Госпоѓата Полноќ (2)

03.09.2018 01:07

25. КИТ ГИ ЗАПОМНИ СТИХОВИТЕ

Сè додека таа првпат не се појави. Тогаш сфати дека ниеден избор во животот не е случаен. Тоа се случи во паркот на болницата, во Бетнал Грин. Имаше крајно необичен шешир со голем обод на кој висеа перја кои трепереа на нежниот ветар со првиот самрак. Со прстите ја местеше круната. По разговорот, се молеа заедно. Неколку месеци пред смртта, во затворот на Кралскиот висок суд каде заврши поради неисплатени долгови, милосрдната госпоѓа се појави пред Кит за втор и последен пат. Влезе во неговата ќелија во придружба на клучарот и рече дека земала слобода да изврши мали исправки врз болничкиот ракопис, па и незабележливо да го надополни, така што нема зошто да се грижи, зашто текстот е на сигурно, под оплатата на ѕидот на манастирот во Сасекс. Држејќи го за рака, изговараше стихови со едноставен, певлив ритам и звучни рими кои не го оставија рамнодушен, па од сè срце се согласи таа сочувствителна жена да ги вметне во неговата книга. Тоа беше опис на затворскиот круг во кој насолзени, во околина озарена од сомилосен страв и препотена сопатничка наеженост, загледани преку ден во отворен гроб кој чека нечие нивно тело, убијци во афект и осуденици на смрт со бесење, потоа, во глувата доба на ноќта, како по договор, ги здружуваат гласовите во молитва. И додека стражарите се чудат на моментот на понизност кај закоравените злосторници кои мрморат на колена, им се чини дека има дупло повеќе затвореници одошто навистина има. Крај секој од нив клечи сенка на ѕидот, како со изумирањето на надеж во нивните срца грозата да станала толку силна, толку живо присутна што за неа, сеопфатна, голема и нечовечка, немало доволно место во нивните скрбни души, па морала да излезе надвор и да го покаже, барем за миг, преку играта на светлината и сенките, згрбавениот облик на Стравот одразен на ѕидот.

Ја преклечивме ноќта молејќи се,
Ние лудите жалници лешја!
Од колите мртовечки се реси
Перје што полноќта го меша:
Спасителот наш од каењето
Во сунѓерот горко вино смеша.

Му рече дека тоа се зборови со кои, кога ќе дојде часот, ќе го викне на заедничкото одредиште. Кит ги запомни стиховите, можеше да ја осети нивната порака, но сепак за него беа туѓи, па дури, искрено, ни јазикот баш не му се допаѓаше, како да побегнал од некоја друга доба, болна и банална, поповршен, далеку поповршен од неговото време.

56. БИ ЈА ПРИФАТИЛ ЛИ НИВНАТА РАКА?

Некогаш се прашуваше како би требало да изгледа идеалното збиралиште на поети и како да ги помири потребата за заедништво и стравот од луѓе, саможивоста и дружељубивоста, обожавањето и презирот. Генијални безрбетници, недостојни во болката и љубовната сласт, спремни по потреба да се поклонат, да зајачат, да зарикаат. Вдахновени слабаци кои случајно ги просветлил зрак на Божјата милост. Би ја прифатил ли нивната рака? Само мртов. Се грчеше со испотени дланки, се гнасеше од средбата, и му беше драго што стиховите, како коските што времето под земја ги исчистило од месо, глатки и сјајни, можат да ја сведочат еволуцијата – ако не еволуцијата, тогаш барем некоја спирала или маѓепсан круг на човечки души во невесело оро, мачен вител на самосознавање. „Духот по дух оди!“ некогаш имаше напишано. Сега можеше да биде само нем сведок. Некогаш се прашуваше како би требало да изгледа тоа место за собир. Сега знаеше. Згора на тоа, можеше тоа што го гледа да го забележи со линии и бои. Тоа е сè што можеше. Не знаеше веќе да господари со зборовите, иако одекнуваа од секаде, грмеа со заглушувачка силина и прераснуваа во музика, лишени од практична смисла. Го намести сликарскиот држач.

57. ВИЗИЈА

Од левата страна коњаник на белец. Покрај него, посилник убав ко Бог, или барем ко Лорд Бајрон. Двајцата наоружани. Шума во позадина. Мртво тело. Уште еден јавач: слаб, на вранец. Самрак на полјаната. Еве го и четвртиот: болен, спружен на грбот на животното. Од десно и право од шумата идат луѓе: еден по еден, а сепак сите заедно, кон иста цел. Духот по дух оди. Како слепци, поврзани се еден со друг во сè освен видот: ритамот на телото, стихот, наборите на мозокот и судбинското лутање, или нагонско, како што јатото риби менува насока. Се фаќаат под рака: Семјуел, Џон, Александар, Вилијам, Кристофер, Оскар, Роберт, Џозеф, Френсис, Ен и други слични или исти имиња во самовилско оро на случајност. Секој мами некоја друга музика од зборови, одзвукот што паѓа од срцето на едниот, на другиот му звучи како повик и така сите го следат сето, се фаќаат, допираат, се тргаат, грабат, се фаќаат за оро, скокаат во пари, се држат за скут, ја влечат врвцата на пантолоните во какофонија на музиката која е само привидение на звук.

