Фрагменти на анархистичката антропологија (1)

Прашање: Колку гласачи се потребни за да се промени светилка?

Одговор: Ниеден. Зашто гласачите не можат да променат ништо.

Секако, не постои единствена анархистичка програма - ниту би можела да постои - но можеби би било корисно да се упати читателот во актуелните правци на размислување и организирање. 

Глобализацијата и укинувањето на нееднаквоста на релација север-југ

Како што веќе споменав, „антиглобалистичкото движење“ сѐ повеќе е анархистички ориентирано. Долгорочно гледано, анархистичкиот став по прашањето на глобализацијата е јасен: бришењето на националните држави ќе значи и исчезнување на националните граници. Ова е вистинска глобализација. Сѐ друго е измама. Во меѓувреме, постојат разни видови конкретни предлози во врска со тоа како да се подобри ситуацијата во моментов, без потпирање на етатистичките, протекционистички пристапи. Еден пример:

За време на протестот пред Светскиот економски форум, група тајкуни, корпорациски промотери и политичари се преправаа дека дискутираат за начините на ублажување на глобалната сиромаштија, додека се вмрежуваа и пиеја коктели во хотелот Валдорф Асторија. Бев повикан да се вклучам во радио дебата со еден од нивните претставници. Најпосле, оваа задача му беше доделена на друг активист, но сепак успеав да ја подготвам програмата за која мислам дека во три чекори би можела добро да го реши овој проблем:

-Моментално отпишување на целокупниот меѓународен долг (отпишување на личниот долг исто така можеби не е лоша идеја, но тоа е друга тема)

-Моментално укинување на сите патенти и други права на интелектуална сопственост кои се однесуваат на технологиите постари од една година

-Отстранување на сите рестрикции на глобалната слобода за патување или престој

Останатото, повеќе или помалку, би се решило само од себе. Кога на просечниот жител на Танзанија или Лаос би му се дозволило да се пресели во Минеаполис или Ротердам, владите на сите богати и моќни земји во светот би одлучиле дека е најважно да се погрижат луѓето да сакаат останат во Танзанија и Лаос. Дали навистина мислите дека не би можеле да смислат нешто?

Суштината е во тоа што, и покрај бесконечната приказна за „покомплексните, посуптилни, упорни проблеми“ (со што се оправдуваат децениите скапо истражување од страна на богатите и нивните добро платени помошници), анархистичката програма веројатно би решила поголем дел од овие проблеми во рок од пет или шест години. Но, ќе речете, барањава се сосема нереални! Така е. Но зошто не се реални? Главно зашто оние богаташи кои се состануваат во Валдорф никогаш не би се согласиле со тоа. Токму затоа велиме дека тие се проблемот.

Борба против работата

Борбата против работата секогаш била од централно значење за анархистичкото организирање. Со ова не мислам на борбата за подобри услови за работа или поголема заработувачка, туку на борба за комплетно елиминирање на работата како средство за доминација. Оттаму потекнува слоганот на ИРС (Индустриски работници од светот - IWW, Industrial Workers of the World) „против системот на надници“. Секако, ова е долгорочна цел. Краткорочно гледано, она што не може да биде елиминирано веднаш, може барем да биде редуцирано. На преминот помеѓу двата века, воблиевците (членовите на ИРС) и другите анархисти одиграа централна улога во освојување на правата на работниците на петдневна работна недела и осумчасовно работно време.

