Облини и Училиште за човекојадци

Облини

На Би

- Буквите немаат облини, будало... – ме гледа заводливо и поднасмеана, а очите и’ светат како на мачка.

Ме фаќа нервоза, не знам колку време се обидувам да го средам расказот, а ништо, не успевам. И лани аплициравме со збиркава раскази до Министерство за Култура, но попусто. (Многу е веројатно насловот – Крф, М.А.Т.Е.Р. и други раскази – да си завршил работа: ако не сакаш да бидеш меѓу почестените, тоа е насловот што треба да го предложиш). Како и да е, оваа година речиси сите раскази беа готови, и повторно пробавме (овојпат со скромни „Кратки и долги раскази“). Ете бидна, и сега ми остануваат уште девет дена за да ги дотерам расказите. Малку ми се девет дена. Иако често под притисок поубаво се работи, ќе се согласите дека ова и не е таков случај. Не ми е малку само времето. Сè ми е малку. И таа ми е малку, ама сега мора да се биде рационален. Се нема веќе каде. Јајцето е на газот и мора да се седи в седелка.

- Знаеш што? Ај јави и’ се на Маја, излезете, прошетајте... гледај колку е убаво надвор. Знаеш, природава би се опивала од вашите чекори... тротоарите би...

- Нешто не ми се шета баш сега... гледај (се приближува до мене, претерано ненамерно откривајќи му го своето деколте на мојот поглед), што е ова? Букви. И што? Ништо. (седнува до мене на креветот, ја протега својата десна рака и со своите тенки, силни прсти го трие мониторот од лаптопот). Толку. Нема ни топлина, ни облини... проста дводимензионална... филозофија.

Убаво ми е кога девојка зборува за филозофија. Воопшто, ретко се случува некој да зборува за филозофија, а кај младите луѓе тоа е уште поретко. Посебно е интересно кога од некои убави, привлечни усни ќе излета тој изветвен, одбивен збор [1]. Филозофија. Љубов кон мудроста. Ја гледам на кратко во очите, задоволен, па го вртам погледот кон прозорецот.

Пред некој месец се вселив, и сè уште немам наместено завеси на прозорците. За среќа, живеам на деветти спрат, па немам проблеми со воајерство. Или барем мислам дека немам, и тоа ми е сосема доволно. Единствено кога излегувам на тераса за да се напијам кафе, едно десетгодишно дете од соседната зграда понекогаш вади двоглед, па речиси наивно гледа кон улицата и кон мене.

Рамката на прозорецот е пресечена на половина од линијата на хоризонтот. Облини. Темно сините планини како гради се издигнуваат кон вжареното небо. Не сакам да размислувам за тоа колку би сакал да бидам онаму, во жаревинана. Ама, и кога би бил таму, жаревината не би била околу мене, туку повторно некаде далеку, и повторно би сакал да сум другаде, па повторно, и повторно другаде, и така до недоглед.

Што значи, и ние сме во нечија туѓа жаревина.

- И буквите имаат облини, верувај. Немаш само ти облини – ја гледам и се смеам. Таа веднаш ја прифаќа играта.

- Какви облини? Кај се? Што гледаш? Џабе е. Ја гледаш Ф? Б? В? О?

- Љубоморна си на буквите. Зошто мора да си толку љубоморна? Јас ли сум крив што буквите се женски? Еве, и на италијански се женски. La lettera. Завршува на „а“, како Марија, Ана, Теодора, Кристина... А и на француски се женски. (На француски буквите не се женски, но во случајов ми одговара да бидат, а таа и онака не знае француски.)

- На буквите љубоморна?

- Аха.

- Па да ти кажам, по малку сум. Повеќе време поминуваш со нив отколку со мене...

- Со нив си правам оргии, со тебе не можам. И затоа си љубоморна.

- Ти си скроз забеган... Кажи ми, како да им бидам љубоморна кога буквите немаат ни облини? (повторно се смее).

