Овој старец (2)

Гледам дека испуштам многу. На пример, мојата работа – сè уште работам, на некој начин. Читам. Светот во пропаѓање грубо проникнува. Секогаш нешто ме возбудува и онерасположува. Секојдневие, но како да го објаснам тоа? Можеби со помош на блогот кој неодамна на Фејсбук го постави една познаничка од Австралија. „Господи, немаме повеќе ореви!“ – така почнува. „Како се случи тоа?“ Така во последно време ми поминуваат цели недели.

Блиските пријатели и семејството – моите сега не се блиску, но секогаш можам да ги повикам, секогаш се со мене. Моите деца Алис и Џон Хенри и снаата Алис – да, уште една – и моите внуки Лора, Лили и Клара, кои се заедно и секоја за себе е цврста и блескава како одредот маринци оној ден кога ја погребавме Керол. Како и другите денови и на други начини. На пример, Лора, ќе дојде кога ќе ја повикам за да ме превезе, со песот и багажот, речиси илјада километри на исток, а потоа и назад кон крајот на летото. Часови разговор и сон (мој, не нејзин) и потоа – напуштените млинови во Лоренс, во Масачусетс, Кет Маузам Роуд, реката Нарамисик, сето тоа сè уште е тука – одмор од неколку денови, повторно со летни свеќи.

Многу пријатели ме изведуваат на вечера или готват за мене. (Едно попладне пред вратата најдов свежо испечено пиле; два часа подоцна, на истото место се појави уште едно.) Пријателите ме повикуваат на опера или на неделна прошетка или на вечера со нивните деца во Ист Сајд Дели или на венчавка во капелата Рокбаунд, или носат сладолед за да јадеме заедно додека гледаме натрпевар на Јенките. Тие ми го спасија животот. Првото лето по смртта на Керол, човекот кој со децении површно го познавав, слушаше додека му зборував за промена на рутината, моите лекари, шетачите на кучиња и весниците. Застанав за момент и потоа тој рече: „А, нè имаш и нас.“

Другата порака од која застанува здивот, исто така кратка, дојде едно попладне од мојот долгогодишен терапевт, во моментот кога мислев дека изгубив речиси сè. „Не знам како ќе поминам низ сето ова“, реков.

Молчеше, па одговори: „Не знам ни јас. Но, ќе поминеш.“

Јас сум шампион во жалење, но чувствувам допирлива радост од својот вечерен Девар, од Робинсон Кано помеѓу фрлањето, од првите страници на „Состаноци во Самара“ или последните стихови од „Песни“ на Елизабет Бишоп. Од најкратките извадоци од Хандел, Рој Орбисон или Денис Брејн и неговите чудесни концерти од Моцарт за хорна. (Таа плоча во издание на Ејнџел можеби е меѓу првите нешта кои ги купивме јас и Керол веднаш по венчавката – ја слушам како одекнува едно сончево саботно утро во нашата 24-та улица. Тоа се лицата, а потоа и имињата Џин Диксон или Роско Карнс или Портер Хол или Бред Дуриф во уште една реприза на каналот Нетфликс. Клои Севињи во „Trees Lounge“. Гејл Колинс во добрите денови. Семејното лизгање во близината на Харлем во осумдесеттите години, со службениците од паркот, надувани од младоста или од трева, кои прават лупинг наназад, насмеани.

Новите и не толку нови студии (меѓу нив и шеесетгодишната Грантова студија за животот на некои студенти од Харвард од четириесеттите години од дваесеттиот век) потврдуваат дека повеќето од нас кои сме постари од 75 години, самите себеси се изненадуваме од среќата. Ставете ме на тој спиесок. Децата ни пораснаа и главно одлетаа од гнездото, и да се надеваме дека се исполнети со сопствениот живот. Ги надминавме своите амбиции. Ако сопругата и мажот сè уште се со нас, чувствуваме искри задоволство во сигурните текови на рутината, наклонетоста кон долгото молчење, спокојството во благата досада на старите пријатели, повторуваните приказни и старомодните ставови. Како и во оддалечениот, благ дожд зад нашите прозорци.

