Ранко Дакиќ: Уметникот треба сам да се остварува - тоа е негова борба и избор

  Господине Дакиќ, за вас многу малку знаеме, вие сте еден од ретките уметници кој во 1987 ја напушта Македонија, останува толку долго надвор и опстојува како самостоен уметник во Берлин, до денес. Како се случи тоа, која е причината за вашето заминување и зошто Берлин?

- Тоа што малку знаете за мене, не сте пропуштиле ништо возбудливо, сепак, ви благодарам на вниманието.

Нема тука некоја посебна причина, човек заминува затоа што заминува, го гони нешто да замине, некое соочување со себе, со непознатото. Моето заминување беше нешто повеќе од туристичка екскурзија. Се туркав по улиците изгубен, без адреса и со скудни финансии. Берлин беше случајност. При крајот на моите студии на ФЛУ-Скопје прво заминав за Париз, останав три месеци, се вратив, дипломирав и пак заминав за Париз, останав одреден период, па заминав за Западен Берлин.

Западен Берлин беше резерват на западната хемисфера, збиен како во конзерва. Тоа беше најлудиот град на светот, затворен во ѕидови, бодликава жица и мински полиња, а внатре лудница - војска, шпиуни, штазиагенти, кафани, проституција, егзибиционисти, лопови, панкери, шверцери, уметници... вриеше од галерии, клубови и концерти. Бев примен во Здружението на професионални уметници на Берлин (BBK), отидов во Сенатот за култура со моето портфолио, почекав петнаесет минути и ми издадоа еден лист со пет реченици дека мојот престој е збогатување за градот Берлин. Звучи откачено но тоа се случи. Тој документ беше почеток на мојата борба за опстанок.

Што е тоа што скоро половина живот ве задржа во Берлин и сѐ уште ве држи?

- Моето доаѓање во Берлин беше почеток од нула и таа бројка се зголемуваше низ времето, почнува животот да функционира, да се остварува некаква стабилност, чекор по чекор, беше напорно, а особено со мало дете напорот се удвојува. Живеам во центарот Шарлотенбург, ателјето ми е сто метри од станот, здравствено и пензиско осигурување - тој програм не се напушта така лесно, а и немам подобра понуда. Берлин е прекрасен град.

Постер од изложбата „Егзил“ во МСУ-Скопје во 2019

Златко Теодосиевски по повод Вашата изложба „Егзил“ во МСУ вели дека Вашиот творечки „егзил“ го наоѓате во Берлин.
Која е позадината на насловот „Егзил“, за вас лично како автор? Раскажете ни нешто повеќе за вашиот творечки процес.

„Егзил“ е еден вид мала ретроспектива, автобиографска приказна која започнува со моето доаѓање во Западен Берлин 1987. Тоа се чкрабаници, збирштина од слики, цртежи и скулптури, со различна содржина и техничка постапка - од асоцијативна апстракција, енформел, гестуалност, метафизички (су)реализам до пејзажи.
Моето работење е класично, затворено во рамка и материја. Најмногу ме возбудува тактилноста на материјалот, утробата на делото, од тука почнува мистеријата и целата содржина.

Вашата прва изложба „Егзил“ во МСУ - Скопје беше пред две години, дали ќе биде и последна?

Јас сум презадоволен од тоа што го остваривме во МСУ-Скопје, тоа беше голем подвиг бидејќи делата беа во Берлин. Директорката Мира Гаќина, Златко Теодосиевски и сите во Музејот - таа изложба е нивна заслуга, ми направија голема чест, а и публиката, просторот... прекрасно. Лесно е да се направи изложба ако се има финансии, но напорно е да се создадат сериозни дела, особено ако се работи со материјал кој е многу скап, потребно е време од неколку години и тоа треба авторот сам да го финансира. Не сум јас голем „шетач“ на изложби, тоа е исцрпувачки. Ако нема добар тим и организација, ако нема солидна медиумска промоција, изложбата нема никаква смисла, тоа е само силување на авторот и на јавноста. Изложбата не е само лична желба на авторот, тоа е јавен настан и јавен интерес.

КРАЈ РЕКА, 1991, 150х170 см

Во циклусот „Обид за летање и клаустрофобија“ (1988-1993) цртежи и платна изработени во длабока црна небоја, може да се забележат силни емоции, експлозија на линијата, формата, материјата... и тоа се случува во годините по заминувањето од Македонија. Дали е тоа некаков обид да го избришете минатото, или?

Не, никако, минатото не може да го избришете, тоа се слоеви чувства кои не можат да исчезнат. Тоа „со црна ‘небоја’“ ви е полн погодок. Јас бојата повеќе ја третирам како течен материјал, помалку како колорит, но и тоа не е некаков „железен“ принцип. Не знам, можеби еден ден ќе се разбудам како импресионист.

Дали вашето работење го доживувате како психотерапија?

Секоја работа е еден вид психотерапија и сѐ е поврзано со уметноста - колку е свесен човекот за тоа и каков е финалниот производ, тоа е сосема друго прашање.

Каков е вашиот однос со галериите?
- Долгорочни договори немам, моите договори со галериите траат додека трае изложбата или додека се делата во комисион. Моите дела ги продавам претежно од ателје.

ОБИД ЗА ЛЕТАЊЕ, 1993, 147х147 см

Кое е вашето мислење, што му недостасува на уметникот во Македонија, која е разликата помеѓу македонските и берлинските уметници - социјалната положба, тенденциите, подршка од државата...?