На младите луѓе (пред сè на девојките, ми се чини) им годи кога некој ќе им рече дека се забегани, одлепени, луди, откачени, удрени, или слично. Тоа им остава впечаток дека се единствени, оригинални, уникати. На постарите, нормално, не им се допаѓа тоа, затоа што во најголемиот број од случаите сметаат дека посебноста е сосема непродуктивна категорија. А за постарите продуктивноста е најважна.

- Имаат.

- Немаат. Еве, Ф ми е ко некое плашило што...

- Ууууууу... плашило? Види, види... што се разбираш ти од плашила... кај си видела ти плашило?

- Кога бев мала моите ме носеа на село. И по нивите имаше плашила...

- ...

- ...

- Те плашеа?

- Што?

- Плашилата, те плашеа?

- Па, искрено, ти повеќе ме плашиш...

- ...

- А Б ми е многу без врска. Ко некоја трудна жена што тргнала в комшии на карање. Ок, може да се рече дека има облини, знаеш... трудна жена...

- Добро... за О нема што многу да се буниш... А В?

- В... В ми е ко цицки од птичја перспектива. Само што не се исти.

- Па никои цицки не се исти.

- Како не се исти? Моите се.

- Не се.

- Како бе не се?!

- Па така, не се. Докажано е дека не постои апсолутна симетрија ни кај машкото, ни кај женското тело. Така и ти, иако си најубавата девојка во Европа...

- Навистина си идиот.

- Па, по потреба... А имам и раскази за средување.

- ...

- Маја кај е?

- Кај братучеда и’, во Виница.

- Уф, леле... блазе си ми.

Станува од креветот и излегува на тераса. Ја остава вратата отворена и јас ги гледам нејзините педесетина килограми, фино распоредени во стоседумдесетина сантиметри. Додека ја гледам како ја сече линијата на хоризонтот, размислувам за релативноста на релјефите. Доаѓам до заклучок дека лажната возвишеност на буквите и нивната ефективна површност врз страниците не можат да се рамнат со лажната површност на девојките и нивната ефективната возвишеност во животот.

- Добро, покажи ми што си подобра од буквите.
Се враќа во собата, застанува свртена кон мене, ме гледа. Јас седнат на креветот, чекам. Надвор е веќе полумрак.

- Што сум подобра од буквите?

Ја гаси светилката во собата, ја соблекува својата маичка покажувајќи ми го својот убав, бел грб, ја зема мојата бела ленена кошула од закачалката и ја облекува, дофаќа еден стол, го става помеѓу наткасната и креветот, и седнува на него. Ја пали столната ламба на наткасната.

Светлото блешти кон мене, ми ги силува очите. Таа се поместува со столот нанапред, и сега светилката е целосно покриена од силуетата на нејзинот профил: лицето и тенкиот врат, а зад ленената кошула, градите подадени како муце од еже, и рамното стомаче.

Скокнува како мачка од столот, ме турка на креветот, и се чини дека расказот ќе остане за друг ден. Или ќе биде заменет од некој друг расказ.

- Како можеш да ме споредуваш со буквите, какви облини имаат буквите, будало...

Удри се од земја ако сакаш, ама буквите немаат облини. Еве, сети се на мекоста на нечија кожа, па почешај ги врвовите од твоите прсти од преломот на било која книга: можеш да замислиш, но сигурно нема да чуеш ни воздишка, ни топол здив, ниту ќе почувствуваш болна набрекнатост на брадавици, ниту ќе сетиш како нечии колкови се нудат кон тебе.

Ја дофаќам „Неподносливата леснотија на постоењето“ која ми ја боде левата нога, и ја фрлам кон столната ламба. Ламбата паѓа, светилката тапо пукнува врз паркетот и мрак е.

Додека се држи немирна врз мене, погледот за момент ми побегнува низ прозорецот. Ми се чини дека онаа тенка линија на хоризонтот во далечината е огледало на оваа соба: издигнатата синевина на планините е напнатата тишината на девојката, која наеднаш се пресекува со вжареното небо, и тој ненадеен пресек е моментот кога од тишината во нејзиното грло се откинува една долга, силна воздишка. Потоа воздишката, тоа вжарено небо, од темно црвено полека се претопува во нежна сина боја, станува нова тишина.

