Добредојдовте во духовното кралство на животните

Документарниот филм “The act of killing” ги прикажува убијците кои се фалат со злосторствата и општеството кое го смета масакрот за нормален.

Документарниот филм “The act of killing” (Final cut film production, Copenhagen) на Џошуа Опенхајмер, кој премиерно беше прикажан во 2012 година на филмскиот фестивал во Телуриде, нуди единствен и длабоко потресен увид во етичката пат-позиција на глобалниот капитализам. Филмот кој е снимен во 2007 година во Медан, Индонезија, прикажува еден крајно опсцен случај, се работи за филм кој го направија Анвар Конго и неговите пријатели, денес угледни политичари, а пред тоа гангстери и лидери на смртоносни банди, кои во 1966 година имаа клучна улога во убивањето на околу 2,5 милиони наводни комунистички симпатизери, главно Кинези.

Стварноста како фикција

“The act of killing” зборува за „убијците кои победија и за типот на општество што го изградија“. По нивната победа, тие грозни чинови не ја добија ознаката „валкани тајни“ на втемелениот злостор чии траги треба да се уништат, напротив, тие отворено се фалат со деталите од масакрите (начинот на кој ја удавиле жртвата со жица, на кој ѝ го пресекле гркланот, најдобрите начини за силување на жените...). Во октомври 2007 година, индонезиската државна телевизија направи talk show во чест на Анвар и неговите пријатели, на средина на емисијата, откако Анвар рече дека нивните убиства биле инспирирани од гангстерските филмови, насмеаната водителка се заврте кон камерата и рече: „Чудесно! Ве молам, еден аплауз за Анвар Конго!“. Кога го праша Анвар дали стравува од освета од членовите на семејствата на жртвите, Анвар одговори: „Не смеат да го направат тоа. Кога би ги подигнале главите, ние би ги исчистиле!“ Неговиот војник додаде: „Ќе ги истребиме сите!“, а во публиката се слушна громогласен аплауз... Човек треба да го види тоа за да поверува. Но, тоа по што “The act of killing” е извонреден е и нивото на взаемност помеѓу документарниот и играниот филм, на некој начин филмот е документарец за реалните последици на измислениот живот:

„За да го истражиме вчудоневидувачкото фалбаџиство на убијците и да ги испитаме границите на нивната гордост, почнавме со документарно портретирање и со реизведба на масакрите. Но, во моментот кога сфативме каков филм за масакрот навистина сакаат да снимат Анвар и неговите пријатели, реизведбите станаа поразработени. И така му понудивме можност на Анвар и неговите пријатели драматично да ги прикажат убиствата, користејќи се со филмските жанрови според сопствениот избор (вестерн, мјузикл, гангстерски филм). Односно, им дадовме шанса да го напуштат сценариото, да режираат и да ја одиграат главната улога во сцените што ги имаа на ум додека убиваа луѓе.“

Дали ги достигнаа границите на нивната „гордост“? Малку ги допреа во моментот кога му понудија на Анвар да глуми жртва на сопствените измачувања, додека околу неговиот врат имаше замотана жица, тој ја прекина изведбата и рече: „Простете за сè што сум направил“. Но, ова е повеќе привремен рецидив кој не доведе до подлабока криза на совеста, неговата херојска гордост се врати во истиот момент. Веројатно, заштитната мрежа од запаѓање во подлабока морална криза е токму кино платното, како кај вистинските убивања и мачења, своите чинови ги дожевале како имитирање на филмските примери што им овозможи да ја искусат стварноста како фикција, како големи обожаватели на Холивуд (својата кариера ја започнаа како организатори и надгледувачи на шверц со карти за кино), ја одиграа улогата во своите масакри, притоа имитирајќи холивудски гангстер, каубоец или дури и танчер.

Каде се крие големиот Друг?

