Културата на ноќниот живот како дел од политичката борба

Дека еднаш изборените слободи и права на родовите и сексуални малцинства на нашите простори, како впрочем и секаде, не се засекогаш изборени, нѐ потсети недодамнешниот хомофобен напад на љубљанскиот геј клуб Тифани. Тифани и нему соседниот лезбејски клуб Монокел се пресудни простори во развојот на сцената и движењето кои во тој град се развиваат уште од осумдесеттите години од минатиот век и од своите почетоци бележи разновиден спектар на организирање и културно делување. Да го споменеме во таа смисла, на пример, податокот дека токму во Љубљана во 1984 година започна првиот европски филмски фестивал со геј и лезбејски предзнак, како и фактот дека се работи за град во кој се одржуваат манифестациите Mesto žensk и Rdeče zore, важни фестивали за развој на феминизмот и лезбејската култура во регионот.

Токму за историјата на лезбејската (суп)култура во Словенија неодамна во Загреб говореше словенечката социолошкиња Нина Драгичевиќ, чие предавање упати на важноста на клупските простори во развојот на лезбејското движење. Драгичевиќ во склоп на програмата Mapping the Unseen одржа предавање насловено „Меѓу нив е музиката – музиката во конструкцијата на лезбејската сцена“ во која го изложи своето истражување чиј резултат е истоимената книга. Во предавањето го скицираше развојот на американската а потоа и на словенечката лезбејска сцена со фокус на улогата на музиката. Како лезбејската сцена се создава, како таа станува заедница или движење и колкава улога во тој процес имаат токму клубовите се некои од важните прашања кои притоа ги отвори. Укажа и на тоа дека лезбејското движење во неговите рaзлични верзии и историско-географски инкарнации секогаш го следела културна продукција, но за разлика од бројните истражувања на книжевната или филмската продукција и формацијата на лезбејски канони, на музиката која на различни начини го следела движењето ѝ се придавало значително помало внимание.

Тргнувајќи од концепцијата на контактното лезбејство на Тереза де Лауретис, според која лезбејскиот идентитет се остварува во контактот или релацијата, односно интеракцијата меѓу жените, Драгичевиќ предупредила на значењето на музиката во контекстот на лезбејските интеракции. Клучна е рамката на лезбејската интеракција – заведувањето, а „лезбејското заведување со мултипликација станува лезбејска сцена“. Во оваа сексуално-политчка шема клубовите се посебно важни бидејќи просторно го гарантираат континуитетот на заведувањето, т.е. создаваат можност за нови средби. Лезбејската сцена, значи, како американската така и словенечката дваесетина години подоцна, ги добива контурите во просторите на клубовите, а дури потоа потенцијално се организира како заедница и политички се мобилизира како движење, нагласи Драгиќевич, нудејќи краток преглед на овој процес користејќи ги примерите на две сцени, американската и словенечката.Американската лезбејска култура предстоунволската побуна во 1969 година, настан кој се смета за почеток на ЛГБТИК+ движењето во САД, се развивала пред сѐ во клубовите и баровите на големите урбани средини. Припадничките на буч-фем супкултурата на лезбејската работничка класа во баровите се собирале под звуците на тогашната популарна музика, а стиховите за хетеросексуалната романса во контекст на лезбејското заведување примале ново значење. Во време на забрана на хомосексуалноста, пред да се создаде движењето, да заземе простор и да артикулира барања, кога не постоеле можности да се создаде музика во која лезбејската ситуација е видлива, преовладувал моделот на апропријација, присвојување, на тогашната популарна музика. После Стоунвол и мобилизацијата која следела се појавува низа кантавторки како Максин Фелдман, Пат Харисон и Робин Тајлер кои за прв пат експлицитно ги отвораат лезбејските теми, пеат за лезбејскиот копнеж и општествената положба. Со развој на лезбејскиот феминизам во рамки на феминистичкиот втор бран од ‘70-тите, лезбејскосепаратистичката група Фјурис ја основала првата издавачка куќа, Оливија Рекордс, која преку нивната текстуална издавачка дејност, функционирала како продолжение на политичката борба.

Како пресудна разлика на словенечкиот наспроти американските контекст, Драгичевиќ истакнува дека словенечката лезбејска сцена (во моментите на настанување на движењето) историски не обединува околу фигурите на кантавторките, туку околу диџејките и во таа смисла е посродна на предстоунволските типови на консумација на музиката низ апропријација. Понатаму, во почетоците развојот на љубљанската лезбејска сцена пресуден е еден од клубовите од почетокот на овој текст - Монокел. Се работи за дел од автономниот културен центар Метелкова кој лезбејските активистки го окупирале на крајот од осумдесеттите, истовремено со геј активисти кои тогаш го присвоиле соседниот простор Тифани. Метелкова е и седиште на ШКУЦ ЛЛ, лезбејско-феминистичката секција на љубљанскиот културно-уметнички центар која започнала и издавачка програма и организирала различни културни програми. Во склоп на ЛЛ функционира и првата словенечка лезбејска радио емисија Лезбоманија. Опишувајќи ја улогата на музиката во лезбејските простори во Љубљана, Драгичевиќ наведува дека во контекстот на лезбејската клупска сцена популарност ужува електронската музика, но пред сѐ се пушта западен поп, како и поп и народна музика од просторот на поранешна Југославија (на пример, меѓу најслушаните песни се хитови на Лепа Брена и Здравко Чолиќ). Во таа смисла преовладува апропријацискиот модел кој сепак е интересно да се промислува во контекст на музиката на нашите (поранешни) простори.Во секој случај, интересно е тезата на Драгичевиќ за континуитетот кој го го гарантираат клупските простори да се спореди со хрватскиот контекст каде тоа се остварувало на поинаков начин. Имено, лезбејските клубови или локали овде ги немало во тој облик, па клупскиот живот бил повеќе врзан за повремените програми во организација на активистички колективи. Постоеле, и постојат, пријателски места во кои понекогаш се организираат клупски програми, а моментално единствено колективот Збелетрон одржува колку-толку редовни настани. Значи, тоа што немало простор, не значи дека немало ноќен живот што бил клучен за развој на сцената. На ваквата визура ѝ се измолкнуваат похибридни и потешки за дефинирање рамки на клубови или редовни клупски вечери што не се прокламирано лезбејски или геј, но се популарни меѓу лезбејките. Но, поради (глобалното) исчезнување на лезбејските клубови и барови, односно во ситуација во која лезбејките веќе немаат простори ниту онаму каде имале, а од разни страни доаѓаат обиди кои ја ублажуваат политичноста на ЛГБТИК+ борбата, ги сведуваат на прашање на животен стил и ги туркаат по однапред истапкани патеки, важно е да се потсети на нејзиниот историјат , како и на клучната улога што ја одиграле автономните простори. Нападите врз Монокел, Тифани или загрепскиот Супер Супер не се само напади на клубот ако физичко туку и како симболичко место, баш како и на движењето кое се изборило за тие прсотори и можностите кои ги создало.

Извор: Културпункт
Илустрации: Илиа Шкипин (насловна); Ребека Харпер