Отсекогаш сум верувал дека има некоја тајна поврзаност помеѓу микро и макрокосмосот, помеѓу порите на кожата на нељубените девојки и дамките на месечината, помеѓу начините на кои гори огнот и навиките на децата. Како и сега, помеѓу воздишките и хоризонтите.

Најпосле, таа лежи на стомак врз креветот. Седнувам на работ од креветот, се вртам кон неа, ја подавам раката и со показалецот исцртувам една широка хоризонтална „Ѕ“ врз нејзините бедра. Гледам во своето ремек дело.

- И буквите имаат облини – велам.

- А-ха... – се согласува таа незаинтересирано – ...ќе ми донесеш чаша вода?

И’ се пие вода.

- Ми се пие вода.

Се вртам кон терасата. Најпосле, и небото и планините стануваат темно сини. Според законите на претходно поставената метафора, лесно е да се сфати дека сè се слева во тишина... (Тука, ќе праша некој: што со ѕвездите..? Но и тука тајната поврзаност помеѓу ситното и бесконечното не нè остава без одговор: еве, ѕвездите се здивот, тој тивок патронат на животот. Оти, како и ѕвездите, така и здивот го земаме здраво за готово. И ѕвездите се повторуваат, како и здивот. И ѕвездите и здивот не можат да бидат поинакви освен топли. А ако веруваме во тоа дека секој човек има своја ѕвезда, лесно може да се увиди како гаснењето на ѕвездата е симболично згаснување на здивот. После сè, како што ѕвездите прават соѕвездија, така и здивовите се групираат во создишја, но создишјата ретко кој ги забележува, исто како и соѕвездијата.)

Одам кон фрижидерот. Се враќам назад со шише вода во рацете. Го отворам, истурам малку вода на дланката, ја доближувам до очите, и како замаен гледам во неа. По којзнае кој пат не можам да се изначудам на тоа што го гледам. Да не бев јас јас, таков каков што сум, и на овој свет, ваков каков што е, и некој да ме убедуваше дека постои нешто без боја, без мирис и без вкус, нешто толку просто и... непретенциозно, а совршено незаменливо, ќе речев дека е бездруго луд. Вака, излегува дека треба да учиме од најпростите нешта околу нас. Од водата и воздухот.

- Ми носиш вода? Многу ми се пие вода...

Одам до неа и ја наросувам со вода по грбот. Таа негодува, а потоа се врти и се насмевнува. Се подига на перницата, ми ја подава раката и јас и’ го подавам шишето. Го позема и ја прилепува несмасно устинката за своите усни.

- И водата има облини, знаеш? – велам додека ја гледам како пие. Таа прснува да се смее, а од устата и’ истекува вода по лицето, се лизга помеѓу градите и стомакот, скршнува в десно и се шири на чаршавот, оформувајќи една голема, модра „О“.

- Навистина?

Навистина. Сè што е убаво има облини.

* * *

На 31. 09. 2010, веб-порталот www.reper.com.mk распиша конкурс за најдобар расказ од млад автор, на слободна тема. Се одѕваа вкупно 59 млади автори од Македонија, со вкупно 109 раскази. (Сметам дека завидниот број учесници сведочи за големиот креативен потенцијал на младите кај нас). Помеѓу останатите, учевствував и јас, со расказот „М.А.Т.Е.Р.“ кој, иако не освои ништо, следи по овој расказ.

На конкурсот победи У. Д. од Штип, студентка на нашиот Филолошки факултет „Блаже Конески“ во Скопје, на катедрата за Романски јазици, отсек Француски јазик и книжевност.

Е сега, на секој оној кој барем понекогаш зема книга во рака, му се има случено да прочита нешто посебно, па да посака да го запознае човекот кој го напишал тоа. (Еве на пример јас се надевам дека еден ден ќе можам да му поставам неколку прашања на Барико [2], кога веќе Буцати [3] не е меѓу живите). Така и јас, веднаш штом го прочитав победничкиот расказ, посакав да се видам со оној кој го беше напишал, па без многу двоумење се послужив со една добро позната виртуелна друштвена мрежа (која, во суштина, на фиктивен начин ни ги приближува оние кои ни се далеку и на реален начин нè оддалечува од оние кои ни се близу), ја пронајдов писателката, и ја поканив да се видиме. По кратко и за мене сосема несфатливо двоумење, таа се согласи.