Ние старите научивме по нешто, меѓу другото, да бидеме невидливи. Седам со проверени пријатели – стари, но, впрочем, не толку стари: во шеесеттите. Го завршуваме виното и сериозно разговараме за глобалното затоплување во Нијак или за трансвестизмот на Вирџинија Вулф. Разговорот запира за момент и јас уфрлувам неколку реченици. Ме гледаат љубезно, а потоа продолжуваат точно таму каде што застанале. Молам? Како? Зарем јас не реков ништо? Да не излегов од собата? Да не го доживеав она што невролозите го нарекуваат ТИА – минлив исхемиски напад? Не сакав да го наметнувам своето мислење, очекував само збор-два. Но, вечерва нема ништо. (Жените што ги познавам велат дека тоа почнува да им се случува кога ќе ја преминат педесеттата година.) Кога ќе ја споменам таа појава некому на мои години, се насмевнува и климнува со главата. Да, ние сме невидливи. Славени, почитувани, дури и сакани, но не сосема достојни да нè сослушаат. Ја имаше својата шанса, старецу; сега е ред на нас.

***

Се прашувам зошто не мислам за посетителот кој се приближува – за смртта. Пред триесет-четириесет години често ми беше на ум, иако повеќе како непозната. Тогаш, смртта ме ужасуваше затоа што имав куп обврски. Наметнатата спротивна состојба – ни договор за вечера, ни атракција на повидок, ни итни работи, забави, повици, пазарувања, возвратени зборови или допири – остави празнина која не можам да ја осветлам или пополнам: таа состојба ја паметам од грдите соништа и ненадејните будења во детството. Не уште, не наскоро, веројатно не, се тешев себеси и тоа добредојдено одложување помалку го доживував како закана, а повеќе како семејна обврска – чај со тетка Моли во Монклер, во блиска иднина, но не сега. Во меѓувреме, смртта постојано беше на сцената или го менуваше костумот за следната задача – како Бергманов играч на шах; како средновековен ноќен јавач со качулка; како несмасен посетител на Вуди Ален кој ќе се истркала во собата додека влегува преку прозорецот; како човек во сјајна домашна наметка од В.С Филдс – и во мојот дух се преобрази од сениште во второкласна позната личност која чека ред за шоуто на Летерман. Или нешто слично. Некои од луѓето што ги познавам како да изгубиле секаков страв од смртта додека умирале, и ја чекале со извесно нетрпение. „Ме измори ова лежење“, ми рече еден. „Зошто трае толку?“, праша друг. Најпосле, смртта ќе дојде и ќе остане предолго, и иако не брзам да се сретнам со неа, чувствувам дека досега веќе многу добро ја запознав.

Извесен замор од смртта постои во мене и во сите нас на поинаков начин, иако тоа едвај го забележуваме. Станавме неуморни воајери на смртта: таа е во утринските и вечерните вести, како и во попладневните – не само смртта на познатите луѓе туку чија било смрт. Загинати во сообраќајна несреќа, покриени со чаршав. Мртво семејство, извлечено од далечна срушена зграда и убиено со куршуми. Мртви патници. Настрадани од поплави, урагани и цунами. Мртви војници кои дефилираат во тишината на домашниот екран, млади и грижливо исчешлани. Непријателски воени загуби (поголеми бројки). Одбивни и затапувачки сумарни бројки не само од овогодинешната војна туку и оние пред тоа, и оние уште постарите во кои некои од нас можеби учествувале. Сите мртви од војните и природните катастрофи, и пукотниците во училиштата, и уличните злосторства, и семејните злосторства кои секој од нас уште еднаш ги избегнал и сега се чувствува лошо и планира да оди на местото на несреќата и да остави венец или вештачко цвеќе. Ништо ново за смртта, се разбира, освен што сега има подобар публицитет. Станавме вештаци на смртта од втора рака; знаеме повеќе за неа отколку иследниците, се одомаќинивме со неа како оние бедници од далечните векови кои се обидувале да ги преживеат континенталните епидемии. Смртта е фуј, но... вклучи го телевизорот.

