Поезијата и поп музиката, втор дел

Корпусот песни кај Леонард Коен не е ни приближно толку голем како кај Боб Дилан. Кога ќе ги проучиме, гледаме дека тие, за разлика од оние на Дилан, главно се љубовни.

Тие имаат исклучително значење и поетски интегритет благодарение на продуховената визија што ја содржат.

Коен не ја чувствува апокалипсата што надоаѓа. Во неговите песни постои заканувачкиот, стрвен свет, во кој луѓето живеат во очајот на одложување на својата судбина. Сите негови песни содржат имплицитна критика кон општеството. Од неговите песни, најмногу политички набој има
„Stories of the Street“, која почнува:

The stories of the street are mine
The Spanish voices laugh
The cadillacs go creeping down
Through the night and the poison gas
I lean from my window sill
In this old hotel I chose.
Yes, one hand on my suicide
And one hand on the rose.

Визијата на Коен е општество пред надоаѓачки колапс поради човечките страсти и алчност.

I know you've heard it's over now
And war must surely come,
The cities they are broke in half
And the middle men are gone.
But let me ask you one more time
O children of the dust,
All these hunters who are shrieking now
Do they speak for us?
And where do all these highways go
Now that we are free?
Why are the armies marching still
That were coming home to me?
O lady with your legs so fine
O stranger at your wheel
You are locked into your suffering
And your pleasures are the seal.
The age of lust is giving birth
And both the parents ask the nurse
On both sides of the glass
Now the infant with his cord
Is hauled in like a kite
And one eye filled with blueprints
One eye filled with night.

Коен, како и Дилан, сака да побегне од овој суров свет, но тоа бегство мора да се одигра овде и сега. Ако тоа не е можно, тој е подготвен да ја подели судбината на останатите луѓе и да го прифати, иако недолжен, својот живот во расипаното општество.

O come with me my little one
And we will find that farm
And grow us grass and apples there
And keep the animals warm
And if by chance I wake at night
And I ask you who I am
O take me to the slaughter house
I will wait there with the lamb.

Во светот на Коен човекот живее како Исак кој лежи на татковиот олтар и чека да биде жртвуван. Постои само едно место на кое човек може да биде – она каде е – а ако расипаноста на светот и смртта се неизбежни, тој тоа го прифаќа како дел од совјата хуманост.

Во своите љубовни песни Коен, како и Дилан, се занимава со вредностите, а не со „те посакувам, те сакам, ми требаш“ темите на просечните поп автори. Коен доаѓа до заклучокот кој им се измолкнува на многу писатели на популарните хитови: да се донесе девојката во кревет е лесно, тешко е да се стори тоа без загрозување на сопствениот интегритет или без вдишувањето на „отровниот гас“ на светов. Во „The Stranger Song“ Коен опишува страшлив љубовник кој својата слобода сака да ја замени со сигурноста; љубовник „кој е како некој Јосиф во потрага по крчма“, кој „сака да ја замени играта која ја игра за засолниште“. Себе си, трагачот по смисла, Коен се нарекува „странец“, а оној кој ја чува „најдобрата карта/толку вредна/што не сака друга“ го нарекува „дилер“. Дилер е младоженецот кој сака да го оконча страдањето и агонијата на додворувањето; тој не е вистински љубовник, вели Коен.

I know that kind of man
It's hard to hold the hand of anyone
Who's reaching for the sky just to surrender.

Во „Winter Lady“ и „Sisters of Mercy“ Коен ја прикажува женската верзија на „странецот“. И таа е слободна, не се продала за лесниот живот загарантираното сопствеништво во бракот. Воздржана, пребирлива, таа „патувачка дама“ зрачи со топлината за која Коен смета дека на мажот му значи повеќе од договорот на хартија. Во „Sisters of Mercy“ таа жена го освежува странецот кој трага, ублажувајќи го неговиот умор без загрозување на неговото битие.

O the sisters of mercy
They are not departed or gone
They were waiting for me when I thought
That I just can't go on.