Не ги сокрив збунетоста и разочарувањето кога ми одговори негативно на прашањето дали планира да објави збирка раскази. Сметав дека расказот мора да се обелодени, пред сè поради неговата општествена ангажираност, која денес, рака на срце, и не се среќава така често.

Со оглед на тоа што објавувањето на оваа моја збирка раскази беше повеќе од извесно, и’ предложив да го објавам нејзиниот расказ помеѓу моите, а правата врз расказот да си останат целосно нејзини. По кратко и за мене сосема разбирливо двоумење, таа повторно се согласи. Бездруго фина девојка.

Во продолжение следи расказот на У. Д., студентка на Филолошкиот Факултет во Скопје.

Живко Грозданоски

 

Училиште за човекојадци

 

“Et maintenant qu'il faut partir
On a cent mille choses à dire...”

- J. D.

Денес мора конечно да ставиме крај на сè. Знам дека секој момент ќе дојде, и подобро да дојде подготвен. Се лаже ако мисли дека ќе се предадам лесно. Но до кога ќе го чекам? Не е ли свесен дека мора што побрзо да се заврши целата работа?

А знам дека штом ќе дојде, ќе седне, и најверојатно ќе сака да зборуваме. Сигурно ќе сака повторно да зборуваме, и, како и обично, ќе чека јас прв да сторам нешто. Не сакам да зборуваме. Тоа само ќе нè омекне и одново ќе ја отежни целата ситуација. Не. Овој пат мора сè да се случи. Во никој случај не смеам да дозволам неговата работа да ја среди некој од нашите студенти. Тоа би го загрозило и него.

Мора со нешто да го испровоцирам, да му дадам знак, да знае дека денес е денот. Ќе запалам цигара. Никогаш не сум запалил цигара. Незамисливо е професор на вишата школа за човекојадци да пуши, или да прави нешто што би можело да ја доведе во прашање неговата агилност. Но мене веќе ми е сеедно. Не ми остана ништо друго, освен ова последно чекање. И приказната, можеби. Ако имам време.

“Fais-moi un bon café,
J'ai une histoire à te raconter...”
- J. D.

Јас сум професор на вишата човекојадна школа во Скопје. И штом веќе се навраќам во спомените, не смеам да бидам скромен: многу генерации денес успешни чоовекојадци поминаа низ моите клупи. Но, за волја на вистината, некои од запишаните за жал и не успеаја – нивната недосетливост повеќе ги правеше да личат на непланиран оброк, отколку на некој кој би можел да даде свој придонес кон општата добросостојба во нашава цивилизирана заедница.

По сиве овие години, имам впечаток дека предолго подучував на различните техники на човекојадство. Мислам дека доволно се занимавав со оваа ретка дејност која ужива така голема важност во нашето општество, особено денес, кога човечката популација, несигурноста и девијантните појави од секој вид постојано и необуздано растат.

Не можете да замислите со каква носталгија се сеќавам на првите професорски денови. Посебно на испитите. Секој испит кај нас е спектакл: студентите ги делиме во две групи, кои треба буквално да се изедат меѓу себе. Затоа, нашите испити се вистинско лудило, неповторлив перформанс, иако само половина од студентите успеваат да ги применат соодветните техники и да положат, додека оние другите буквално паѓаат без да добијат втора шанса.

Не би сакал да ве заморувам со приказни за досадните часовите по теорија, психологија и анатомија... Далеку подраги ми се часовите по вежби, сеќавањата на бројните намерници кои минуваа покрај нашата школа, па навабени од незнаењето и алчноста (ветувавме примамливи суми за неколку часа „позирање“, слично како што на факултетот за ликовни уметности на скитниците и нарцисите им нудат пари за да позираат), набрзо го завршуваа својот живот во просветни цели.