Тука влегува „големиот Друг“ и не само што убијците ги обликувале своите злосторства основа на филмското имагинарно, туку, исто така и пред сè како многу поважен факт за општествениот морален вакуум, од кој вид на симболичко ткиво (т.е збир од правила кој ја означува границата помеѓу општествено прифатливото и неприфатливото) мора да биде составено општеството кога не постои дури ниту минимално ниво на јавен срам (кој би ги принудил сторителите да се однесуваат кон своите постапки како кон „валкана тајна“) и кога монструозната оргија на мачењето и убивањето може да биде јавно прославувана дури и неколку децении подоцна и тоа некако извонредно и нужно злосторство како цел на јавното добро, туку како вообичаена и прифатлива пријатна активност? Замката што треба да се избегне е, се разбира, едноставно префрлување на вината, или директно на Холивуд или на „етичката примитивност“ на Индонезија. Почетната точка треба да ни биде увид во изместените последици на капиталистичката глобализација, која поткопувајќи ја „симболичката ефикасност“ на традиционалните етички структури, создава ваков морален вакуум.

Меѓутоа, статусот на „големиот Друг“ заслужува подетална анализа, да го споредиме “The act of killing” со настанот кој предизвика големо внимание во САД пред неколку децении, насилен сторител претепа и полека убиваше жена во дворот на еден голем блок згради во Бруклин, Њу Јорк, повеќе од 70 сведоци од прозорите јасно видоа што се случува, а ниту еден од нив не ја повика полицијата, зошто? Како што покажа истражувањето подоцна, најчестото уверливо објаснување беше дека сведокот помислил дека некој друг веќе преземал нешто или дека ќе преземе. Тој податок не треба да се отфрли моралистички како изговор за моралниот кукавичлук и егоистичката индиферентност, тоа со што се среќаваме во овој случај е исто така во служба на големиот Друг, овој пат тоа не е „субјектот кој мора да знае“ на Лакан, туку нешто што би можеле да го наречеме „субјект кој мора да ја повика полицијата“. Фаталната грешка на бавното убиство во Бруклин беше погрешното толкување на симболичката (измислена) функција на „субјектот кој мора да ја повика полицијата“ како потврда за постоечката емпириска егзистенција, што доведува до погрешен заклучок дека барем една личност мора да ја повикала полицијата, не го согледаа фактот дека функцијата „субјектот кој мора да ја повика полицијата“ постои дури и кога го нема вистинскиот субјект кој би ја материјализирал.

Капиталистички фундаменталисти

Дали ова значи дека со постапно распаѓање на етичката супстанца, едноставно се враќаме на индивидуалниот егоизам? Работите тука се многу покомплексни. Често слушаме дека еколошката криза е последица на нашиот краткорочен егоизам, опседнати со моменталните задоволства и богатство, заборавивме на општото добро. Меѓутоа, тука треба да се осврнеме на увидот на Валтер Бенџамин за капитализмот како религија, вистинскиот капиталист не е егоистичен хедонист, туку токму спротивното, тој е фанатично посветен на мисијата за зголемување на сопственото богатство, спремен заради тоа да ги отфрли здравјето и среќата, да не зборуваме за просперитетот на семејството и одржувањето на околината. Затоа не треба да се повикуваме на некој висок морал и да го плукаме капиталистичкиот егоизам, против капиталистичката изопачена фанатична посветеност, доволно е да се повикаме на добра мерка на едноставен егоизам и утилитарно размислување. Со други зборови, да се постигне тоа што Русо го нарекува природно amour-de-soi барање на ниво на високо цивилизирана свест. Или со речникот на Алан Бадју, спротивно на тоа, субјективитетот на капитализмот не е „човечкото животно“, туку дека го одредува барањето за подредување на егоизмот во служба на репродукција на капиталот. Меѓутоа, тоа не значи дека Бадју не е во право, поединецот фатен во глобалниот пазарен капитализам нужно се гледа себеси како егоцентричен хедонист, како „човечко животно“, оваа слика за себеси е нужна илузија.

