Кон изложбата „Возвишување“

Уметноста е насушна потреба на човештвото. Таа е втемелена во празората на човечката цивилизација. Меѓу првите показатели за свесноста за издвоеноста на човечкото битие од севкупниот феномен на она што постои е толкувањето на тој феномен. Сликите во пештерата Шаве-Понт д' Арк (Chauvet-Pont-d'Arc) им претходат илјадници години на првите познати записи. Рефлективното претставување на светот околу себе сведочи за организирана заедница. Насликаното на пештерските ѕидови ја има предвид „публиката“. Без разлика на целта на оваа примитивна уметност јасно е дека сликите обединуваат обраќајќи ѝ се на групата колективно. На тој начин се навестува „култура“ и организирано општество. Уметноста, значи, ја има улогата да поврзува, но и да возвишува. Преку неа човечката цивилизација ја објавува потрагата по она нешто „повеќе“ од задоволувањето на основните потреби за преживување. Навистина уметноста е потврда дека „Човек не живее само од леб, туку и од секој збор што излегува од устата на Бога.“ Познатата изјава на Исус Христос е метафора за потрагата по возвишеното уште од праисторијата.

Насловот на изложбата по повод Светскиот ден на уметноста е „Возвишување“. Петнаесетти април годинава е непосредно пред Велигденските празници, така што тематски делата на дванаесетте уметници соодветствуваат со периодот на Страсната недела и на Велигден.

Се работи за дваесет дела изработени во разни техники исклучиво на хартија. Најголемиот дел го претставуваат ликот на Исус Христос, а секое од нив раскажува специфичен сегмент од неговиот живот и дело, што ги вклучува распнувањето, смртта и воскресението. Авторите се добро запознаени со деталите на животот и на учењето на аргументирано највлијателната личност во историјата на светот.

„Алфа и Омега“, Денис Тенев

Насловот на првото дело кое ќе го коментираме открива компетентно егзегетско-херменевтичко претставување на темата. Делото е насловено „Алфа и омега“ од авторот Денис Тенев. Визуелното и теолошкото се надополнуваат. Во центарот е прозрачна претстава на ликот на Христос препознатлива за ренесансните мајстори, врамена во топлата земјена боја на која се насетуваат буквите алфа и омега, крстот, симболот на риба, путирот и гроздовите. Сѐ тука има за цел да го дообјасни небесниот лик. Христос е средиштето на Божјата објава, Тој самиот е Бог. Сликата тоа недвосмислено го преведува на уметнички јазик. Тенев создал метафора во метафора. Буквите алфа и омега го означуваат фактот дека Христос е почеток и крај, дека е бесконечен и едносуштен со Бог Таткото. Рибата на изворниот јазик е акроним за Христос, код за препознавање меѓу оние кои го признаваат за Господ и за Спасител. Гроздовите се општ библиски симбол за благосостојба, додека во Новиот завет самиот Исус Христос се нарекува себеси лоза, на која верниците претставуваат прачки на кои се раѓаат гроздови. Оваа слика е сублимат на христоцентричното толкување на Библијата на раните црковни отци. Според нив нема дел од Светото писмо кое не сведочи за Христос.

„Царски двери“, Доне Милјановски

Оваа објава и ова препознавање е речиси апстрактно, но исклучително проникливо насликано од Доне Милјановски во делото „Царски двери“. Само на опитното око кое знае што да бара во овој акрилик на хартија веднаш ќе заклучи во што гледа. Тоа се централните врати на иконостасот кој го одвојува наосот од олтарната апсида. Иако е само во контури нема сомнеж што прикажуваат. Прикажаното пред нас е „Благовестие“, настанот кога ангелот Гаврил ѝ објавува на Марија дека ќе зачне како девица и ќе го роди Исус Христос. Со елементи на поинтилизам Милјановски макотрпно ја открива суштината со техника на сликање која затскрива. Благовестието не е тајна која кога еднаш е откриена се испразнила од својата содржина, како празна амбалажа. Објавената Божја тајна останува мистерија или поточно „света тајна“. Иако гласно објавена, останува бесконечно неисцрпна. Пораката лесно се разбира, но чинот кој таа го сочинува е вечно недоловлив за човечкиот ум. Нѐ повикува на вечно возвишување и откривање од неисцрпната природа на Бог.

„Света вода“, Роман Кисјов


Погоре кажаното уште повеќе важи за Светиот Дух. Како трето лице на Троединиот Бог, водата е често симбол за него. Ова е ефектно доловено во делото „Света вода“ на Роман Кисјов. Во своето тригодишно проповедање Христос ја најавува својата смрт, но и своето воскресение. Воскреснувањето ќе се случи како Божји акт преку животворниот Свет Дух. Претставена со сината боја, како и со геометриски фигури кои јасно укажуваат на садови за вода соочени сме со факторот на водата – без неа нема живот. Го нема ни конститутивно ниту опстојно. Не случајно во првата книга на Библијата, во Битие, се вели дека пред создавањето на животот „Божјиот Дух лебдеше над водата“. Духот го гледаме и во сликата на Кисјов, како битие со крилја со главата наведната кон водата, многу налик на приказот на Светата Троица на иконата на Рубљов. Отецот, Синот и Светиот Дух насликани со ангелски крилја. Ова е ода на животот во очите на смртта.