Ех, е тоа беа времиња. Иако морам да признаам дека имаше и тажни моменти. На пример, кога некој од студентите подлегнуваше на самоубиствени нагони (што, меѓу другото, често се случува во оние кревки адолесцентни денови), доаѓаше кај мене на консултации. Затоа јас гледав само понекогаш да бидам в канцеларија во терминот предвиден за консултации, а и кога бев таму, не сакав да ги примам, за нивно добро. Ги примав кај мене единствено кога сметав дека случајот е безнадежен, или кога бев совладан од неподнослива глад. Но тоа се случуваше навистина ретко.
Се чувствувам должен да кажам дека нашата канибалистичка школа не само што успешно постои, туку и забрзано се развива, пред сè благодарение на нашиот квалитетен професорски кадар. Затоа, оние кои ги завршуваат студиите на нашата школа не се грижат за својата иднина. За разлика од оние кои дипломираат на повеќето други факултети, нашите дипломци веднаш наоѓаат работа, и цврсто зачекоруваат по својот животен пат. Ако се обѕрнеме околу нас, ќе забележиме дека светот во кој живееме е совршена основа за многубројни професии соодветни на нашата човекојадна школа: нашите најснаодливи академски граѓани набрзо стануваат политичари, најголем број од дипломците се обезбедувачи и телохранители, а има и некои кои работат самостојно, како рекеташи или платени убијци.

Би сакал исто така да си дозволам да тврдам дека единствено во нашиот факултет се цени квалитетот. Кај нас никогаш не се случило студент да повторува година. Покрај тоа, за разлика од другите факултети, каде царува лицемерие и самоволие, во нашата човекојадна школа нема лоши професори и вообразени асистенти. Професорите мораат во секој миг да ги фасцинираат студентите, да ги држат под постојан восхит, оти инаку следи трагедија. Кај нас професорот знае дека студентот е како земја која треба да се обработи, земја на која треба да се посее и ожнее знаење. Затоа, нашите професори знаат да ги култивираат студентите, да им го задржат вниманието, да засадат и ожнеат. Свесни се дека ако си дозволат да ја запуштат земјата, таму ќе никнат диви треви, отровни капиње, или, со други зборови, студентите ќе се обединат и тоа ќе биде погубно за оној кој не се грижел за нив. Нашите студенти се свесни за својата моќ, затоа што ние ги учиме да бидат свесни. Оваа нивна свест и нас нè држи на штрек, па затоа не можеме да си дозволиме да доцниме на час, да зборуваме на мобилен телефон за време на предавање, или слични недисциплини.

Секој наш професор редовно се ажурира со последните истражувања од полето од негов интерес и оди на семинари за да ги научи најсовремените методи и техники на одржување настава. Кај нас не може да се сретне професор кој предава со диктирање или едноставно зборува цело време. Кај нас професорите ги поттикнуваат студентите на истражување и размислување, затоа што човекојадство не се учи на памет. Тоа се учи со вежбање, со прашување и раскажување животни приказни, со барање мислења од страна на студентите.

Само еднаш се има случено професор да проба да ги надмудри нашите студенти. Најпрво, тие покажувале разбирање, затоа што претпоставувале дека има некаква сериозна причина. По тој извесен период на толеранција, испратија писмено барање до деканатот да им се назначи нов професор затоа што претходниот не ги задоволувал критериумите. Тие всушност го нападнале и го изеле, на час, и тоа користејќи ги токму оние методи и техники кои професорот немал време да ги предаде.

Исто така, кај нас нема професори кои отворено се гордеат со својата титула, или кои отворено се изживуваат врз студентите. Кај нас се ценат само искуството и здравиот начин на резонирање. Само тоа гради авторитет и раѓа почит. Кај нас единствено се вреднуваат визијата, трудот и талентот.

Кај нас помошниците и асистентите не се бираат врз основа на нивната убавина или безрезервна услужливост, како во другите факултети. Студентите ја ценат убавината, но го претпочитаат квалитетот на предавањата, а и самите професорите знаат дека доколку одберат досаден или неспособен помошник, истиот набрзо ќе биде расчеречен и изеден од студентите, кои, како што е општо познато, се редовно гладни.