Во Западна Европа социјалдемократските влади сега повторно го намалуваат траењето на работната недела, за првпат после речиси 100 години. Тие воведуваат мошне ситни промени (работната недела се намалува од 40 на 35 часови), но во САД никој дури и не спомнува такво нешто. Наместо тоа, тие дискутираат дали да го укинат зголеменото плаќање за прекувремена работа. Сето ова и покрај фактот дека Американците уште сега поминуваат повеќе време работејќи отколку која било друга популација во светот, вклучувајќи ги Јапонците. Така повторно се појавија воблиевците, со она што уште во дваесеттите требаше да биде следен чекор од нивната програма: работна недела од 16 часа („работна недела од 4 дена, работен ден од 4 часа“). Повторно, на прв поглед ова делува сосема нереално, дури и лудо. Но, дали некој спровел студија за изводливост? Најпосле, постојано се покажува дека голем дел од работните часови во Америка впрочем се потребни само за да се компензираат проблемите создадени токму заради тоа што Американците работат премногу. (Сетете се на работните места како што се ноќната смена за доставувачите на пица или работниците кои ги капат кучињата или оние жени кои водат ноќен престој за деца на жени кои мораат да работат ноќе грижејќи се за децата на деловните жени... да не ги споменуваме бескрајните часови кои ги трошат специјалистите за отстранување емотивна и физичка штета создадена заради преоптовареноста со работа, повреди, самоубиства, разводи, убиствени дивеења, произведувајќи лекови за смирување деца...).

Значи, кои работни места се навистина неопходни?

За почеток, постојат многу работи чие исчезнување (речиси сите би се сложиле околу тоа) би претставувало чиста добивка за човештвото. Да ги анализираме на пример лицата кои се занимаваат со телемаркетинг, произведувачите на издолжени лимузини или, кога сме веќе кај тоа, корпоративните адвокати. Исто така би можеле да ја елиминираме целокупната маркетиншка и Пи Ар индустрија, да ги отпуштиме сите политичари и нивниот персонал, да го елиминраме секој кој има каква било врска со ХМО, а притоа и да не ги допреме основните општествени функции. Елиминирањето на рекламирањето исто така би ги намалило производството, транспортот и продажбата на непотребни производи, зашто луѓето ќе најдат начин да дознаат и да дојдат до оние производи кои навистина ги сакаат или навистина им се потребни. Елиминирањето на радикалните нееднаквости би значело дека повеќе не би ни биле потребни повеќето услуги, од милионите луѓе кои во моментов се вработени како вратари, приватно обезбедување, чувари во затворите или припадниците на СВАТ тимовите - да не ја споменуваме војската. Би морале малку да го истражиме она што е надвор од споменатите работи. Финансиерите, агентите за осигурување и инвестициските банкари во суштина се паразитски битија, но можеби постојат некои корисни функции во овие сектори, кои не можат едноставно да бидат заменети со софтвер. Сѐ на сѐ, доколку ги идентификуваме работните места кои се навистина неопходни за зачувување удобен и еколошки одржлив животен стандард и во склад со тоа да се изврши прераспределба на работните часови, можеби ќе откриеме дека платформата на воблиевците е соврешно реалистична. Ова е особено точно ако имаме предвид дека никој не би бил присилен да престане да работи после четири часа доколку не сака. Многу луѓе навистина уживаат во своите работи, повеќе отколку да се излежуваат и да не прават ништо по цел ден (затоа во затворите кога сакаат да ги казнат затворениците им го одземаат правото да работат), а ако ги елиминираме бескрајните понижувања и садомазохистичките игри кои неизбежно ги следат организациите кои се поставени од врвот па надолу, може да се претпостави дека уште повеќе луѓе би уживале на своите работни места. Можеби дури ќе излезе дека никој нема да мора да работи повеќе отколку што сака.

Мала напомена:

Навистина, сето ова подразбира целосна реорганизација на работата, еден вид „пост-револуционерно“ сценарио за кое тврдам дека е неопходна алатка за воопшто да почнеме да размислуваме за човечките можности, и покрај тоа што револуцијата веројатно никогаш нема да добие толку апокалиптичен облик. Ова секако го повлекува прашањето „кој ќе ги работи валканите работи?“ - прашање кое постојано им се фрла в лице на анархистите и другите утописти. Петар Кропоткин одамна ја истакна грешката во ова прашање. Не постои причина зошто би морало да постојат валкани работи. Ако непријатните задачи ги поделиме рамномерно, тоа би значело дека и сите врвни светски научници и инженери исто така би морале да ги извршуваат; во тој случај би можеле веднаш да очекуваме самочистечки кујни и роботи кои копаат јаглен.

