговите сеќавања се подолги и од смртта.

Потомок сум на бегалци од Балканските војни на почетокот од минатиот век, и низ приказните на моите предци сфатив дека домот е спомен кој не се наследува. По секоја војна постојат многу напуштени куќи, но постојат уште повеќе напуштени домови. Кога последен пат ја посетив Босна, луѓето своето лично време го поделуваа според заедничка константа: пред и по војната. Не постоеше младост, детство, болест. Војната беше нешто што не се заборава, а останатите нешта беа само нејзини добри и лоши љубовници. Дерида вели дека се простуваат само оние нешта кои не се забораваат, или: да простиш не значи и да заборавиш. Балканот чека да поминат децении и генерации за да се заборават сите треперења и стравови кои ја избришаа светоста на секојдневието во овие изминати години и животи. А можеби подобро е да се прости, а да не се заборави.

Се инвестираше долго во историјата, во доминантната форма на колективното сеќавање, сè додека таа не се претвори во заедничка вистина која не бара нови спомени и сомнежи, зашто секој апсолут се создава исклучиво заради негово почитување, а не заради сеќавање. Се створи слика дека на Балканот без сеќавања немаме никаква иднина, но таквата иднина се претвора во историски проблем уште пред да стане сегашност. Овде светците и диктаторите немаат сеќавање, туку тие долго време се населени во нашите умови и срца како спомени на вечна несигурност.

Илустрации: Банкси