Со други зборови, себичниот егоизам не е брутална појава во нашите општества, туку нивна идеологија, идеологија која Хегел филозофски ја артикулираше во „Феноменологијата на духот“, при крајот на поглавјето за разумот, под името „das geistige Tierreich“ - „духовно кралство на животните“, а тоа е името на Хегел за современото граѓанско општество во кое човечките животни се уловени во себична интеракција. Со зборовите на Хегел, достигнувањето на модернитетот е тоа што овозможи „принципот на субјективитетот да постигне исполнување во самодоволната екстрема на лична партикуларност.“ Владеењето на овој принцип го овозможува граѓанското општество како подрачје во кое автономните поединци меѓусебно се поврзуваат преку институциите на слободниот пазар за да ги задоволат личните потреби, сите цели на заедницата се подредени на личните интереси на поединците, тие намерно се поставуваат и сметаат со цел максимизирање на задоволувањето на личните интереси. Тоа што е важно за Хегел е несогласувањето помеѓу приватното и јавното, така како што го гледаат авторите на кои Хегел се потпира (Мандевил, Смит), како и Маркс, поединците го гледаат доменот на јавното како нешто што би требало да им служи на нивните лични интереси (како либерал кој ја гледа државата како заштитничка на личните слободи и сигурноста), а исто така тие, додека се обидуваат да ги постигнат своите потесни цели, му служат на заедничкиот интерес. Вистинската дијалектичка напнатост се појавува тогаш кога стануваме свесни дека, колку индивидуите се однесуваат поегоистично, толку повеќе придонесуваат за општото богатство. Парадоксот е во тоа што, кога индивидуите сакаат да ги жртвуваат своите потесни интереси и директно да работат во корист на општото добро, најголемата штета ја трпи токму општото добро, Хегел секогаш сака да кажува историски анегдоти за добриот крал или принц, чија приврзаност за општото добро ја одведе државата во пропаст. Вистинската филозофска новост на Хегел беше во тоа што тој ја одреди оваа „контрадикција“ како напнатост помеѓу „животинското“ и „духовното“, универзалната духовна супстанца, „сите работат сè “, се појавува како исход од „механичката“ интеракција помеѓу поединците. Тоа значи дека „анималноста“ на „човечкото животно“ (поединецот кој учествува во комплексната мрежа на граѓанското општество) е резултат на долгиот историски процес на трансформација на средновековното хиерархиско општество во модерно буржоаско општество. Со тоа анималноста е всушност исполнување на принципот на субјективитетот, радикална контрадикторност на анималноста, кој со себе донесува пресврт од субјективитет во анималност.

Добрината како ексцес

Ознаките на овој премин можат да се препознаат насекаде околу нас, особено во азиските земји кои брзо се развиваат и во кои капитализмот има многу брутален учинок. „Исклучок од правилото“ на Бертолт Брехт (драмска вежба напишана во 1929 и 1930 година) зборува за богат трговец кој заедно со својот носач ја преминува пустината Јахи (уште едно од измислените кинески места на Брехт) за да склучи договор за нафта. Кога тие се изгубиле во пустината и кога нивните залихи со вода се приближиле кон крајот, трговецот по грешка го застрелал носачот , мислејќи дека овој го напаѓа, додека тој всушност сакал да го понуди трговецот со водата што останала во неговата матарка. Подоцна, трговецот е ослободен на суд, судијата заклучува дека трговецот имал право да се плаши од потенцијална закана од страна на носачот и затоа неговото пукање е оправдано како самоодбрана, независно од фактот што немало реална закана. Бидејќи трговецот и неговиот носач им припаѓале на различни класи, трговецот има оправдана причина да ги очекува омразата и агресијата на носачот, тоа е типична ситуација, правило, додека љубезноста на носачот е исклучок. Дали оваа приказна на Брехт е уште една од смешните симплификации на Маркс? Не, судејќи според реалниот извештај од денешна Кина:

„Во Нанџинг, пред пет години, старица паднала влегувајќи во автобус. Новинарските извештаи наведуваат дека 65 годишната жена го скршила колкот. На местото на несреќата, еден млад човек дошол да помогне, ќе го наречемме Пенг Ју, затоа што тоа е навистина неговото име. Пенг Ју ѝ дал на старицата 200 ренминби (тогаш, тоа биле доволно пари за да се купат 300 карти за автобус) и ја одвел во болница. Таму чекал со неа додека не се појавило нејзиното семејство. Семејството го тужело младото момче и барало отштета од 136 419 ренминби. Навистина, општинскиот суд во Нанџинг Гилоу пресудил дека младото момче е виновно и му наложил да плати 45 876 ренминби. Образложението на судот гласело дека, „здраворазумски гледано“, заради тоа што Пенг Ју прв излегол од автобусот, тој ја турнал старицата. Понатаму, тој ја признал вината, вели судот, со тоа што останал со старицата во болница. Таквиот заклучок произлегува од фактот дека нормална личност не би била толку љубезна како што Пенг Ју тврди дека бил.“