Минливата љубов меѓу мажите и жените во песните на Коен е посакуваното бегство од искушенијата на егзистенцијата. Трајната врска е само дел од тоа искуство. Во „So Long, Marianne“ Коен детално ја разгледува противречноста меѓу сигурноста на домот и личната слобода. Тој е „како залутано Циганче“, и и’ го кажува тоа на Меријана пред да и’ дозволи да го однесе дома. И’ вели: „Покрај тебе заборавам/Да му се помолам на мојот ангел/А потоа и ангелите забораваат да се молат за нас“. Тука жената очајнички се обидува да го врзе за себе: „Твојата фина пајажина/Ми го приковува стапалото за камен“. Во оваа песна Коен се двоуми пред искушението на сентименталноста, присетувајѓи се на нивната љубов „длабоко во зелените гранки на јоргованот“, но се ослободува од нејзината посесивност – која овојпат е насочена кон друг човек.

O you are really such a pretty one
I see you`ve gone and changed your name again
And just when I climbed this whole mountainside
To wash my eyelids in the rain.

„One of Us Cannot Be Wrong“ е иронична приказна за посесивен љубовник кој садистички доминира над жената додека, од друга страна, мазохистички копнее за нејзина доминација. Вака почнува песната:

I lit a thin green candle
To make you jealous of me,
Then I took the dust of a long sleepless night
I put it in your little shoe.
And then I confess'd that I tortured the dress
That you wore for the world to look through.

Сите љубовници од песните на Коен мораат да научат како да кажат збогум; не зашто разделбата е добра сама по себе, туку зашто љубовните врски ги спречуваат луѓето да ја остварат својата суштинска машкост или женскост. Промената е нужниот предуслов за самоисполнување во несигурниот свет на Коен, а врските ја спречуваат промената, како што се гледа во песната „That's No Way to

Say Goodbye“.
I'm not looking for another
As I wander in my time,
Walk me to the corner
Our steps will always rhyme,
You know my love goes with you
As your love stays with me,
It's just the way it changes
Like the shoreline and the sea.

Најенергичната осуда за посесивноста во љубовта се наоѓа во „Master Song“ песна за неговата стара љубов која можеби и персонификација за самата поезија која потпаднала под контрола на автократскиот господар. Тој нов господар во целата песна асоцира на сликите на насилство и принуда: тој е човек „кој само што се вратил од војна“, кој на жена си и’ дал „германски овчар за прошетка/со ремен од кожа и клинци“, кој вози авион „без раце“, кој ги „изгасил светлата во осамената улица“ и водел љубов со жена си преоблечен како „мајмун со ангелски жлезди“, придружуван од „музиката од гумениот оркестар“. За возврат, жената го држи самиот поет во заложништво, никогаш не принесувајќи му го дури ни сакраменталниот сурогат „вино и леб“. Ова е песна за големото разочарување и фрустрација, исполнета со слики на стерилност и безнадежност.

Па сепак, во песните на Леонард Коен љубовта останува главниот лек за тегобната посесивност на нашето општество. „Suzanne“ изгледа дека е уште една песна за бегството од реалноста со помош на дрогата, слична на песните „Mr Tambourine Man“ од Боб Дилан или „Lucy in the Sky with Diamonds“ на Битлси. Но тоа бегство е амбивалентно женско и халуциногено, додека самиот поет бара спас во љубовното искуство. Во првата средба со егзотичната Сузан, Коен вели дека ќе знаеш:

That you've always been her lover
And you want to travel with her
And you want to travel blind
And you think maybe you'll trust her
For you've touched her perfect body with your mind.

Како што се продлабочува искуството со Сузан, така поетот сака да чекори по водата како Исус. При крајот на песната Сузан ја воздигнува до најразличните контрадикторности на овој свет – „смет и цвеќе“ – и низ љубовта која нè довела до совршенство – „бидејќи со својот ум го допрела твоето совршено тело“. Може да и’ се пријде, од неа можеш да си заминеш, „можеш да ја минеш ноќта покрај неа“ во халуцинација; таа секогаш е „милосрдна сестра“, никогаш алчна сопруга.

Песната на Коен во која љубовта најочигледно служи како лек против општественото барање за контрола, дисциплина и поробување на животната средина и блиските, е сложената и необјавена песна „Love Tries to Call You by Your Name“. Основната негова теза во песната е дека во предавањето на материјализмот и безличноста на општеството го предаваме и сопствениот идентитет. Само љубовта, како што се вели во насловот, „се обидува да те нарече со твоето име“. На почетокот на песната субјектот постепено се губи во нешто многу поголемо и помалку реално од самиот субјект.

