Американски дневник (2016)

23.10.2017 02:50

5.10.2016, Њујорк

Јас стојам пред Њујорк или Њујорк стои зад мене? Кој кого потпира? Њујорк – не е или е како Њујорк? Ја немам фасцинацијата од претходните престои овде, но денес во музејот „Гугенхајм“ ме фасцинира уметноста на Блискиот Исток од млади уметници. Се чекаше ред за тоалетот со златната школка на Маурицио Кателан. Избегав вџашена од помислата дека толкумина сакаат да се испразнат во применет уметнички објект од злато. А во фондацијата „Гугенхајм“ средба со Едвард Хирч, американски поет и пријател од нашето неколкугодишно жирирање за полската награда за поезија „Херберт“. На 33-от кат од облакодерот, Њујорк беше проѕирен низ големите стакла, а само уште „Емпајар Билдинг“ беше повисок од мене. Наоколу – бескрајни полици поезија. Подарокот од Едвард, уредник на антологијата The Best American Poetry 2016, ќе ми го обележи ова патување. Прозата Едвард ја чува дома, во Бруклин, на истата „Парк Плејс Стрит“, 80 броја пред „Софија Ин“ каде што сум сместена.

Во „Странд“ ја купив „Писма до Амазон“ од Марина Цветаева и ѝ/си напишав посвета: „За Мене од Тебе, за Тебе од Мене“. Потоа ручав на клупа во паркот на Унион Сквер. Со бездомници задремани од глад. А јас, голтајќи од сѐ што ставив во хартиената кутија во „Хоул Фуд“, компулсивно го голтав Њујорк.

На читањето во бруклинската книжарница „Комјунити букстор“ со Кати Китамура пред читањето зборувавме за нашите деца, обележани со мајчинските патувања и отсуства, а на читањето и за мојата одлука да пишувам само на македонски јазик. И за миграциите и за случувањата во поранешна Југославија, како и за радикализмот во литературата. Еден македонски студент кимаше на секој мој збор. Еден од оние 400 000 млади кои последната деценија ја напуштија Македонија. Ми падна смешно кога на излегување ја видов најавата за средба со Славој Жижек и со Јела Кречич во истата книжарница еден месец подоцна. Ќе се разминам со моите Словенци. А ноќта пред тргнувањето за Њујорк, во Љубљана го сонував Шлегово. Полно со народ, со реновирани куќи на сретсело, со панаѓур, со живот. Село – значи убав живот. Ах, Америка. Што ќе ми дадеш, што ќе ми земеш? Може ли една декада, како мојата без Њујорк, но со Ема, да биде мртва како што пишува Кристофер Бакен додека Кетрин Барнет извикува „О, Есперанца!“?

6.10.2016, Њујорк

Претпладне –меморијалниот центар 9/11 однадвор. Имињата на загинатите околу дупка со вода. Како да се слеваат и излеваат нивните мртви животи. Околу музејот – футуристички зданија, небаре иднината која веќе е сегашност да му пркоси на минатото. Не можев да влезам во музејот. Не можев да ја по(д)несам тагата на Њујорк. Продолжив понатаму, по Бруклинскиот мост. Одев, одев, немаше крај, а сонцето ми пробиваше низ очилата и низ очите, сѐ до срцето. Нозете можат да издржат сѐ, дури и животот. Оддалеку се гледаше Статуата на Слободата. И Менхетен, висок и виток, како од модна писта. Бруклин ми е подомашен, ќерамидест, индустриски, со широки и долги зданија. Стигнав во последен миг во „Софија Ин“ и Мексиканката Целесте, жената за сѐ во хотелот, на шпански ми повика такси. Стоеше пред вратата со рацете на колковите сѐ дури не се качив. Возачот се јави некому и исто така на шпански зборуваше и се смееше, зборуваше и се смееше, стопати повторувајќи го зборот фамилија. Помислив дека ако треба повторно да дојдам во Њујорк тоа ќе биде само со мојата фамилија, со Ема и Алеш. Колку го сакавме Њујорк јас и Алеш, а сега ми се чини дека ни нему нема да му се допадне корпорациската димензија што го обвиткала. Ама Ема би уживала во Централ парк, хранејќи ги верверичките со био-лешници од „Хоул Фуд“.

