Зошто Косово сè уште е важно

Кога Шпанија, Канада или Обединетото Кралство би ги третирале своите малцинства толку насилно и шовинистички како што Србија постапуваше со Косово, историјата на народите на Каталонија, Баскија, Квебек и Шкотска укажува на тоа дека нивниот бунт сега би бил несопирлив.

Импресивната одлука на Меѓународниот суд на правдата во Хаг – да го отфрли тврдењето на Србија дека прогласувањето на независноста на Косово во 2008 г. било незаконски – главно е игнорирана или искористена за лажни алармантни предвидувања за хипотетички идни сецесии. Ако го дозволиме овој преседан, се жалат многумина, како ќе го спречиме отцепувањето на, на пример, Каталонија?

Ваквото размислување е погрешно. За почеток, не постои ни реален ни паралелен свет во кој Белград би можел да управува со Косово, а не, пак, свет во кој Косово би било дел од Србија. Меѓународните договори со кои Косово е признато како составен дел од Југославија служеа токму за тоа: Косово беше членка на пошироката федерација создадена по 1918 г., а не составен дел на една од нејзините членки. (Правните детали за оваа клучна разлика можат да се најдат во книгата на Ноел Малком „Косово: кратка историја“.) Дури и старите тврдокорни комунисти на Косово му дадоа статус на автономна покраина со уставот од 1974 г. Големо злосторство – едно од многуте големи злосторства – на поранешниот српски претседател Слободан Милошевиќ беше поништувањето на двата договора. Практично веднаш по доаѓањето на власт во 1989 г. тој ја укина автономијата на Косово. Потоа ја уништи целата југословенска федерација со своите луди и геноцидни потфати за создавање на освојувачката „Голема Србија“. Независноста на Косово претставува последен чин од крахот на тој опасен и лудачки план. Да се очекува од албанското мнозинство да се согласи на враќање на српскиот суверенитет би било исто како да се очекува од Полска да побара обединување со Русија или со Германија.

Што се однесува до „преседанот“, кој постојано и лицемерно го споменуваат Русија и Кина, човек само може да се запраша: „Каков преседан?“ Москва и Пекинг го штитеа Милошевиќ додека се обидуваше да спроведе етно-фашизам во Европа, и овие две земји на своите територии имаат немирни малцинства или територијални претензии. Дали нивниот став спрема Тибет или Грузија би се сменил ако Меѓународниот суд на правдата донесеше поинаква одлука? Одговорот сам се наметнува. Смешно е кога некој од овие два режима глуми дека навистина се грижи за меѓународното право.

Што е тогаш со Каталонија, Баскија, Квебек и Шкотска? Тоа се многу стари и сложени прашања и немаат никаква сличност со современата историја на Балканот. Искуството нè учи дека народите во рамките на поголемите заедници не се решаваат толку лесно на отцепување. Кога Шпанија, Канада или Обединетото Кралство би ги третирале своите малцинства толку насилно и шовинистички како што Србија постапуваше со Косово, историјата на народите на Каталонија, Баскија, Квебек и Шкотска укажува на тоа дека нивниот бунт сега би била несопирлив. Овој национализам е „обесхрабруван“, барем во европските случаи, со трајната примамливост на членството во поголемата заедница на Европската унија, која од своите членки бара да ги почитуваат помалите народи и оддалечените региони. Сега оваа можност е достапна и за Србија и Косово, што не беше случај додека Милошевиќ го прекршуваше секој можен законски принцип. Покрај тоа, тешко е да се замислат Каталонците или Шкотланѓаните како протестираат барајќи независност и носејќи транспаренти „Сетете се на Косово“.

Освен мирното и неоспорувано разделување на Чесите и Словаците на почетокот на 1990-те (кое исто така се случи во светлото на потенцијалните европски интеграции), од поновата европска историја се сеќавам на само два примера на „сецесија“ на тн. европско тло. Обата случаи ги карактеризира измамата и беззаконието. Првиот пример е прогласувањето на исклучиво турска државичка на територијата на Кипар во 1983 г., а вториот прогласувањето на исклучиво српска државичка на територијата на Босна, десет години подоцна. Ниеден од овие два „пуча“ не беше изведен од страна на месното население; и обата беа овозможени од окупаторската армија. Ниеден не е, ниту некогаш ќе биде меѓународно признат. Толку за „преседанот“.

Не треба да се разубавуваат фактите за косовската држава. Барем два аспекта од нејзиното делување заслужуваат итно и критичко внимание: нејзината политика кон мнозинското српско население во енклавата околу Митровица и нејзиниот став кон српското културно богатство кое останува на нејзина територија. Но меѓународната зедница се наоѓа во многу подобра позиција да пружи заштита и да преговара за овие прашања отколку што би било можно во некоја мечта за нововоспоставениот „суверенитет“ на Србија.

Многу ќе изгубиме ако го заборавиме Косово и страшните настани кои на крајот доведоа до самоопределувањето на речиси двата милиони негови жители. Бидејќи со години беа лишувани од најосновните национални и човекови права, а потоа под закана на оружје беа товарани на возови и депортирани, и се наоѓаа под закани за масовни убиства, овие луѓе беа спасени од интервенцијата чија едноставна порака гласеше дека постои граница зад која законот повеќе не може да се прекршува и да се става на тест туѓата совест.

На Косово нема нафта. Државните интереси на Израел таму не играат никаква улога. На тоа не можеа да се добијат гласови – напротив. Поголемиот дел од жртвите беа муслимани. Косово беше забрзано спасување на американскиот и европскиот образ, и отстранување на ужасната закана за мирот во регионот. Многу храбри и чесни Срби можат да кажат дека во тој процес исто така беше отстранет е еден штетник која претставуваше непрестајна закана за нивната земја.

Тоа беше тогаш. Сега би било невнимателно да се шпекулира за тоа колку далеку може да отиде еден режим, мислејќи дека е заштитен од казните и последиците. Судирите во Ирак и Авганистан се одолговлекоа и ја раздрмаа нашата непоколебливост. Диктаторите во Иран и Северна Кореја тоа го чувствуваат, а секогаш може да се очекува дека Русија и Кина ќе им пружат заштита и оправдувања.

Извор: Slate

Илустрации: Glennz

Читајте други текстови на Окно поврзани со Косово:

Косово е Косово

Киднапери на изгубеното Косово

Косово - рекламен спот

Најдобро е Косово да се здружи со Албанија

Техничка и статусна спогодба

Белград мора да ја прифати историјата

Нема врска

Светот после 22 јули 2010

Т: Албанците

10 години НАТО на Косово

Балканот: Косово не е последниот територијален судир