Кај нас никој не ризикува со умилкување и протекции да добие висока оцена или работа. Оние кои знаат дека не се кадарни не се будали да се туркаат да добијат работа како асистент. Свесни се дека брзо ќе им дојде крајот, затоа што нашите студенти се смртно посветени, смртно сложни, и смртно сериозно си ги сфаќаат академските задачи. Оној кој им предава може да проба да импровизира, но тие не импровизираат. Затоа, нашите квалитетни професори бираат квалитетни помошници – тоа им ветува успех и добра репутација. Потоа, квалитетните професори се трудат да бидат уште подобри, затоа што доколку професорот си дозволи неговиот помошник да биде покомпетентен од него, тоа е исто погубно за него.

Би сакал да додадам уште нешто околу односот професор – асистент. Се прашувам дали можете претпоставите од што сè е изграден тој однос, дали ги разбирате чувствата кои тука секојдневно се мешаат, пред сè поради тој постојан ризик од желбата за превласт. Се прашувам дали можете да ги сфатите оние мирни погледи полни со взаемна љубов и стравопочит кои нив двајца ги поврзуваат. После сè, се прашувам дали можете да ја замислите важноста и големината на овој момент кога стравопочитта на асистентот се претопува во сочувство, а кај професорот, авторитетот и’ отстапува место на помиреноста. Кај нас ниеден професор не умира стар, осамен, искривен и заборавен од сите.

Во очекување на крајот, јас сум многу среќен што го допрев почетокот на петтата деценија од животот. Среќен сум што моите спомени се толку бројни што дури би можел и цела книга да напишам. Книга која би била проткајана со лежерност, но и со блага тензија, за целосно да наликува на деновите кога предавањата беа и весели и напнати, полни со опасно позитивен флуид, ентузијазам и желба за работа – како што впрочем и и’ доликува на секоја сериозна образовна институција.

За крај, би сакал да упатам апел до министерството за образование. Нека оладат малку со нивните притисоци. Ние од нашата школа разбираме дека се потребни реформи во образовните институции, но тоа кај нас е невозможно. Да, европскиот кредит трансфер систем предвидува формирање на мали групи студенти кои континуирано ги следат предавањата и полагаат колоквиуми, но кај нас, како што можете и да претпоставите, колоквиумите се целосно неизводливи. Кај нас се запишуваат двеста студенти кои во текот на двегодишните студии полагаат сè на сè четири семестрални испити. На секој испит паѓаат половината од студентите, така што на крај успеваат да дипломираат помалку или повеќе дванаесет души, кои како апостоли сеат правда низ земјата.

“C'est pas facile de se dire adieu”
- J. D.

Мојот асистент е еден од тие дванаесет. Еден од подобрите. Но до кога ќе го чекам? Нека дојде веќе еднаш. Да не го нападнале студентите? Нема шанси, сите знаат дека премногу е добар. Да не се плаши? Не може да се плаши, и двајцата знаеме дека веќе од пред некое време е поопасен од мене. Што е тогаш? Можеби намерно ме остава да чекам, сака психички да ме исцеди, за потоа само да влезе и механички да ја заврши целата работа?

Како и да е, чекањево започнува да ме вади од памет.

 

[1] Вака гледано, животот е низа спротивности. Спротивностите се привлекуваат, но ретко се соединуваат. Штом се соединат, тогаш се случуваат највпечатливите настани во животот. Колку спротивностите се пооддалечени, толку впечатливоста на настанот е поголема.

[2] Алесандро Б., современ италијански писател, љубител на класична музика, еден од основачите на „Холден“, школа за писатели во Торино. Кај нас можат да се најдат романите „Замоци на гневот“, „Новеченто“, „Океан море“, „Свила“ и „City“, во превод на Лилјана Узуновиќ, и долгиот есеј за глобализацијата „Next“, во мој превод.

[3] Дино Б., модерен италијански писател (1906 - 1972), генијален автор пред сè на кратки раскази во кои доминира надреалното и апсурдот. Кај нас можат да се најдат збирките „Девојката што паѓа“, преведена на група преведувачки, „Продавница на тајни“, во превод на Радица Никодиновска, и романот „Татарска пустина, исто во превод на Р. Н.

Илустрации: Vera Svrdlin