Со „тенденции“ не се занимавам. Не знам што му недостасува на уметникот во Македонија. Ми се чини, претпоставувам, дека се во многу подобра положба од берлинските уметници - имаат покрив над глава, социјални контакти, се наоѓаат на своја територија, неговата позиција е многу поповолна отколку да биде исфрлен во „непознат“ простор. Уметникот треба сам да се остварува, да создава услови, тоа е негова борба и негов избор.

Дали препознавате провинцијалност во естетскиот табиет во Македонија?

- Силно прашање. Не мора јас да објаснувам, погледнете ја македонската реалност и ќе го добиете одговорот.
Македонското општество се наоѓа во длабока хипокризија, таа болест ја влечат балканите одамна. По распадот на ЈУ-федерацијата се намали културниот и економски простор, Македонија почна да се занимава со полнење и празнење фрустрации - национални, историски, идентитетски... нема ослободување. Се празнaт и се полнат емоции, од осамостојувањето па до денес континуирано се слуша офкање и стенкање по нацијата и националната гордост, револуцијата се издиша, политиката и модернистичките наративи се претворија во булеварски карневал за самопромоција, циркулацијата на вредности секна, нацијата папса, победи провинцијализмот, турбо-фолк идеологијата метастазира во колективната свест, во образованието и културата, настрада не само естетиката туку и целокупниот општествен организам - македонското општество доживеа тешки трауми и сѐ уште доживува.

АНТИТЕЛО,Градски парк Кавадарци, проект/скулптура, (бронза)

Дали сте изработиле некое дело во Македонија? Објавивте неколку проекти за Скопје и Кавадарци.

Досега немам ништо реализирано. Изработив неколку проекти (скулптури) во јавен простор за Скопје и Кавадарци и еден заеднички проект за реконструкција на споменикот „Дванаесет младинци во Ваташа“ од авторот Јордан Грабул. Овие проекти се мои лични илузии, зад нив не стои никаква институција, јавна функција или партија. Тешко е во Македонија да се направи нешто во јавниот простор ако не e во кохабитација со политичката елита, а тие се заробени во локалните стереотипи или комунални проблеми и било каква идеја која доаѓа од надвор или излегува од таа рамка е тешко остварлива, јавноста тука најмалку се прашува. Моите проекти ги објавувам и ги нудам, ако нешто од тоа се реализира - супер, ако не, јас продолжувам понатаму со моите илузии.

Зошто е потенцирано дека не сте македонски уметник, што подразбирате под тоа? Зарем тоа што сте живееле, сте се едуцирале, сте го носеле револтот од татковината, зарем тоа не влијаело во вашето творештво?

Има нешто одвратно во ова прашање, излегува од контекст, како да упатува на проблем, а проблем нема. Сепак е добро и тоа е важно, да разјаснуваме и вакви прашања.

„Македонски уметник“, такво нешто не постои, односно постои само како назнака, топоним. Уметникот нема нација, тоа е пред сѐ човек, а човечкиот субјект е многу повеќе од националната припадност. Јас сум кавадарчанец, граѓанин на Северна Македонија, Кавадарци и Берлин е мојот дом, роден сум во Скопје, моето стандардно образование го имам стекнато во Македонија, а целиот мој работен стаж во Берлин. И што е тука спорно!? Јас не носам никаков „револт од татковината“! Зошто е потенцирано, зошто сум или не сум „македонски уметник“!? Прашањето е безначајно.
Јас би бил пресреќен да има што повеќе „немакедонски уметници“ во Македонија.

АНТИТЕЛО, Плоштад Скопје, проект/скулптура (бронза)

Кавадарци има доста истакнати уметници кои се надвор од него, вие сте еден од нив. Го карактеризирате градот како „длабока провинција“, а од друга страна Кавадарци е град со најголем економски развој. Што е она што го чини Кавадарци провинцијален

Јас не се чувствувам како „истакнат уметник“, сепак, благодарам.

Зависи што подразбирате под „развој“. Сѐ додека не го дефинираме поимот „развој“ не може сериозно да зборуваме за него. Многу добро знаете во име на „развојот“ и во име на уметноста што се случи со Скопје и Охрид, а и во цела Македонија.

Градот како институција треба да има во предвид дека развојот не е само истурање асфалт и бетонирање, туку истовремено квалитетен социјален и културен простор во кој ќе се артикулира човечкиот менталитет. Јас не очекувам од Кавадарци да биде рајска градина, од Градот и неговите институции очекувам пристојност, почитување на законските процедури и надлежности и отворена комуникација кон сите граѓани, без привилегии.

Економскиот развој не значи по автоматизам и развој на општествената свест и општеството како целина. На Балканот има еден куп такви примери. Во Кавадарци и во цела Македонија не постои „култура на капиталот“ која ги обновува и збогатува ресурсите на човечкиот ум, има само „концентрација на капиталот“ кој го заробува и владее со човечкиот ум од центарот на политичката моќ. Сите институции и целата бизнис елита ротираат околу таа оска.

Кавадарци во последните неколку години е изградено како никогаш досега, има тука одлични идеи но има и пропусти. Океј, тоа е градежништво, се работи многу, но што е со другите аспекти во општеството?! Провинција е географски поим, а провинцијализмот е „идеологија“, утепување на човековата интелегенција и нејзиниот потенцијал. Длабочината на провинцијализмот не ја одредуваат граѓаните, ниту пак јас, тоа го прават механизмите на политичката (не)моќ и нејзините структури.

Дали би помогнале со вашето знаење и искуство за подобрување на културниот живот во Кавадарци?

Секако, со задоволство, јас тоа веќе го правам со овој разговор.

ТОРЗО, Плоштад Скопје, проект/скулптура (бронза)

***
Интервјуто е дел од напорите на КСП ПОДИУМ ЈАДРО за изнаоѓање решенија на културните проблеми во Тиквешијата.