Локалната њујоршка заедница изгледа ја сочинуваат богати и сиромашни. Сиромашните (жени – Мексиканки, Афроамериканки, источноевропејки...) ги чуваат децата на зафатените работни Американки. Ги шетаат со автобус, во парк, низ град. Ги сакаат наместо сопствените внуци, а можеби и деца. Неолибералистички симулакруми на љубовта. Едно мало момченце со бели обравчиња и црна залижана косичка, во блузичка со морнарски стил сето време лежи на рамето на постара жена со темно, збрчкано лице која го држи в раце и одвреме-навреме го бакнува. А возењето со автобусот М3 нема крај. Можеби го повела во зоолошка? Една Афроамериканка, млада, убава, пребарува во телефонот додека две деца, момче и девојче, синооки и русокоси, си играат држејќи се за оградата пред куќата во истиот ред со „Софија Ин“. Ниту ним не им е здодевно, ниту нејзе, ама којзнае како ѝ е во душата.

Заминувам и се прашувам: Зошто овојпат Њујорк ме остави малку рамнодушна? Само неговите зданија сѐ уште ме воодушевуваат. Луѓето, вкопани во мобилните телефони и со слушалки во ушите, ниту слушаат ниту гледаат нешто друго, освен ако не ги запрашаш за некоја насока. Барем во тоа се сѐ уште старите добри њујорчани кои ме воодушевија при нашата прва средба пред петнаесетина години. Тогаш во Америка сѐ ми беше необично: автомобилите, патиштата, архитектурата. А денес Америка е сѐ поблиску до Европа. Или обратно. И овде ретко кој чита во метрото, освен по некое момче или девојка со необичен изглед, како да го утнале возот. Отуѓени, каква што е и Европа. На некој начин ми станува јасно зошто Доналд Трамп може да победи на изборите. Како да е во вистинското време на вистинското место. Олицетворение на една Америка која и е, и не е Америка. Да не го има Америка заборавено Бога кој секогаш одново ја благословува? Или Бог неа? Џејмс Тејт би заклучил: „Не си баш добар“, ми рече. „Знам“, реков.

Заминав од Њујорк со чудно чувство дека и нема потреба да се видиме пак наскоро. Можеби тоа беше „час во кој посакувавме повеќе“, ми шепна Џил Бјалоски. Најверојатно има право Мариане Борух кога ми дофрлува: „Можеби желбата на другите ме поедноставува мене“. Ноќта „Литерари Хаб“ го објави мојот есеј за мојата писателска генерација во Југославија и пост-Југославија. Заминав со стихот на Паула Бохинц кој ми го сечеше срцето/јаболко на две тврди резанки: „правдата како концепт е и калење железо и терор“.

7.10.2016, Балтимор

Токму така е како што велите, Џозеф Чепмен и Лаура Ив Енгл: „Збунета, јас сум некој друг“, а Мишел Буазо додава: „часовник на ѕидот, чај во шолјата, Хенри Џејмс пристигна да ја повика Жорж Санд“.

Лежам во собата на „Вилсон Бед енд Брекфаст“ во Балтимор, соба со многу врамени слики и цртежи и лута на далечините, по речиси три часа патување од аеродромот во Вашингтон до Балтимор, жедна и гладна, си ја повикувам сопствената глава да се смири, да се стопли, да заборави. Три часа ја вртев кон шумите крај патот пред провевот од отворениот прозорец на возачот, инаку добродушен Афроамериканец, кој со некого по телефон си зборуваше на својот мајчин јазик. Ни овде таксистите не го забораваат својот мајчин јазик. Тој им е некакво бегство од реалноста на американскиот сон или кошмар. Long Live Mother Tongue!