„Вистина, вистина ви велам, ако зрното пченично... Сп. Јован 12:24“ Симон Шемов


Христос е парадигма на парадоксот. Тој со својата смрт ја поразува смртта и ја извојува победа на животот. Но според неговата порака истото важи и за нас луѓето. Сите оние кои ќе „умрат“ за себеси во неговата смрт ќе воскреснат како семето кое умира закопано во почвата за потоа да воскресне и да донесе стократен род. Ова е темата која суптилно, хармонично и минуциозно ја насликал Симон Шемов. Деликатни се материјалите за сликање, а деликатна е и сликата. Златната нијанса доминира, но низ неа провејува бледо-синото. Две бои со кои се симболизира божественоста. Златната е за Божјата суштина, а сината е за Божјата природа. Созданието, семето од кое заживува вегетацијата, е создадено со способност да учествува во божественото. Ова е дистинктивно христијанска порака. Созданието е категорички различно од Создателот, ограничено е со време и со простор, а сепак има реален контакт со Бог. Бог пак е истовремено трансцендентен и иманентен. Бесконечно е различен од и совршено е присутен во созданието.

„Истерувањето на трговците од храмот“, Владо Георгиев

Созданието има голем проблем. Паднато е. Грешно е. Распадливо е. Под тројно проклетство е. Го заменило вистинскиот Троедин Бог со идол. Тоа се манифестира дури и кај оние кои би требало да сведочат за Божјата светост. Исклучителниот Владо Георгиевски на оваа тема создал монументално дело – „Истерувањето на трговците од Храмот“. Наместо дом на молитва, храмот бил претворен во трговски центар, во панаѓур. Токму тоа го има на ум Георгиевски. Техниката на пастел е податна за вакво уметничко толкување. Боите се впечатливи, ликот на Христос доминира додека од средишните до периферните делови на сликата сѐ друго е разуздано. Во оваа слика не е прикажан само чинот опишан во сите четири евангелија. На неа се присутни и сцени од библиската историја кои сведочат за постојаната непостојаност на човечките битија, за постојаниот обид да се замени живиот Бог со сурогат – на пример со пари кои обезбедуваат моќ. Пресметката на Христос со ваквото идолопоклонство е бескомпромисна.

„Цар Јудејски“, Павле Кузмановски

Христос е дојден на земјата, за да покаже не само моќ туку семоќност на изненадувачки начин. Тој е цар, но за да го воведе човештвото во своето царство тој понел трнова круна. На хартија со молив Павле Кузмановски сопрел реалистичен кадар од филмот „Исус од Назарет“ на Франко Зефирели. Претставен е царот кој е и страдален слуга. На сликата погледот на Христос не е во рамниште на очите на публиката. Тој е „тука“ пред нас, но за публика го има само небесниот татко. Погледот кажува дека, откако се молел да го одмине чашата на страдањето во Гетсиманија, Исус е подготвен да го оствари она за кое на учениците им кажувал дека е дојден. Лицето му е во смирение, но не е рамнодушно. Напротив сочувствително е и сведочи за физичка и за душевна болка.

„Распетие“, Вели Блакчори

Трновата круна е предвкус за незамисливата болка која следи. Вели Блакчори се погрижил со брзи движења врз хартијата да се фокусира само на болката. Сѐ што е излишно е изоставено. Црн туш на бела хартија. Основни контури на телото и на пејзажот. Гласно одекнува Христовата осаменост. Нема кој да го утеши. Отуѓен е до таа мерка што и на својот татко му вели, „Боже Мој, Боже Мој, зошто Ме остави?“ Хоризонтот е речиси празен, небото е сиво, а Бог е нем. Сублимат на сета болка во вселената. Истовремено, оваа заглушувачка тишина е потврда на Божјата љубов кон светот. Како што апостолот Павле вели, „Зашто Оној, Кој не знаеше грев, Бог за нас Го направи грев, та преку Него да станеме праведност Божја.“

„Оплакување Христово“, Атанас Атанасов

Хронолошки тогаш, кога „ноќта е најцрна“ се наближува зората. Немоста на Бог се претвора во плач. Мајката плаче над мртвото тело на својот син. Дело на Атанас Атанасов, „Оплакувањето Христово“ е збир на најубавото во севкупната уметничка техника на претставување на оваа сцена од евангелието исто позната и како Пиета. Византиски строга и дводимензионална, а истовремено експресивна. Смиреното лице на Христос, со видлива рана под реброто, е во контраст со таговниот израз на лицето на Марија. Мртвата глава му е потпрена на нејзиното рамо, таа нежно му го допира лицето со дланката. На Христос му е прободено телото, а на Марија, според пророштвото на Симеон, ѝ е прободена душата.