Сето ова е споредна мисла, зашто она на што сакам да се фокусирам во последното поглавје е:

Демократијата

Ова на читателот може да му понуди увид во тоа какво впрочем е анархистичкото организирање, или организирањето инспирирано од анархијата - некои контури на новиот свет веќе се исцртуваат во лушпата на стариот - и на тој начин да покаже како за тоа би можела да придонесе нашата непостоечка наука, оваа историско-етнографска перспектива која се обидувам овде да ја развијам.

Првиот циклус на новото глобално востание - она што медиумите и натаму продолжуваат да го нарекуваат „антиглобалистичко движење“, иако тој назив е сѐ посмешен - започна со автономните области во Чиапас, а кулминираше со asambleas barreales (слободните собранија) во Буенос Аирес и градовите ширум Аргентина. Овде нема доволно место за да се раскаже целата приказна: почна со Запатистите, нивното отфрлање на идејата за преземање на власта и обидот наместо тоа да се направи модел на демократско самоорганизирање кој би го инспирирал остатокот од Мексико; следи нивното иницирање меѓународна мрежа (People's Global Action или ПГА) која потоа повикуваше на денови акција против СТО (во Сиетл), ММФ (во Вашингтон, Прага...) и така натаму; и најпосле доаѓа до колапс на аргентинската економија и огромно народно востание кое повторно ја отфрли идејата дека решение може да се најде со едноставна замена на една група политичари со друга. Слоганот на аргентинското движење од почетокот беше que se vayan todas - да се отарасиме од сите нив. Наместо нова влада, создадоа широка мрежа алтернативни институции меѓу кои беа народните собранија кои управуваа со сите градски четврти (право на учество немаа само оние кои беа вработени во политички партии), стотици окупирани фабрики со кои управуваа работниците, сложен систем на „стокова размена“ и нов систем заснован на алтернативна валута за да се одржи оперативноста - накратко, една бескрајна варијација на тема директна демократија.

Сето ова се одигра под радарот на корпоративните медиуми кои сосема погрешно ја сфатија поентата на оваа голема мобилизација. Организирањето на овие акции требаше да биде жива илустрација за тоа како навистина би можел да изгледа демократскиот свет, од веселите марионети до внимателните организации со сродни групации и советодавни совети, при што сѐ функционираше без лидерска структура, секогаш врз основа на директна демократија базирана на принципот консензус. Повеќето луѓе, кога само би слушнале предлог за ваков вид организирање, би го отпишале како пуст сон; но сепак успеа и тоа толку ефективно што полициските управи од еден до друг град не знаеја како да се соочат со тоа. Секако, ова имаше врска и со досега невидени тактики (стотици активисти облечени како вили ја скокоткаа полицијата со четки со пердуви или беа обложени со толку гуми и перничиња што изгледаа како да се тркалаат по барикадите како човечето на Мишелин, неспособно да нанесе штета некому, но истовремено отпорно на пендреци...), кои сосема ги извртеа традиционалните категории на насилството и ненасилството.

Кога демонстрантите во Сиетл скандираа „Вака изгледа демократијата“ сакаа да бидат сфатени буквално. Во најдобар манир на директна акција не само што се спротивставија на одреден вид моќ, разоткривајќи ги нејзините механизми и обидувајќи се буквално да ја запрат во чекор, тоа веќе го направија на начин кој покажа зошто видот општествени односи на кој се темели моќта, впрочем е непотребен. Затоа сите овие снисходливи забелешки дека со движењето доминираат куп глупави клинци без кохерентна идеологија, целосно ја промашија суштината. Различноста беше во функција на децентрализираниот вид организирање, а таквото организирање всушност е идеологијата на движењето.