Пред нивното безнадежно око се појави ноќта
И чудовишно смрачи на лицата нивни бледи,
И тап, до очај длабок: низ дванаесет дена
Стравот им постана близок, Смртта ја знаат сега,

Вели убавиот коњаник и слегува од доратот. Останатите го поддржуваат апокалиптичкиот собир со молк. Кога болниот, зелен и со зашилен нос, се симнува од коњот, во него го препознавам драматичарот Марлоу. За оној другиот кој од дисаѓите вади вага не знам кој е додека некој не ми шепне дека тоа може да е Томас Кембел, син на трговец од Глазгов и автор на „Задоволствата на надежта“. Отсекогаш бил досаден ко смрт, ама до толку ли ќе да ослабел? На белецот, обвиен во црвен плашт се исправил Шекспир и се чини дека сака нешто да каже, но не може: меѓу забите има крвав меч. „Кажи!“ – викам – „Кажи нешто. Спаси ме!“ Шумата молчи. Па ни одекот нема одговор.

58. ВО ГОЛИОТ КАМЕН КРУГ

Следното утро, на крстопатот каде – велат – не е добро да се задржуваш дека ѓавол ќе те однесе, се крена прашина. Би можело истото да се каже и на поубав начин: ветрот си поигра со прамени прашина. Би можело што било да се каже, но тоа не би влијаело на реалната слика за работите. Беше тоа еден безнадежен крајолик, толку очајно грд што секое срце би се обесхрабрило при средбата со него, само ако сè уште има срце. А тој – Вилијам Батлер – беше сам. Всушност, остана сам. Со палецот на десната река си го допираше пулсот. По обичај, не можеше да го најде од прва. Тоа го утеши. Од насоката каде до неодамна растеше бујна шума како некој упорен клукајдрвец сè уште да го удираше ритамот на гладот. Можеби останало некое стебло; на него птица. Кога ја отстрани таа можност, во Вилијам Батлер заискри, како кога ќе удри кремен од кремен, луда помисла дека сепак е жив, дека тоа е неговото срце што чука, па макар и во чудно темпо на потрага која би ја задоволила и нешто ситно, како клукалецот под кората, нешто крајно помало од вообичаените желби, надежи и молби упатени кон Небото. Кога му се причини дека на момент си го нашол пулсот, неговото срце веќе не беше негово. Чие тогаш? Птичјо? Не, немаше тука ништо. На местото на повеќекратната средба веќе немаше ништо. Тоа што од перспективата на духовен човек се чинеше како вечност, сега конечно покажа дека има крај. Се истроши духот исто како што се трошат телата. Скапаа фустаните, панталоните, градниците, објалата, обувките, мозоците заедно со мислите; коските на брзина го отфрлија месото како што играчите загреани во движење ги отфрлаат кошулите од рамената, а потоа дури и тие костури паднаа од црешата; останаа само празни черепи во кругот после орото. Знак на голиот камен? За кого? Предупредување? За него? Па тој никогаш не можеше ни да го напипа своето било, а камоли да допре до туѓо срце. Кружниот облик кој лесно можеше да го наслика, ако сакаше, и да го нарече Мементо, остана зад грбот на Вилијам, додека улицата го водеше кон крстопатот, место на потполно произволен избор на патеки. Колку смешен испадна пред самиот себе со тоа смотано платно и сликарски држач под пазува – сега кога стана јасно дека уметноста нема на кој да му е потребна! Па немаше ни Бог тука каде тој чекореше, небото – го нема! Со тоа неговиот избор беше оправдан: се одлучи за душата, за душата која остана сама со себе – да одбие покорност, Не, тој нема да ја наслика ни живата визија на средбата, ни мртвата стварност која ја затече потоа во локните прашина и браздите што стапалата на проклетници слични на него ги беа врежале во каменот. Отсекогаш се гнасеше од испотени дланки, испреплетени прсти. Одбиваше да пружи рака. Ја мразеше кореографијата на човечкото сопатништво и танцувачките фигури на покорност кои со повторливост на правилата ја ограничуваат слободата на мечтата денес, како што и ја врзувале вчера. Мислеше дека тие правила вредат само во животот. Се згрози кога сфати дека вредат и по смртта. Донесе одлука: празното, делумно загорено платно што и понатаму упорно го носеше не знаејќи каде оди – ќе се вика „Госпоѓа Полноќ“ и нема да прикажува средба на играчи опседнати со ритамот на зборовите во крајоликот облеан од крвавиот залез на желби, надежи и суети, нема да отсликува постепено згусната, очајна темнина пред будење на рамнодушноста, туку ќе даде портрет на слепата сила која ги довела луѓето на собир.