Верижен генератор (9)

Влада Урошевиќ

Што стана со козата

Според сликата на Глигор Чемерски

На тревјосаниот насип тоа лето:
ние двајца и продавачот на бозата.
Како низ леќа гледан се извиткуваше светот:
ту се покажуваше, ту ја снемуваше козата.

Сето тоа не може да се раскаже:
ту сонувавме, ту мирисаше бозот.
Сонот имаше значење, сонот беше важен:
како облак оддалеку трепереше козата.

По патот лазеа коли како испарувања од влага.
Трчавме низ тревата, сакавме да нѐ возат.
Колите не беа коли, колите беа прелага.
По нас, мешајќи се со облакот, потскокнуваше козата.

Наоколу немаше никого, а кајсиите зрели.
Пиштеа жегалците плетејќи рогоза.
Табаните во правта, а во испарувањата врели:
козата и боцките, боцките и козата.

Бавно исчезнуваше натрапникот рогат.
Една вечер момчето запраша под лозата
– а светот се растураше, светот беше богат –
Навистина што стана со козата?

Лилјана Дирјан

Оваа песна на Влада Урошевиќ се наоѓа во малата, портокалова книга поезија, во третиот ред одоздола во нашата зелена библиотека. Сместена е тука од некоја далечна 1967 година. Поточно, му била подарена и посветена на Богомил Ѓузел таа година на 28 јуни. Колку пати досега сум ја бришела правта од полиците и никогаш, ама баш никогаш, не ја изместив книгата од тоа место. Ги преживеа таа храбро многуте селекции и не заврши во нужните картонски кутии, кои потоа одеа во неврат. Тој портокалов „Летен дожд“ на Влада Урошевиќ е постар жител во оваа куќа од мене. Јас сум дојденката, а книгата – постојаниот станар.

Ги исчитав, за оваа посебна пригода, сите стихови од книжулево, и ја одбрав токму песната „Што стана со козата“. И тоа, поради козата.

„Ништо не може да се случи никаде. Локалитетот на дејството секогаш го обојува дејството и честопати, до извесна степен, го обликува.“ (Елизабет Бауен). Така пишува на левата корица, два пати ја препрочитувам.

Ја видов во раните осумдесетти години, тоа лето, штом влегов во големата, свежа работна соба на Влада. Дојдов за да ми помогне околу преводот на некои стихови од младата хрватска поезија. Никогаш дотогаш не бев стапнала во толку голема работна соба. Прозорците беа ширум отворени, сето лето лежеше тука, меѓу многуте книги по полиците, а на централниот бел ѕид, беше таа – Козата. Заборавив зошто дојдов, за миг шашардисана од оваа слика. Ја засакав на прва. Сета беше раскош, дивина и питомина, портокалова накај црвена.Толку совршена, во својата природа, со рокчиња, мекаше, ја чув, ама се направив наудрена. Ништо не кажав. Тоа беше првата средба со неа. Потоа, низ годините, повеќе пати влегував во истата соба, земав книги за читање, пиев кафе, седната наспроти неа, ги галев мачките на Тања и Владо, забележував сѐ понови и поубави слики од Вана. А, во снежните зими, кога им доаѓав на слава, секогаш гледав да фатам такво место, за да можам да си ја гледам козата, мојата сакана коза.

Никогаш не прашав за нејзината историја, како стасала тука. Отпосле, го запознав и Глигор Чемерски, правевме неколку интервјуа во неговото ателје на „Партизанска“, со часови, со часови разговаравме за уметноста. Ми ги покажуваше сликите, графиките, цртежите. Понекогаш, ми подаваше филџан, измачкан со свежа боја, оти, и рацете му беа такви. Не престануваше да слика, гестикулира, зборува, потскокнува, се надвишува, ту се наведнуваше, фрлаше боја насекаде, ту се оддалечуваше. Ох, колку ќе беше среќен да можеше ја види сега – Шарената револуција. Оти, цело е кога има сѐ...

Во тој тиркизно-портокалов-зелено-жолт свет се втопував и го засакував, сосе неговите чудовишта, скакулци, кози и змејови, пчелите кои брмчат, летата и жегалците. И моето – негово јагне, на корицата од мојата „Жива мера“. А Влада, ма чекај, па летата во поезијата на Влада, овошките, зреењата, дождот, правта, чудата, пеперугите, загадочните средби, златните тајни, соништата, компасите, ѕвездените терезии...Трезори чиста поезија...

Никогаш не го прашав Гиче за мојата сакана коза. Неколку пати ја препознавав на некои ретроспективни изложби. Ќе ѝ се приближев тивко и, никој да не ме чуе, ќе ѝ кажев: – Еј како си, ич не си се сменила, иста си. Понекогаш, ќе ми трепнеше со очите, понекогаш не ме препознаваше, оти јас се менував со годините, па, разбирливо е, стареев... А таа – си останува(ше) вечна.

Дали е задоволна од своето место на ѕидот? Веројатно. Го гледа со години Влада како си ги испишува своите стихови, како чита, како ги врти тешките енциклопедии, најнапред го научи звукот од неговата „Олимпија“, а потоа, веројатно, свикна и на тишината од неговиот лап-топ и сега претпоставувам, само, така, ете, си мислам, дека и Влада, барајќи зборови, исто така се загледува во неа. Се разбираат. Заедно се, од таа некоја далечна 1962 година.

Еден многу жежок август, во годината (не се сеќавам веќе која), Гиче ме одведе да го видам неговиот мозаик во Кочани. На враќање, скршна со стариот голф низ некој прашлив пат и се најдовме во неговото мало лозје – напрсток од лозје. Ми рече: – Ова е моето лозјенце. Седнав на еден камен, сонцето печеше, жегалците работеа полна смена. Се стрча како јаре, се загуби меѓу лозите, потем, среќен, испотен, задишан – ми принесе од првото зрело бело грозје. Зобав, зобав... Од некаде, наеднаш, незабележливо, пред нас се најде бела и блескава коза. Нѐ гледаше исплашено, изненадено, како фатена во кражба. Со црвен, зрел грозд во устата. Ќе се загрцнеше, кутрата. Гиче рече: – Ова е мојата Аркадија. Во ова лозјенце научив сѐ за боите, соковите, радоста ... Тука, малку подалеку од нас, има една дупка – дол каде што селаните ги фрлаат мршите од коњите, козите. Тука научив да гледам и во смртта.

Му се јавувам, пред некој ден, на Влада. Му велам: – Дали песната „Што стана со козата“ од „Летен дожд“ е (за) козата од твојата соба?

–Да, зар не знаеше?

Ништо не му кажав. Знаев, ама сакав да ми потврди, да не е некое привидение.

Дури и Владо пишува за реални нешта од стварноста, зарем не?

– Поздрави ја од мене – реков. – Од зимоска не сум ја видела.