***

Се снаоѓам. Понекогаш ми изгледа дека имам повеќе енергија и надеж отколку некои мои врсници, но заслугата за тоа не си ја припишувам себеси. Не сум член на клуб на љубители на книгата или на бриџ клуб; не учам мандарински ниту одам на часови по виола. Во повремените напори да го сочувам мозокот од мувла, почнав напамет да учам кратки песни – Одн, Дан, Огден Неш и други – кои понекогаш ги рецитирам во себе додека го шетам песот, наследникот на Хари, фокстериерот Енди. Станав и блогер, и уживам во леснотијата на слободата во таа форма: малку ме потсетува на правењето авиони од хартија и на гледањето како ја фаќаат струјата. Но, зарем не би требало да се занимавам со нешто посериозно или посложено – забелешки за достигнувања, солидни дела на кои им се насмевнува забелешката на цитирачот? Се плашам дека не. Мислите во староста се кратки мисли. Не го читам Светото писмо и не се држам до животните рецепти освен можеби правилата за старци на Волтер Кронкајт, кои не ми се испорачани преку телевизија: Никогаш не му верувај на досадниот. Никогаш не прескокнувај пијачка. Никогаш не ја игнорирај ерекцијата.

Сметам на вицовите, дури и на оние за смртта.

Учителката: Добро утро, класу. Денес е првиот ден на училиште и треба да се запознаеме. Ќе ве читам еден по еден и секој ќе ни го каже своето име и, можеби, со што се занимаваат мама или тато. Да почнеме од овој крај.

Момче: Моето име е Ирвин, а татко ми е автомеханичар.

Учителката: Автомеханичар! Ти благодарам, Ирвин. Следниот?

Девојче: Се викам Ема, а мајка ми е адвокатка.

Учителката: Тоа е добро, Ема! Следниот?

Друго момче: Моето име е Лука и татко ми е мртов.

Учителката: Ох, Лука, тоа е тажно. На сите ни е жал поради тоа, нели деца? Лука, дали можеш да ни кажеш што правеше татко ти пред да умре?

Лука се фаќа за грлото и се дави.

Не е лошо – слушнав дека учениците во четврто одделение многу го сакаат овој виц. Еве уште еден.

Маж и жена безуспешно се обидувале да направат дете. Поминувале години, биле упорни – но, ништо. Се сакале, па обидите им биле пријатни, но со текот на времето почнале да тагуваат. Најпосле, таа забременила, се чувала во бременоста и родила прекрасно момче од речиси четири килограми. Биле вон себе од среќа. Таа вечер гордата мајка му рекла на сопругот да помине во локалниот весник и да го огласи раѓањето за да ја споделат радосната вест со пријателите. Утредента го прашала дали го направил тоа.

„Да“, рекол тој, „но не знаев дека тие мали огласи се многу скапи.“

„Скапи? Колку плати?“

„Осумстотини триесет и седум долари. Имам признаница.“

„Осумстотини триесет и седум! Сигурно нешто си згрешил. Што им рече?“

„Девојката на шалтерот ми даде формулар. Ги напишав твоето и моето име, името и тежината на малиот Теди, и кога ќе почнеме да примаме посети. Ѝ го дадов тоа, ги изброја зборовите и праша: „Колку пати?“ Реков – двапати неделно во текот на четиринаесет години и потоа ми ја даде сметката. Океј?“

Го слушнав тој виц пред повеќе од педесет години, кога мене и мојата прва жена Евелин нè повика на чај една отмена стара двојка, кои неодамна се беа доселиле во нашето мало соседство. Беа во поодминати седумдесетти и беа многу љубезни. Едвај се познававме и се зачудив кога стариот господин ја замоли сопругата да ни го каже вицот за двојката која се обидува да добие дете. „Не, не“, рече таа. „Не сакаат да го слушнат тоа.“

„Ајде, драга – знам дека ќе им се допадне“, рече со насмевка. Стенкав во себе и се подготвив за лажна насмевка кога таа почна срамежливо. Најпосле, се разбира, сите слатко се смеевме.