Клучен термин во ова движење е „процес“, со што се мисли на процесот на донесување одлуки. Во Северна Америка донесувањето одлуки речиси без исклучок е засновано на некаков процес за барање консензус. Како што споменав, ова е многу помалку ограничувачки во идеолошка смисла отколку што можеби звучи, зашто зад секој добар процес заснован на консензус стои претпоставката дека никој не би требало дури ни да се обидува да ги наведува другите на сопствениот начин на размислување; целта на процесот заснован на консензус е во тоа на групата да ѝ овозможи да донесе одлука за заедничкиот правец на дејствување. Наместо да се гласа за предлози, тие да се усвојуваат или отфрлаат, на предлозите се работи што се дополнуваат, созреваат или се креираат одново, сѐ додека не дојде до решение со кое може да се сложи секој.

Кога ќе дојде до крајната фаза, до самото „пронаоѓање консензус“, постојат две нивоа на потенцијално противење: личноста може „да остане настрана“, со што кажува „не ми се допаѓа ова и не сакам да учествувам, но не би сакал да ги спречувам другите да учествуваат“, или „да блокира“, што има ист ефект како ветото. До блокада може да дојде само ако некој смета дека изнесениот предлог ги крши основните принципи или причини за постоење на групата. Би можело да се каже дека улогата која на судовите им ја доделува Уставот на САД за да ги соборуваат правните одлуки кои ги кршат уставните принципи, тука е доделена на секој што има храброст да ѝ се спротивстави на волјата на групата (иако, секако, постојат и начини на спротивставување со непринципиелно блокирање).

Би можело многу да се зборува за сложените и изненадувачки софистицирани методи кои се развиени за да функционира сето ова; за видовите модификуван консензус потребен кај многу големи групи; за начинот на кој консензусот сам по себе го зајакнува принципот на децентрализација така што обезбедува никој да не сака да изнесува предлози пред многу голема група, ако не мора; за начините на решавање конфликти и да се обезбеди родова рамноправност... Суштината е во тоа што тука станува збор за директна демократија која многу се разликува од онаа која најчесто ја поврзуваме со овој термин - или, кога станува збор за тоа, со оној вид вообичаено користен од европските и северноамериканските анархисти од претходните генерации, или кои сѐ уште го користат, да речеме во урбаните аргентински собранија.

Во Северна Америка процесот заснован на консензус настана пред сѐ во рамки на феминистичкото движење, како дел од силната реакција на некои од најомразените, фалбаџиски мачо стилови на водство во текот на шеесеттите години во рамки на Новата левица. Голем дел од оваа процедура првобитно е преземен од Квекерите и групите инспирирани од нив; од друга страна, Квекерите тврдеа дека нив ги инспирирале практиките на американските Индијанци. Во историска смисла тешко е да се утврди колку е точно второво тврдење. Сепак, знаеме дека донесувањето одлуки кај индијанските заедници функционирало врз еден вид консензус. Впрочем, така функционираат повеќето народни совети ширум светот, од заедниците кои зборуваат целталски или цоцилски или тохолобалски во Чиапас до малгашките фоконолони. После две години живеење на Мадагаскар, кога првпат почнав да ги посетувам состаноците на Мрежата за директна акција во Њујорк бев изненаден колку сето тоа ми беше познато - главната разлика беше во тоа што процесот во рамки на Мрежата беше далеку поформален и поексплицитен. Мораше да биде, зашто сите во Мрежата (ДАН - Direct Action Network) тогаш откриваа како се донесуваат одлуки на овој начин, па сѐ мораше детално да се објаснува; додека на Мадагаскар сите функционираат на тој начин уште од моментот кога ќе научат да зборуваат.

Впрочем, како што знаат антрополозите, речиси секоја човечка заедница која мора да донесува групни одлуки користела некоја варијација на она што го нарекувам „процес заснован на консензус“ - впрочем, секоја која на некој начин не се потпира на традицијата на античка Грција. Мнозинската демократија, во формална смисла, според Робертовите Правила на уредување, ретко се создава сама по себе. Интересно е што речиси никој, вклучувајќи ги антрополозите, не прашува зошто тоа е така.

Кон вториот дел.

Цртежи: Laurie Lipton

Превод: Алек Кузмановски