I thought it would never happen
To all the people that I became
My body lost in these legends
And the beast so very tame
But here, right here
Between the birthmark and the stain
Between the ocean and the rain
Between the snowman and the rain
Once again and again
Love tries to call you by your name.

Од целината и интегралноста на океанот до фрагментираните капки на дождот, од монолитната егзистенција на Снешко Белчо до дождот кој го топи, од младежот кој го симболизира единственоста на битието, до белегот кој е грешка, поетот е изгубен, „ѕверот“ на неговата индивидуалност е припитомен, а љубовта го повикува да се врати.

Во наредните стихови се нагласува Коеновата слика на човек пред самоуништување, далеку од самоосознавањето. Тој е како дилерот од „The Stranger Song“. Неговото име е во алејата на славните, попрво живее за „времето“ отколку за „часот“, за „обичното“ отколку за „сончевото време“, и повеќе ја сака баналноста на општото место од автентичната љубов која бара.

I leave the lady meditating on the very love
Which I do not wish to claim
I journey down these hundred steps
The street is still the same.

Тој ги отфрла вистинските љубовници, вистинските херои, за да го следи широкиот општествен пат кон просечноста, вулгарноста, самозадоволството и анонимноста. Во оваа песна посебно нагласено е самозадоволувањето кое го оддалечува поединецот од тешкотиите на самоисполнувањето, оковувајќи го во синџирите на конформизмот.

Where are you Judy, where are you Ann
Where are all the paths all your heroes came
Wondering out loud as the bandage pulls away
Was I only limping or
Was I really lame;
O here, come over here
Between the windmill and the grain
Between the traitor and her pain
Between the sundial and the plain
Between the newsreel and your tiny pain
Between the snowmen and the rain
Once again and again
Love tries to call you by your name.

Светот кој Коен го забележува во своите песни е доследно материјалистички, валкан и расипан. Светците стануваат прељубници, љубовниците мазохисти, додека кадилаците шират отровни гасови. Љубовта може да стане „прашина во манжетните на старецот“ („Master Song“). Свештениците можат да ја згазат тревата на светилиштата на кои им служат („Priests“). Самиот Бог му вели на човекот:

Sometimes I need you naked
Sometimes I need you wild
I need you to carry my children in
I need you to kill a child.

(„You Know Who I Am“)

Коен укажува на човекот во овој свет кој се фаќа за секоја утеха која ја нуди моментот. Исплашениот човек засекогаш се држи до едно нешто; похрабриот оди од една до друга дрога, од една до друга жена. А во „The Old Revolution“ Коен упатува на секој кој и’ се предава на таа „клада“ наречена живот.

You who are broken by power
You who are absent all day
You who are kings for the sake of your children's story
The hand of your beggar is burdened down with money
The hand of your lover is clay
Into this furnace I ask you now to venture
You whom I cannot betray.

Коен е навистина еден темен свет, осветлен само со повремени љубови, мистичната Сузан и блескавото светло на животната клада. Понекогаш го нарекуваат „црн романтичар“ – оној кој ги прифаќа злото и нечистотијата на овој свет и трага за откровението преку потонувањето во сето тоа. Таквото толкување на неговото дело секако го подржуваат и неговите песни. Боб Дилан исто така може слично да се толкува, особено во светло на темите за материјалистичкото самоуништување, во песните како „A Hard Rain“, или за преминувањето во Рајската градина. Ниеден од нив не е активист; ниеден не верува дека утопијата може да се постигне преку човечка акција. И обајцата се сосем незаинтересирани на изнесување на старите и едноставни романтични лаги кое денес бројни поп уметници доследно ги продаваат. Наместо тоа, обајцата се обидуваат да ја работат поетската професија на прикажување на светот на начин на кој светот се пресликува во зборовите и сликите кои ги бараат нивните посебни визии.

Извор: Alphabet No.17, 1969 год.

Првиот дел можете да го читате на Поезијата и поп музиката.