„Распетие“, Бернхард Холеман

Телото Христово не е само на личноста Исус. По Христовото воскресение, според Новиот завет црквата станува тело Христово. Тој е главата, а верниците се телото. Бернхард Холеман во една слика ја раскажал приказната која трае повеќе од две илјади години. Во центарот е распетието, а веднаш над него е Бог Таткото седржителот над целата вселена. Ова нѐ потсетува дека Таткото го праќа Синот за да го искупи светот, а Синот доброволно ја прифаќа оваа дадена улога и совршено ја извршува. Во дел кој ја претставува олтарната апсида го гледаме истиот Христос како ја воспоставува евхаристијата со приказ на триумфалното јагне кое ја пролева својата крв за спасение на светот. Во десниот агол се двајца епископи со што се нагласува историскиот феномен на црквата. Од двете страни врз белата основа апстрактни детали кои како да сакаат да ја потенцираат борбата меѓу доброто и злото, меѓу животот и смртта со осигурената победа на доброто и на животот преку Христос.

„Св. Ѓорѓи ја убива ламјата“, Глигор Чемерски


На оваа борба се повикани следбениците на Христос. Една од најмоќните легенди за таа борба на христијаните е онаа на „Св. Ѓорѓија кој ја убива ламјата“. На таа тема се четирите цртежи со молив на Глигор Чемерски. Ламјата е прикажана како жена. Имајќи ја предвид приказната за Адам и Ева, не изненадува што Чемерски, на Св. Ѓорѓија не му противставува само ламја, туку ламја со торзо и со глава на жена. Јасна е симболиката на битката меѓу половите. Од првиот пад во грев, мажот и жената се во постојан конфликт и меѓусебно обвинување. Легендата има за цел да укаже дека Христовата борба со која го искупил човештвото од грев е повик за борба против секое човечко искушение. Повикани сме на учество во Божјата промисла за надвладување на светлината над темнината, за конечно обединување на човештвото во заедница каде што сите се еднакви.

„Религиски кругови 1-8“, Евгенија Демниевска


Легендата за Св. Ѓорѓија има и пред-христијански мотиви. Ова е универзална приказна и манифестација на сеопштата желба на човештвото да го обмисли своето постоење. Религијата и моралот кој произлегува од неа е заеднички феномен на човештвото. Идентичните црни квадрати со сиви кругови во кои има помали црвени и еден црн круг се уметничка замисла на претставување на светските религии на Евгенија Демниевска. Едноставно насловени со „Религии 1“, „Религии 2“ во својата основа сликите потсетуваат на делата на супрематистот Казимир Малевич. Фокусот е, како што Малевич би кажал, врз „супремацијата на чистото уметничко чувство“. Слично со оваа филозофија на уметноста Демниевска е економична во уметничкиот израз и техника. Несогледливо сложената историја на религиите е прикажана во речиси идентични две слики и осум квадрати. Во сивиот круг и во црвениот центар се испечатени симболите на разните религии. Во единствениот црн круг нема ништо. Прашањето што е во центарот на овој феномен останува отворено. Јудаизмот ли е? Христијанството ли е? Исламот ли е? Или пак можеби нема ништо, како на пример во нихилистичка или во будистичка смисла. Сеедно Демниевска ја доловила суштината на верата. Целосно да се биде предан заради уверување зашто во овој свет каков што го познаваме извесноста за крајната стварност може само да се исповеда но не и да се докаже.

„Манастирот“, Илија Кочовски

Верата, посебно христијанската вера, претпоставува созерцание. Внатрешно согледување на состојбата на душата, смирение на телото и тихување на духот. Парадоксално, дисциплината да се сведе психосоматското на совршено мирување е истовремено подвижништво од прв ред, духовно искачување според видението на Св. Јован Лествичник. Но мирувањето што е подвижување не е бегство од светот. Одрекнувањето од светските удопства не е отфрлање на светот. Се прави во име на светот. Илија Кочовски добро ја разбрал улогата и целта на манастирот со истоимената слика. Градба на врв на ридот со манастирска црква и конак. Монасите ги нема, но целата композиција сведочи за нивниот живот на возвишување. Едноставноста на монасите е прикажана во едноставноста на сликата на Кочовски. Но таа едноставност се темели на самопрегорна работна дисциплина и усовршување, секој во својот домен, монасите во подвижувањето а Кочовски во сликањето.

Изложбата „Возвишување“ е вистинско чевствување на светскиот ден на уметноста. Уметничкиот дух не знае за граници и за поделби. Приказната која е наменета да биде заедничка за целиот свет е мотивот кој обединува низ призмата на различноста на генијот на секој поединечен уметник. Потврда дека уметноста е насушна потреба за опстанокот на човечката цивилизација.