Не е ли овој случај потполно аналоген на приказната на Брехт? Пенг Ју и помогнал на старицата од сожалување или пристојност, но бидејќи таквата добрина не е „типична“, не е правило („нормална личност не би била толку љубезна како што Пенг Ју тврди дека бил“), судот тоа го протолкувал како доказ за неговата вина и го казнил прописно. Дали ова е смешен исклучок? Не, судејќи според државниот весник People’s Daily, кој со помош на онлајн анкети собра голем примерок на млади луѓе кои одговорија на прашањето што би направиле кога тие би ја виделе повредената старица: „87% од младите луѓе не би помогнале. Во приказната за Пенг Ју одекнува важноста на надзорот на јавниот простор. Луѓето ќе си помогнат едни на други само кога е присутна камерата“. Немањето воља за помош може да ни укаже на промена на значењето на јавниот простор, „улицата е исклучително приватен простор и очигледно е дека разликувањето на јавното и приватното ја губи смислата“. Накратко, престојот во јавниот простор не подразбира престој со други непознати луѓе, одејќи меѓу нив и понатаму сум во рамките на сопствениот приватен простор, не влегувам во интеракција со нив и не ги уважувам. За да биде јавен просторот на мојата коегзистенција и интеракција со другите (или недостатокот од интеракција), треба да биде покриен со камери за надзор.

My Space

Може да се пронајде уште еден знак на оваа промена во примерот што е спротивен на мирното набљудување додека луѓето умираат во јавност, да обрнеме внимание на неодамнешниот тренд на јавен секс во хард кор порнографијата. Постојат сè повеќе и повеќе филмови кои прикажуваат како една двојка (или повеќе луѓе) се впушта во еротски игри кои преминуваат во секс на некој преполн јавен простор (на јавна плажа, во трамвај или воз, во автобус или на автобуска станица, на отворен простор во трговски центар...) и интересно е дека мнозинство од луѓето поминуваат и се преправаат дека ја игнорираат оваа ситуација, мал дел од нив ќе фрли дискретен поглед, а уште помал дел ќе дофрли саркастичен и опсцен коментар. Повторно, како двојката која има однос да останала во својот сопствен простор, па заради тоа не треба да влегуваме во нивната интима.

Тоа нè враќа назад во „духовното кралство на животните“, имено, кој може да се однесува на таков начин, така што мирно и блажено ќе помине покрај луѓе кои умираат или покрај двојка која има сексуален однос пред другите? Се разбира, животните. Овој факт никако не доведува до налудничавиот заклучок дека „регредираме“ кон животинско ниво, анималноста со која имаме работа, бездушниот егоизам на поединците кои се грижат за сопствените интереси е парадоксален резултат на многу комплексната мрежа на општествените односи (пазарна размена, општествено посредување на производството) и фактот дека поединците не ја гледаат оваа комплексна мрежа, ни укажува на нејзиниот идеален („духовен“) карактер, во пазарно обликуваното граѓанско општество, апстрактноста владее повеќе од кога било претходно во историјата на човештвото. Наспроти природата, пазарното натпреварување на „волците против волците“ е материјална реалност на спротивната, „духовна“ јавна супстанца која овозможува темел и простор за оваа борба помеѓу индивидуалните животни.

Денес често се вели дека заради нашата целосна изложеност на медиумите, културата на јавната исповед и средствата за дигитална контрола, личниот простор исчезнува. Треба да се спротивставиме на ова општо место со спротивно тврдење, јавниот простор е тој што исчезнува. Личноста која на интернет ги објавува своите голи слики или интимни податоци и опсцени сништа не е егзибиционист, егзибиционистите упаѓаат во јавниот простор додека оние кои ги ставаат своите голи слики на интернет, остануваат во својот приватен простор и го прошируваат така што ги вклучуваат и другите. И, да се вратиме на “The act of killing”, истото вреди и за Анвар и неговите колеги, тие го приватизираат јавниот простор на начин кој е многу поопасен од економската приватизација.

Извор: http://www.zarez.hr