Таа ноќ Евелин рече: „Дали го виде лицето на Кит додека Еди го кажуваше вицот? А, нејзиното? Што мислиш, дали е можно тие сè уште да го прават тоа?“

„Видов, и мислам дека го прават. Го помислив истото. Неверојатни се.“

Тогаш, тоа сознание ми беше ново, но сега не. Се сеќавам на извадокот на кој наидов многу години подоцна во воведот на Тајмс; го напишал човек кому неодамна пред тоа му починала сопругата. „Спиевме голи во ист кревет четириесет години“. Тука е и мојот прекрасен колега Боб Бингам, кој почина пред шеесеттата. Еден пријател го праша што пропуштил или што би направил поинаку кога би добил можност. Се замисли за момент и рече: „Повеќе од оние работи“.

Повеќе од оние работи. Повеќе љубов; повеќе блискост; повеќе секс и романси. Вратете ни го тоа, не е важно како, не е важно што сме стари. Тој наш страсен извик го потврдија Симон де Бовоар и Алис Мунро и Лоренс Оливие и еден куп стари другари. Лоренс Оливие? Мислам на она што го рече во некое интервју: „Однатре, сите сме седумнаесетгодишници со румени усти.“

Тоа е незгодна тема, особено кога доаѓа од свеж вдовец, но ќе отидам чекор понатаму во кршењето на кодот и ќе речам дека Керол и јас понекогаш разговаравме за тоа. Не сметавме дека меморијалната верност е важна. Според нашето мислење, покојниот сопружник – верувавме дека тоа ќе бидам јас – нема веќе да биде тука, но знае, или знаел дека секогаш ќе биде сакан. Само напред, драга – не го пропуштај моментот. А, пред самиот крај Керол рече: „Ако видам дека за една година не си нашол никого, ќе се вратам да те прогонувам.“

***

Стареењето е на второто место меѓу моите најголеми животни изненадувања. Три копја пред него е откритието дека нашата потреба за длабока поврзаност и интимна љубов не исчезнува. Ние старите секој ден и секој час копнееме за љубов и обнова на домашниот живот, за некој со кој ќе отидеме во кино или музеј, за некој што ќе седи покрај нас во автобомилот додека се враќаме дома.

Во овие години ништо не е лесно и првиот состанок на постарите љубовници може да биде многу ризичен. Во собата се вовлекуваат воздржаноста и невештоста. Но, и среќата. Еден мој познаник, богат стар вдовец се ожени со медицинска сестра што ја запознал во болница, но не можел да ѝ го запамети името. Ја викаше „дете“. Двократната вдовица од осумдесет и нешто години која одамна ја знам, најде уште една љубов, кршлив, но жив професор од средниот запад, близу деведесеттите, и двојката помина две-три среќни години заедно пред тој да умре. Кога ги повика неговите деца да се договорат кога да дојат по своите работи кои останале кај него, видела дека сè што било нејзино било наредено пред влезната врата.

Но, по ѓаволите со сите нив и со сето тоа, во ред? На здравје, драги старци. Имате право на тоа, сите до еден. Најполно право; не е важно зошто или заради што; некаде во ноќта; сакај ме засекогаш или барем до следната недела. Нам и секој што го вознемирува тоа, секој кој е млад и кој сè уште се згрозува кога ќе види како постари луѓе се прегрнуваат, препорачувам „Секс или смрт: избери самиот“ од Џон Апдајк – реченица која се појавува (во малку поинаков облик) во неговата доцна приказна „Играње со динамит“.

Тоа е големо прашање, одличен избор на план за осигурување. Мислам дека може да се најде во Законот за нега и грижа. Примете го тоа од нас кои ја познаваме празнината на загубата, а сè уште крстариме, се чувствуваме среќни и не сосема осамени.

Авторот пишува за The New Yorker од 1944 година. Овој текст беше прогласен за најдобар есеј напишан во САД, 2014 година, од страна на National Magazine Award for Essays and Criticism.

Крај.

Кон првиот дел.

Фотографии: Harry Israelson

Извор: http://www.newyorker.com