Балтимор. Афроамерикански бездомници стојат на автобуските постојки на периферијата во групи или сами, талкаат низ градот или се влечкаат крај трамвајските пруги. Се чини дека Америка заборавила на нив. А „мојата река еднаш беше неделива“, нели, Натали Диаз? А всушност токму Балтимор е Америка. Животот е реален, му се гледа дното. Но и небото. Како кому. Сопственичката на „Вилсон Бед енд Брекфаст“ со сопствениот бел џип ме однесе до книжарницата „Ив“ на читањето. Ми раскажа дека е од Перу, дека има девет браќа во Перу и дека мајка им, која живее овде со неа и со мажот ѝ, Американец, копнее да си оди во Перу, сака таму да умре. За миг помислувам – дали и Ема некогаш ќе ѝ зборува вака на некоја туѓинка за мене? А Алеш – зар не би ме закопал во Љубљана? Ама каде јас би сакала да умрам? „Пола гроб да ми биде тука, пола таму“. Маж ѝ на Хуанита е крупен и висок, барем на фотографиите во дневната. Моментно е во Мајами. Изгледа се занимава со воздухопловство, на ѕидовите се закачани врамени текстови за Наса со негов потпис. Никогаш не би ми паднало на ум да врамам текст од весник. И воопшто – куќата е чиста историја, преполна со предмети, слики, ситници, сѐ убаво наместено и распоредено, како и старинскиот сервис за јадење од деветнаесеттиот век во трпезаријата. Американски палачинки со јаворов сируп, овошен јогурт, сок, кафе, четири резанки јагоди и парче изрезбана печена сланина. Појадуваме заедно, сите гости во пенсионот, од прекрасни чинии и прибор од 19-от век. Во Европа никогаш не сум јадела во толку стари чинии. Европа е музеј кој не работи во понеделник, Америка е музеј отворен и ноќе. На читањето во книжарницата посетителите ме дочекаа со веќе излижани отворени примероци од „pH неутрална историја“ на англиски, книжарката ме дочека со извонреден блог за „Резервен живот“, а сопственикот ми подари шолја за чај. Оние автори кои повеќепати имале читање во книжарницата веќе имаат сервис од истите шолји за чај. И мене ми рекоа дека ќе ме чекаат уште пет шолји за чај. Ако не се вратам, ќе испратам петмина европски автори по нив. Или подобро - авторки!

Отаде периферијата, Балтимор со своето пристаниште ми се виде мирен град. Со деца во училишни униформи и разиграни очи. Црни, жолти и бели. Богатство од бои, од насмевки, од души. „Кое цвеќе е ова?“ децата ги праша учителот, човек во години. Нагаѓаа и учениците и останатите три учителки. Заедно поминавме на семафорот, тие упатени кон Аквариумот, јас кон квартот Мала Италија. Не го дочув називот на цвеќето, а ни самата не знаев како се вика и тоа на ниту еден од моите јазици - цвет во виолетова боја што не беше ни јоргован ни темјанушка. Виолетов цвет во октомври. И самата „бев на пат да станам филантроп“, Денис Думел.

Во Мала Италија - куќи со италијански знамиња, ресторанчиња со италијанска музика. Среде италијанштината, мало индиско ресторанче со духовито име „Мала Индија“. Сѐ уште беше рано за ручек, иако ќе беше убаво да се руча во симулакрум на соседна држава во странство. Моето странство во странство во странство... Изгледа ни самата не знам повеќе колку матрјошки содржи мојата. И која од нив е гладна, а која не. А неколку часа подоца, кога веќе бев далеку од Мала Италија, си купив ладен сендвич со чедар и мисиркино месо во една полупразна продавничка што одвај ја најдов во комплексот посветен на балтиморскиот бејзбол. Продавачката прво побара пари за да ми даде сметка. Логично, не можев да не се насмеам. Се качив на вториот кат во „Барнс енд Нобел“ на одделот за преводна литература речиси без преводна литература. На другиот крај од книжарницата прелистав две претешки антологии на американската поезија. Различни уредници - различни поети. Во една од нив ја пронајдов и мојата Луиз Ердрич, со песна! Колку ја сакам нејзината луда проза! Живее во Минеаполис – ќе ја видам ли?

Пред заминувањето од Балтимор сопственикот на пансионот кој се беше вратил од Мајами, крупен белолик Американец, ми го симна куферот, ме послужи со мусли полеани со мед, пржени јајца со пржени лепчиња и пржена сланина, сок, кафе, јогурт и ме испрати со цврст стисок на раката. Не сакајќи ми се причини дека е онака како што пее Дејвид Батомс: „Ова е Бланкеншип, татко на петорка, сопственик на запрежен коњ и на крава“. Жена му и нејзината мајка, со чисти престилки и замазнети перуански коси, ме прегрнаа како да им бев семејна гостинка. Постојат такви пансиони во светот, од кои не ти се заминува.